ΙΟΒΕ: Σε βαθιά ύφεση η ελληνική οικονομία

Σε υψηλό επίπεδο παρέμεινε η ύφεση στην ελληνική οικονομία στις αρχές του 2011, όπως σημειώνει το Ίδρυμα Οικονομικών και Βιομηχανικών Ερευνών στην έκθεση του για την ελληνική οικονομία στο α’ τρίμηνο. Σε υψηλό επίπεδο παρέμεινε η ύφεση στην ελληνική οικονομία στις αρχές του 2011, όπως σημειώνει το Ίδρυμα Οικονομικών και Βιομηχανικών Ερευνών στην έκθεση του για την ελληνική οικονομία στο α’ τρίμηνο.

Μετά την απότομη κλιμάκωση της πτώσης του ΑΕΠ στα τέλη του προηγούμενου έτους, η ελληνική οικονομία διήλθε στο πρώτο τρίμηνο του 2011 μια περίοδο διεργασιών σε πολλά επίπεδα για την υλοποίηση-προώθηση δομικών μεταρρυθμίσεων (νομικό πλαίσιο ανοίγματος «κλειστών» επαγγελμάτων, εκκίνηση αναδιάρθρωσης δημόσιων οργανισμών, εφαρμογή νέας εργασιακής νομοθεσίας). Οι διεργασίες αυτές δημιουργούν έντονη αβεβαιότητα στις επαγγελματικές και κοινωνικές ομάδες που τις αφορούν, αλλά εντείνουν και την αβεβαιότητα γενικότερα, λόγω του κλίματος εκτεταμένων αλλαγών που δημιουργούν.

Αυτές οι εξελίξεις, σημειώνει το ΙΟΒΕ, σε συνδυασμό με τη νέα έντονη άνοδο της ανεργίας, άσκησαν σημαντικές πιέσεις στην κατανάλωση των νοικοκυριών, που υποχώρησε κατά 7,8% σε σχέση με το ίδιο διάστημα πέρυσι. Η αναιμική εγχώρια ζήτηση στο β’ εξάμηνο του 2010 λειτούργησε ιδιαίτερα αποτρεπτικά στην υλοποίηση επενδυτικών σχεδίων, με αποτέλεσμα ο επενδύσεις να συρρικνωθούν στο πρώτο τρίμηνο της χρονιάς για τρίτο συνεχόμενο έτος, και μάλιστα σε μεγάλη έκταση, κατά σχεδόν 20%. Η ύφεση της ελληνικής οικονομίας στις αρχές του τρέχοντος έτους συγκρατήθηκε από τα συνεχώς βελτιούμενα αποτελέσματα του εξωτερικού τομέα, που προήλθαν από τη συρρίκνωση των εισαγωγών, καθώς υποχώρησαν σε αυτό το διάστημα και οι συνολικές εξαγωγές (αγαθών και υπηρεσιών). Παρά αυτή την επίδραση, το ΑΕΠ υποχώρησε κατά 5,5% στο τρίμηνο Ιανουαρίου-Μαρτίου φέτος.

Ο Δείκτης Οικονομικού Κλίματος στην Ελλάδα το τρίμηνο Μαρτίου – Μαΐου 2011 περιορίζεται ελαφρά σε σχέση με το πρώτο δίμηνο του έτους και διαμορφώνεται στις 76 μονάδες (από 78 μονάδες), καταγράφοντας ήπια άνοδο 2 μονάδων σε σχέση με την αντίστοιχη περσινή περίοδο. Ο δείκτης παραμένει σε σημαντικά χαμηλότερα επίπεδα του μακροχρόνιου μέσου όρου της περιόδου 2001-2010 (99,3 μονάδες). Τόσο στην Ευρωζώνη, όσο και στην ΕΕ το υπό εξέταση τρίμηνο, το οικονομικό κλίμα υποχωρεί οριακά, φθάνοντας τις 106 μονάδες και σε αμφότερες ζώνες, ενώ σε σχέση με το ίδιο διάστημα πέρυσι, έχει σημειωθεί ανάκαμψη 5-6 μονάδων τόσο στην ΕΕ, όσο και στην Ευρωζώνη.

