0ι κινηματογραφικές Θερμοπύλες της 25ης Μαρτίου με τα παλούκια στην λιμνοθάλασσα

Δεν θα το συζητήσουμε πάλι … Ο Παλαιών Πατρών Γερμανός είτε τέλεσε την περίφημη δοξολογία κάποιες μέρες νωρίτερα (ο ίδιος πάντως δεν την αναφέρει καν στα απομνημονεύματά του), είτε, κατ’ άλλους ιστορικούς και μελετητές, δεν την … τέλεσε καθόλου. Αυτή είναι η ιστορική αλήθεια… Στις 25 Μαρτίου (αλλά του … 1826), έγινε πράγματι ένα σπουδαίο ιστορικό γεγονός, το οποίο μόνο με την μάχη στις Θερμοπύλες μπορεί να συγκριθεί, κι αυτό το ξέρουν ελάχιστοι. Κινηματογραφικά – θα ήταν η πιο συγκλονιστική αναπαράσταση -προσφέρεται για ταινία του Χόλιγουντ. Κάθε εχθρική βάρκα που πλησίαζε, έπεφτε ανυποψίαστη πάνω στους πασσάλους -παγίδες που είχαν τοποθετηθεί γύρω απ τις νησίδες και σκάλωνε. Στη μάχη της Κλείσοβα, ο ξιφήρης Κίτσος Τζαβέλας με μόλις 130 άνδρες κατέσφαξε τουλάχιστον 3000 εισβολείς και άλλους τόσους τους εκυνήγησε στην λιμνοθάλασσα. Πες μου τώρα κάτι: Γιατί στις 25 Μαρτίου το έθιμο (;) σου επιβάλει να τρως παστό μπακαλιάρο;

“Στο αιματοπότιστο νησί, μια χούφτα παλληκάρια
Το μέγα δένδρο ανάστησε, με τα χρυσά κλωνάρια
Ω! Μεσολόγγι! Ω! Δόξας γη! Κι΄αστράφτει στον αιώνα, η Κλείσοβα του ολόφωτου
Μετώπου σου Κορώνα!” Κωστής Παλαμάς

Ήταν 25η του Μαρτίου, αλλά του … 1826, όταν έγινε μια άνιση μάχη, που μόνο με τις Θερμοπύλες μπορεί να συγκριθεί. Εκατόν τριάντα ένας Έλληνες τα έβαλαν με στρατό 6.000 Τουρκοαιγυπτίων και ανάγκασαν τους μισούς που επέζησαν σε άτακτη φυγή. Ήταν η – αν όχι «άγνωστή»- «άσημη» μάχη της Κλείσοβα – μια μικρή νησίδα πλάι στο Μεσολόγγι, βουτηγμένη μες τη λιμνοθάλασσα του -, με πρωταγωνιστή τον Κίτσο Τζαβέλα (από το Σούλι, μετέπειτα στρατηγός και δικαστης-με την εντιμότητά του έσωσε τον Καραϊσκάκη από τις ψεύτικες κατηγορίες και … στην συνέχεια φυλακίστηκε στα χρόνια της Αντιβασιλείας μαζί με τον Κολοκοτρώνη -, υπουργός Στρατιωτικών στην κυβέρνηση Κωλέττη και πρωθυπουργός το 1847-8)) και τα 130 παλικάρια του.

