Γιάννης Πανούσης στην One Voice: «Ουδείς γεννιέται εγκληματίας»

Συνέντευξη στη Φιλίππα Ταμπάρη

Τον σημερινό μου καλεσμένο, τον είχα γνωρίσει χρόνια πριν, όταν ήμουν στη δημόσια τηλεόραση και παρουσίαζα μια εκπομπή. Αυτό που διαπίστωσα, μιλώντας μαζί του μετά από αρκετά χρόνια, είναι πως ευτυχώς παραμένει ίδιος σε αυτά που πρεσβεύει, όχι μόνο στον επιστημονικό τομέα του -άλλωστε, δυστυχώς, τα εγκλήματα συνεχίζουν να απασχολούν την επικαιρότητα- αλλά σαν άνθρωπος.

Υπήρξε υπουργός στην πρώτη κυβέρνηση Αλέξη Τσίπρα. «Καλή εμπειρία» έχει χαρακτηρίσει ο ίδιος την επτάμηνη συμμετοχή του στην κυβέρνηση, το 2015, «επιτρέπονται όλα, συγχωρούνται όλα, συμψηφίζονται όλα», έχει πει χαρακτηριστικά.

Σημερινός καλεσμένος μας ο καθηγητής Εγκληματολογίας Γιάννης Πανούσης, μαζί με τον οποίο θα προσπαθήσουμε να εισχωρήσουμε στις αθέατες πλευρές του εγκλήματος. Τον ευχαριστώ ιδιαίτερα για αυτή τη συζήτηση.

Κύριε Πανούση, τον τελευταίο καιρό βλέπουμε μια έξαρση εγκλημάτων, δεν θα τα διαχωρίσω γιατί όλα εγκλήματα είναι. Πού πιστεύτε πως οφείλεται αυτό;   

Το αν έχουμε αύξηση ποσοτική, κι όχι αναγκαστικά έξαρση, θα το μετρήσουμε με επιστημονική μεθοδολογία στο τέλος του 2023. Ακόμα όμως κι αν σε ορισμένα εγκλήματα οι αριθμοί ανεβαίνουν, αυτό δεν σημαίνει κάτι αν δεν μελετήσουμε τη γενική εικόνα της εγκληματικότητας και ιδιαίτερα, τα ποιοτικά της στοιχεία (ηλικίες, φύλο, μόρφωση, επάγγελμα, καταγωγή κ.λπ.). Επειδή κάθε έγκλημα έχει τον δικό του «κωδικό» αναγνώρισης (ακόμα κι αν πρόκειται για την ίδια πράξη, π.χ φόνος, τα κίνητρα και οι περιστάσεις διαφέρουν), δεν νομίζω ότι υπάρχει κοινός κανόνας ερμηνείας των πάντων. Άλλο ο βιασμός κι άλλο η ληστεία.

Επικρατεί η άποψη ότι, ο εγκλεισμός λόγω Covid οδήγησε σε αύξηση της εγκληματικότητας. Ισχύει κάτι τέτοιο;

Η πανδημία δεν αποτελεί κάποιο γενικό επιστημονικό «κλειδί» εξήγησης, καθώς άλλα εγκλήματα αυξήθηκαν (για παράδειγμα η ενδοοικογενειακή βία) κι άλλα μειώθηκαν (π.χ. εγκλήματα του δρόμου). Απλώς οι έκτακτες καταστάσεις αναδεικνύουν, συνήθως, προϋπάρχουσες αιτίες, οι οποίες βρίσκουν χώρο και χρόνο εκδήλωσης.

Τι ρόλο παίζει το κοινωνικό ή το μορφωτικό επίπεδο ενός ανθρώπου, στο να διαπράξει ένα έγκλημα;   

Από κανέναν (π.χ. εγκλήματα πάθους) μέχρι τον κυρίαρχο (π.χ. εγκλήματα «λευκού κολλάρου»). Οι γνώσεις σπάνια συνδέονται με τις ηθικές αναστολές στη διαχείριση κρίσιμων διαπροσωπικών συγκρούσεων.

Τι είναι αυτό που ωθεί έναν άνθρωπο στο να γίνει εγκληματίας; Μήπως κάποιοι άνθρωποι γεννιούνται με τέτοια ένστικτα;   

Ουδείς γεννιέται εγκληματίας. Άλλωστε, για ποιο ακριβώς έγκλημα θα είχε γεννηθεί; Για κάποιο ορισμένο ή για όλα; Η ενδογενής επιθετικότητα δεν έχει άμεση σχέση με το έγκλημα. Θυμίζω ότι, επιθετικός είναι και ο πολιτικός και ο αθλητής, αλλά δεν τελούν εγκλήματα.

Σίγουρα η κοινωνία και η εξέλιξη, δεν επηρεάζει σε πολλά επίπεδα, την προσωπικότητά μας;   

Η κληρονομικότητα διαμορφώνει τον χαρακτήρα μας και η κοινωνική προσαρμογή μας, καθορίζει την προσωπικότητά μας. Με απλά λόγια: Έγκλημα είναι η αντίδραση μιας προσωπικότητας σε μία κρίσιμη κατάσταση.

Πώς φαντάζεστε εσείς μια ιδανική κοινωνία;  

Δεν γνωρίζω, δεν ζω και δεν φαντασιώνομαι ουτοπίες. Ας δια-χειριστούμε την πραγματικότητα με θεσμούς πρόληψης, με Δικαιοσύνη και ισοελεθερίες και βλέπουμε.

Τα ΜΜΕ τι ρόλο παίζουν στην εποχή μας ως προς τον τρόπο με τον οποίο προβάλλουν τα εγκλήματα και γενικότερα με το πώς παρουσιάζουν θέματα τέτοιου είδους;

Τα crime news προβάλλουν τα εγκλήματα που κρίνουν οι αρμόδιοι ότι ενδιαφέρουν την κοινή γνώμη (ιδιότητες πρωταγωνιστών, τρόπος διάπραξης, ειδικά στοιχεία κ.λπ.). Μπορεί ο άτεχνος τρόπος προβολής να ενισχύει την εγκληματοφοβία ή τη θυματοφοβία, όμως οι αναπαραστάσεις και οι εικόνες για το «ποιόν του εγκληματία» υπάρχουν μέσα στο κεφάλι μας από πριν, λόγω στερεοτύπων και προκαταλήψεων.