Οι επιχειρηματικές προσδοκίες σε όλους τους τομείς εμφανίζουν σχετική σταθερότητα το τρίμηνο Μαρτίου – Μαΐου σε σχέση με το μέσο όρο του πρώτου διμήνου του έτους, παραμένοντας ωστόσο σε χαμηλά επίπεδα. Έτσι, τόσο στη Βιομηχανία, όσο και στο Λιανικό Εμπόριο, αλλά και τις Κατασκευές, δεν σημειώνονται σημαντικές μεταβολές στους μέσους δείκτες των επιχειρηματικών προσδοκιών σε σχέση με το πρώτο δίμηνο του 2011, ενώ οι Υπηρεσίες εμφανίζουν ήπια ανάκαμψη. Οι εξελίξεις σε σχέση με την αντίστοιχη περσινή περίοδο υποδηλώνουν μικρή βελτίωση του κλίματος στη Βιομηχανία, σταθερό-τητα στις Υπηρεσίες και το Λιανικό Εμπόριο και αισθητή πτώση στις Κατασκευές. Από την πλευρά της ζήτησης, η καταναλωτική εμπιστοσύνη κερδίζει δειλά έδαφος το υπό εξέταση τρίμηνο, παραμένοντας όμως σε εξαιρετικά χαμηλά επίπεδα. Αναλυτικότερα:

Ο Δείκτης Καταναλωτικής Εμπιστοσύνης στην Ελλάδα, μετά το νέο ιστορικά χαμηλό ρεκόρ του Δεκεμβρίου, βελτιωνόταν οριακά μέχρι και τον Μάρτιο, για να δώσει τη θέση του σε νέα επιδείνωση το δίμηνο Απριλίου – Μαΐου. Τα επιπρόσθετα προβλεπόμενα φορολογικά μέτρα και ο εκτιμώμενος μηδενικός/αρνητικός ρυθμός αύξησης των ονομαστικών εισοδημάτων σε πολλές κατηγορίες εργαζομένων, συνηγορούν υπέρ της περαιτέρω εξασθένισης της αγοραστικής δύναμης των καταναλωτών. Επιπροσθέτως, η αυξανόμενη ανεργία, οι έντονες πολιτικές διεργασίες και οι κοινωνικές αντιδράσεις, ενισχύουν το δυσμενές κλίμα, υποδαυλίζοντας την αρνητική ψυχολογία των νοικοκυριών. Το υπό εξέταση τρίμηνο, ο δείκτης καταναλωτικής εμπιστοσύνης διαμορφώνεται στις -68 μονάδες (από -70 μονάδες το προηγούμενο δίμηνο), 6 μονάδες χαμηλότερα σε σχέση με την αντίστοιχη περσινή μέση τιμή του. Οι Έλληνες καταναλωτές παραμένουν σταθερά για πάνω από ένα έτος οι πιο απαισιόδοξοι Ευρωπαίοι. Οι μέσοι ευρωπαϊκοί δείκτες για το εξεταζόμενο τρίμηνο διαμορφώνονται σημαντικά υψηλότερα έναντι του αντίστοιχου ελληνικού, στις -12 και -11 μονάδες αντίστοιχα σε ΕΕ και Ευρωζώνη, σχεδόν στα ίδια επίπεδα δηλαδή με το πρώτο δίμηνο του έτους και στις δύο ζώνες και σε καλύτερο επίπεδο σε σύγκριση με την ίδια περίοδο πέρυσι, ιδιαίτερα στην Ευρωζώνη.