Ο Κιουταχής και ο Ιμπραήμ είχανε φάει πολλές φορές τα μούτρα τους. Δεν κατάφερναν να κατακτήσουν αυτή η παράξενη άκρια γης και θάλασσας στα δυτικά της Ελλάδας. Είχαν επωφεληθεί από τις διχόνοιες και τα αλληλοκαρφώματα των Ελλήνων, ο πόλεμος έγερνε υπέρ τους, όμως: «η γης του Μεσολογγίου καθόταν και καμάρωνε λεύτερη ακόμα.»
Ο Ιμπραήμ, έχοντας ήδη στο ενεργητικό του την άλωση του Βασιλαδιού, του Ντολμά, και του Ανατολικού (Αιτωλικού), συγκατατέθηκε τώρα ν’ αφήσει τον Κιουταχή να εκπορθήσει την Κλείσοβα. Ο Κιουταχής κατάλαβε ότι τις πόρτες του Μεσολογγίου θα τις ανοίξει με έναν μόνο τρόπο: με την πείνα… Επρεπε να αποκλείσει την τροφοδοσία της πόλης. Και για να το κάνει αυτό, έπρεπε να κυριεύσει τις κυριότερες θέσεις που υπερασπίζανε τη λιμνοθάλασσα. «Λαλεί πουλί, παίρνει σπυρί κι η μάνα το ζηλεύει’», έγραφε ο Δ. Σολωμός στο «Οι Ελεύθεροι Πολιορκημένοι». Έφτιαξε νέα καράβια, χωρίς καρίνα, για να πλησιάσει την Κλείσοβα. Αλλά οι Έλληνες που την είχαν πατήσει στο Βασιλάδι, είχαν τώρα προνοήσει. Είχαν οχυρώσει την εκκλησιά της Αγίας Τριάδας που βρισκόταν στην Κλείσοβα. Και περίμεναν… Στις 24 Μαρτίου, ο Ιμπραήμ συγκέντρωσε στη λίμνη του Μεσολογγίου 5 μεγάλες βάρκες και 93 λαντζόνια με 2.500 άντρες. Οι υπερασπιστές της Κλείσοβα ξαγρύπνησαν, όλοι κι όλοι 131 άντρες, είδαν απέναντί τους κάπου 2.500 στρατό κι αντί να το βάλουν στα πόδια, έμειναν εκεί να υπερασπιστούν τον τόπο τους. Το σκηνικό μοιάζει κάτι παραπάνω από κινηματογραφικό.
Ξημερώνει 25 Μαρτίου (1826). Ώρα 4-5 το πρωί. Ο στολίσκος των Τουρκοαιγυπτίων προχωρά προς την Κλείσοβα. Εκατοντάδες ήταν ακόμα διασκορπισμένοι στα διπλανά νησάκια και άλλοι περπατούσαν μέσα στη λιμνοθάλασσα για να βοηθήσουν την επίθεση των πλοιαρίων. Πλησιάζουν ολοένα και περισσότερο. Αρχίζει ό εκκωφαντικός κανονιοβολισμός της Κλείσοβα.

Ο Κίτσος Τζαβέλας είναι εκεί. Παραμένει γενναίος, ψύχραιμος και … εκνευριστικά σκεπτόμενος. Καθοδηγεί τους πάντες, τους υποδεικνύει τα καλύτερα πόστα για άμυνα. Και κυρίως… έχει διατάξει να ανοίξουν πυρ μόνο «όταν ο εχθρός θα φτάσει στους πασσάλους». Οι πολιορκημένοι είχαν μπήξει στη θάλασσα, γύρω από την Κλείσοβα, εκατοντάδες ξύλινους πασσάλους. Κάθε εχθρική βάρκα που πλησίαζε, έπεφτε ανυποψίαστη πάνω στους πασσάλους και σκάλωνε.

Οι επιτιθέμενοι προχωρούν ανεμπόδιστοι. Σχεδόν αγγίζουν τις οχυρώσεις των Ελλήνων. Ξαφνικά, οι Έλληνες ανοίγουν πυρ, πυρ εξ’ επαφής! Πέφτουν νεκροί δεκάδες. Γίνονται τέσσερις αλλεπάλληλες επιθέσεις και αποκρούονται όλες. Στις 12 το μεσημέρι, κάπου 7 ώρες μάχης μετά, τρομοκρατημένοι οι Τουρκοαιγύπτιοι από τις εκατοντάδες απώλειες, αποφασίζουν να απομακρυνθούν. Μετρούν πολλούς νεκρούς και τραυματίες. Ο Ιμπραήμ επιμένει. Δίνει διαταγή να επιτεθούν 2.500 άντρες του από τον τακτικό στρατό του και μπαίνει επικεφαλής τους. Ο ίδιος ο Χουσεΐν, λαμποκοπώντας μέσα στην πλουμιστή στολή του, «αστράπτων» -κατά τον Στασινόπουλο- «από τον χρυσόν και τους πολυτίμους λίθους», σηκώ­νεται όρθιος στην πρασινοχρωματισμένη λέμβο του και παροτρύνει τους άνδρες του. Κατά κακή του όμως τύχη, τον επισημαίνουν οι καταφυγόντες στην εκκλησία, απ’ όπου κατά την επικρατέστερη εκδοχή (ο Κασομούλης αναφέρει, ότι τον σκότωσε ο Σφήκας, ψυχογιός του Αξ/κού Αποστόλη Καρατζογιάννη, Νιχωρίτου), ο Παναγιώτης Σωτηρόπουλος – «άριστος σκοπευτής ών», όπως γράφει στην ιστορία του ο Στρατηγός Νικόλαος Μακρής – τον πυροβολεί και τον σωριάζει νεκρόν. Η λέμβος αποσύρεται και δίδει έτσι το σύνθημα της γενικής υποχώρησης στις εχθρικές γραμμές. Η φρουρά τους καταπυροβολεί και με επικεφαλής τον Κίτσο Τζαβέλλα ξιφήρη, εξορμά και τους καταδιώκει, σφάζοντας όσους είχαν βγει στο πρόχωμα και κυνηγώντας τους άλλους μέσα στη λιμνοθάλασσα, οι οποίοι πανικόβλητοι διασκορπίζονται. Τρέπονται ξανά σε φυγή. Και όταν επιτίθενται ξανά, τα ίδια και χειρότερα. Συνολικά έγιναν έξι επιθέσεις. Όλες στο βρόντο!

Γιατί τρώμε μπακαλιάρο την 25η Μαρτίου; Ελα ντε;… Που στηρίζεται αυτό το αλμυρό έθιμο το οποίο ανεβάζει την πίεση; Μα, αφού δεν πολυκυκλοφορεί ο μπακαλιάρος στις ελληνικές θάλασσες, στις λίμνες ή τα ποτάμια μας διατί, αν “έπρεπε” σώνει και καλά να φάμε ψάρι, δεν επιλέξαμε κάποιο δικό μας; Σώπασε και τρώγε… Από θρησκευτικής απόψεως σχετίζεται σίγουρα με τη Σαρακοστή, καθώς ο Ευαγγελισμός είναι μια από τις δυο μέρες που επιτρέπεται η κατανάλωση ψαριού (η άλλη είναι των Βαΐων). Η ακριβής όμως αιτία για την επιλογή μπακαλιάρου κι όχι κάποιου άλλου ψαριού χάνεται στο παρελθόν. Λέγεται ότι ο παστός μπακαλιάρος κατέκλυσε την αγορά της χώρας μας κάπου στον 17ο με 18ο αιώνα, όταν οι Εγγλέζοι τον έφερναν εδώ σε μεγάλες ποσότητες για να πάρουν ως αντάλλαγμα σταφίδες. Το γεγονός ότι ήταν παστός έκανε πιο εύκολη τη συντήρησή του αλλά και την εξάπλωσή του σε όλη τη χώρα. Ο μπακαλιάρος που συνήθως καταναλώνουμε προέρχεται από τον Βόρειο Ατλαντικό, όπου υπάρχουν τα μεγαλύτερα αποθέματα.