Στα ίδια επίπεδα κινούνται κατά μέσο όρο οι προβλέψεις των Ελλήνων καταναλωτών για την οικονομική κατάσταση των νοικοκυριών τους το επόμενο 12μηνο, ενώ σε σχέση με την οικονομική κατάσταση της χώρας και την πρόθεση για αποταμίευση σημειώνεται ήπια επιδείνωση το υπό εξέταση τρίμηνο έναντι των αρχών του έτους. Σχεδόν επτά στα δέκα νοικοκυριά θεωρούν ότι η οικονομική τους κατάσταση θα επιδεινωθεί λιγότερο ή περισσότερο στο επόμενο 12-μηνο, ενώ τέσσερα στα πέντε προβλέπουν αντιστοίχως ελαφρά ή αισθητή επιδείνωση στην οικονομική κα-τάσταση της χώρας. Ο δείκτης που βελτιώνεται κατά 3 μονάδες και δίνει εν τέλει οριακή ώθηση στην καταναλωτική εμπιστοσύνη το εξεταζόμενο τρίμηνο είναι οι προβλέψεις για την εξέλιξη της ανεργίας το επόμενο 12-μηνο, οι οποίες όμως παραμένουν εξαιρετικά δυσμενείς. Συγκεκριμένα, η συντριπτική πλειονότητα των καταναλωτών (92%) αναμένει ελαφρά ή αισθητή επιδείνωση της ανεργίας εντός 12μήνου. Το ποσοστό των καταναλωτών που δηλώνει «χρεωμένο» αυξάνεται στο 14% το τρίμηνο Μαρτίου – Μαΐου, ενώ το ποσοστό εκείνων που δηλώνουν ότι αποταμιεύουν λίγο ή πολύ περιορίζεται στο 17% (από 21% το πρώτο δίμηνο του έτους). Τέλος, διευρύνεται στο 58% (από 55% το περασμένο δίμηνο), το ποσοστό των καταναλωτών που δηλώνουν ότι «μόλις τα βγάζουν πέρα».

Στη Βιομηχανία, ο Δείκτης Επιχειρηματικών Προσδοκιών το υπό εξέταση τρίμηνο κινείται κατά μέσο όρο στις 79 μονάδες, στα ίδια δηλαδή επίπεδα με το μέσο όρο του πρώτου διμήνου του έτους και ελαφρά υψηλότερα έναντι της ίδιας περιόδου το 2010 (77 μονάδες). Η Βιομηχανία παραμένει ο τομέας ο οποίος παρουσιάζει σταθερή πορεία χωρίς σημαντικές διακυμάνσεις, με τάση ήπιας ανόδου, και αντιστέκεται περισσότερο στην τρέχουσα ύφεση, στηριζόμενος εν πολλοίς στην ανοδική πορεία των εξαγωγών του. Παρόλα αυτά, από τους επιμέρους δείκτες για την τρέχουσα δραστηριότητα του τομέα, πολλοί παραμένουν αρνητικοί και αυτό το τρίμηνο, υπάρχουν όμως και οι –θετικές- εξαιρέσεις. Συγκεκριμένα, οι προβλέψεις για την εξέλιξη της παραγωγής τους προσεχείς 3-4 μήνες διαμορφώνονται κατά μέσο όρο στις +3 μονάδες, ανώτερα σε σχέση με το πρώτο δίμηνο του έτους (-6 μονάδες).

Κομβικός παράγοντας η Μεσοπρόθεσμη Δημοσιονομική Στρατηγική για την πορεία του ΑΕΠ το 2011