Ωστόσο και ο μπακαλιάρος υπεραλιεύεται. παρά τα μέτρα που έχουν ληφθεί. Η υπεραλίευση, σύμφωνα με την WWF, είναι ακόμα μεγαλύτερη για άλλα είδη ψαριών. Σε ευρωπαϊκό επίπεδο, δύο στα τρία ιχθυαποθέματα είναι υπεραλιευμένα ενώ είδη όπως ο ερυθρός τόνος υπεραλιεύονται εδώ και δεκαετίες. Στη Μεσόγειο, όπου 1,5 εκατομμύρια τόνοι ψαριών αλιεύονται ετησίως, το 82% των ιχθυαποθεμάτων της είναι υπεραλιευμένο. Το 83% των τόνων και των ξιφιών που αλιεύονται είναι υπομεγέθη (δηλαδή κάτω από το επιτρεπόμενο μέγεθος).

Ένας από τους βασικούς λόγους της υπεραλίευσης είναι ότι ψαρεύουμε νεαρά ψάρια που δεν έχουν προλάβει να αναπαραχθούν ούτε μια φορά. Ανάλογα με το ρυθμό αναπαραγωγής αλλά και το γεγονός ότι κάποια ψάρια αλλάζουν φύλο στη διάρκεια της ζωής τους, όπως η γόπα, η υπεραλίευση μπορεί να οδηγήσει και σε απόλυτη εξαφάνιση κάποιων ειδών. Το πρόβλημα έχει πολλές παραμέτρους και σίγουρα τα μέτρα πολιτικής είναι πάντα το βασικό ζητούμενο. Όμως, τόσο ως συνειδητοποιημένοι πολίτες, όπως και σαν καταναλωτές, μπορούμε να συμβάλουμε στην προστασία των ιχθυαποθεμάτων και άρα στην προστασία των θαλάσσιων οικοσυστήματων.

Μπορούμε να στηρίξουμε τη βιώσιμη αλιεία αποφεύγοντας να καταναλώνουμε: νεαρά ψάρια και γενικότερα αλιεύματα κάτω από το επιτρεπόμενο μέγεθος, ψάρια κατά την περίοδο αναπαραγωγής τους καθώς και παράνομα (και άρα προστατευόμενα) και απειλούμενα είδη θαλάσσιων οργανισμών. Τι είπα; Σκάσε και τρώγε!…

 

Οι 131 Έλληνες θριαμβεύουν. Έχουν μόλις 24 (!) νεκρούς ενώ ο εχθρός κάπου 3.000 (άλλοι τους υπολογίζουν στους 2.500 κι άλλοι στους 3.500). Κάθε υπερασπιστής της Κλείσοβα, δηλαδή, σκότωσε κατά μέσο όρο κάπου 23 εχθρούς. Εφτά βάρκες με χίλια εξακόσια τουφέκια λάφυρα γέμισαν οι Έλληνες πολεμιστές. Σε μια συγκλονιστική μάχη που κράτησε 13 ολόκληρες ώρες, κατόρθωσαν να συντρίψουν ένα στρατό είκοσι φορές μεγαλύτερό τους.
Η Κλείσοβα και η Αγία Τριάδα έγιναν εκείνο το πρωί το σύμβολο του «θράσους’» και του ηρωισμού. Δεκαπέντε μέρες αργότερα, ξημέρωμα 10ης Απριλίου, Κυριακής των Βαΐων, είχαμε την μεγάλη τραγωδία της Εξόδου του Μεσολογγίου, που επισκίασε αυτό το έπος. Το χώμα θα βαφόταν κόκκινο και θα ξέβραζε αίμα μέρες μετά, αυτή τη φορά από αίμα Ελλήνων και άλλων υπερασπιστών της γης του Μεσολογγίου.
Η μάχη της Κλείσοβα παραμένει κορυφαίο παράδειγμα σε παγκόσμιο επίπεδο όπου ο Δαβίδ νίκησε τον Γολιάθ. Μια μάχη όπου εκείνοι που θριάμβευσαν εκεί, δεν δοξάστηκαν όσο θα έπρεπε.

Κίτσος Τζαβέλας, Λιθογραφία Καρλ Κράτσαϊζεν

 

Προτομή του Κίτσου Τζαβέλα στο Πεδίον του Άρεως. Έργο του Τηλέμαχου Γύζη (1937)