Εκτός από τις αποδόσεις που εκτιμάται ότι θα έχει το ΜΠΔΣ άμεσα και τα προσεχή χρόνια σε δημοσιονομικό επίπεδο, ο ρόλος του θα είναι σημαντικός και στην εξέλιξη του ΑΕΠ φέτος. Πρώτα από όλα, ο μεγαλύτερος εξορθολογισμός των δημοσίων δαπανών, συνεπάγεται περαιτέρω περικοπή τους και επομένως χαμηλότερα έξοδα του κράτους για καταναλωτικούς σκοπούς. Τα νέα μέτρα άμεσης φορολογίας, σε συνδυασμό με τις μισθολογικές αναπροσαρμογές στον ιδιωτικό τομέα και το ενιαίο μισθολόγιο προσεχώς για τους δημόσιους υπαλλήλους, περιορίζουν το διαθέσιμο εισόδημα. Ασκούν έτσι πρόσθετες πιέσεις στην καταναλωτική ζήτηση, πέραν αυτών που προέρχονται από την έντονη άνοδο της ανεργίας. Περιορισμός κατά το τρέχον έτος προβλέπεται στο ΜΠΔΣ και για το ΠΔΕ, ανεξάρτητα από το εάν και σε ποιο βαθμό η ΕΕ θα έχει από εδώ και πέρα μεγαλύτερη συμβολή στη χρηματοδότησή του. Πάντως, ο μικρός ρυθμός υλοποίησης του ΠΔΕ στο πρώτο πεντάμηνο του 2011, που δεν έχει ξεπεράσει το 23% με βάση το αναθεωρημένο συνολικό επίπεδό του, συνεπάγεται μεγάλη επιτάχυνσή του στη συνέχεια του έτους. Σε ότι αφορά τις ιδιωτικές επενδύσεις, η φθίνουσα εγχώρια ζήτηση και οι έντονες κοινωνικοπολιτικές εξελίξεις του διμήνου Μαΐου-Ιουνίου, έχουν δημιουργήσει συνθήκες υψηλής αβεβαιότητας στην ελληνική κοινωνία και οικονομία, λειτουργώντας ανασταλτικά ή και αποτρεπτικά σε ορισμένες περιπτώσεις στην υλοποίηση επενδυτικών σχεδίων, από εγχώριους και αλλοδαπούς δυνητικούς επενδυτές.

Από την άλλη πλευρά, η χαμηλότερη εγχώρια ζήτηση θα συνεχίσει να λειτουργεί διορθωτικά στην υπερβολική κατανάλωση κατά το παρελθόν εισαγόμενων προϊόντων και υπηρεσιών. Στο έτερο σκέλος του εξωτερικού τομέα, στις διευρυνόμενες εξαγωγές προϊόντων θα προστεθεί το όφελος του τουρισμού, καθώς η τουριστική κίνηση κινείται σε υψηλότερα επίπεδα από πέρυσι. Συνισταμένη όλων των παραπάνω μεταβολών θα είναι η διαμόρφωση της ύφεσης στην περιοχή του 4,0% το τρέχον έτος.

Η συνέχιση της ύφεσης αποτρέπει θετικές εξελίξεις στο πεδίο της απασχόλησης

Όπως είχε υποστηριχθεί στην προηγούμενη τριμηνιαία έκθεση του ΙΟΒΕ, παρά την ενίσχυση της ανεργίας στο τελευταίο τρίμηνο του 2010, η ενσωμάτωση στην αγορά εργασίας του συνόλου των δυσμενών εξελίξεων στην παραγωγική δραστηριότητα κατά αυτή την περίοδο, δεν θα μπορούσε να είναι άμεση.

Συνεπώς, μια νέα, σημαντική αύξηση της ανεργίας στις αρχές του 2011, που όντως έλαβε χώρα, ήταν αναμενόμενη. Πιθανότατα όμως μεγαλύτερη διεύρυνση της ανεργίας, που ανήλθε στο 15,9% το α’ τρίμηνο φέτος, να αναχαιτίστηκε από την εφαρμογή των νέων εργασιακών σχέσεων στον ιδιωτικό τομέα. Σε κάθε περίπτωση, η ισχυρή ύφεση στην ελληνική οικονομία για άλλη μια χρονιά, δεν επιτρέπει θετικές εξελίξεις στην απασχόληση, η συρρίκνωση της οποίας τροφοδοτεί κατά κύριο λόγο την άνοδο της ανεργίας. Ωστόσο, ανασχετικό παράγοντα σημαντικής ενίσχυσής της στο υπόλοιπο του 2011, μπορεί να αποτελέσει η εποχική επίδραση από τον κλάδο του τουρισμού, κατά τους θερινούς μήνες. Δεν αποκλείεται μάλιστα φέτος, για πρώτη φορά μετά από δύο χρόνια, η ανεργία να περιοριστεί στη συγκεκριμένη περίοδο του έτους, σε σχέση με το αμέσως προηγούμενο τρίμηνο. Εντούτοις, δεν θα αποτραπεί περαιτέρω άνοδός της στο υπόλοιπο της χρονιάς, με αποτέλεσμα να κινηθεί στην περιοχή του 16,5% στο σύνολο του έτους.

Εντείνεται η αβεβαιότητα για τις εξελίξεις στα δημόσια οικονομικά των ανεπτυγμένων χωρών

Οι πρωτόγνωρες διεργασίες σε πολιτικό επίπεδο στην Ελλάδα για την έγκριση του Μεσοπρόθεσμου Προγράμματος Δημοσιονομικής Στρατηγικής (ΜΠΔΣ), αλλά κυρίως οι συναρτώμενες εξελίξεις στην Ευρωζώνη, σε οικονομικό και σε πολιτικό επίπεδο, έχουν αναδειχθεί το τελευταίο δίμηνο σε μείζον ζήτημα των διαβουλεύσεων διεθνώς, αλλά και σε σημαντικό παράγοντα διαμόρφωσης των εξελίξεων στις διεθνείς χρηματαγορές. Τα κοινωνικοπολιτικά γεγονότα στην Ελλάδα, δεν επέτρεψαν την άμβλυνση των κλυδωνισμών στην Ευρωζώνη, που προκλήθηκαν μετά και την προσφυγή της Πορτογαλίας στον μηχανισμό EFSF. Οι πρόσφατες πάντως αποφάσεις (έγκριση ΜΠΔΣ, έγκριση πέμπτης δόσης δανείου), αντιμετωπίζουν για ορισμένο χρονικό διάστημα, αλλά δεν επιλύουν οριστικά το πρόβλημα άντλησης κεφαλαίων του ελληνικού κράτους, μην επιτρέποντας έτσι την εξασθένιση της ανησυχίας περί τα δημόσια οικονομικά στην ΕΕ.

Οι προβλέψεις για ανοδική πορεία των ανεπτυγμένων οικονομιών έχουν ανακοπεί λόγω και των φυσικών καταστροφών στην Ιαπωνία, που ήδη στο πρώτο τρίμηνο του τρέχοντος έτους επιβράδυναν απότομα την αύξηση του ΑΕΠ της. Έτσι, ο ρυθμός μεγέθυνσης των πλέον ανεπτυγμένων κρατών το 2011 θα διαμορφωθεί στο 2,5% σύμφωνα με τις πρόσφατες προβλέψεις, από 3,0% πέρυσι. Μέρος της έντονης αναπτυξιακής τους δυναμικής έχουν απολέσει και οι αναπτυσσόμενες οικονομίες, λόγω κυρίως οικονομικών φαινομένων που συνήθως λαμβάνουν χώρα όταν μια οικονομία αναπτύσσεται επί σειρά ετών με πολύ υψηλούς ρυθμούς (πληθωρισμός, αύξηση επιτοκίων, επιδείνωση ανταγωνιστικότητας, στενότερη ε-ξάρτηση από ανεπτυγμένες οικονομίες). Πάραυτα, θα παρουσιάσουν φέτος άνοδο του ΑΕΠ τους, κατά μέσο όρο, 6,5%, ένα-ντι 7,3% το 2010. Ακολούθως, η ανάκαμψη της παγκόσμιας οικονομίας θα επιβραδυνθεί το 2011 στο 4,0%, σχεδόν μια εκατοστιαία μονάδα λιγότερο από ότι πέρυσι (4,9%).