Οι τελευταίοι 44 της Γυάρου, το θαύμα της φύσης και η οικολογική μεταμόρφωση

Ο Κωνσταντίνος Καραμανλής ορκίστηκε Πρωθυπουργός στο Εντευκτήριο της Βουλής στις 4.15 τα ξημερώματα της 24ης Ιουλίου 1974. Μια ημέρα μετά, στις 25 Ιουλίου, έφτασε στο Πόρτο Ράφτη το πλοίο «Σκίρων» το οποίο μετέφερε από τη Γυάρο τους πολιτικούς κρατούμενους της χούντας που είχαν μόλις απελευθερωθεί μετά την πτώση του καθεστώτος.

«Οι 44 της Γυάρου ελεύθεροι από χθες» έγραψαν «Τα Νέα» στο φύλλο της 26ης Ιουλίου που κάλυψε το γεγονός. Η λίστα όσων επέστρεψαν από τη Γυάρο στις 25/7/1974 με τη σειρά που αναφέρονται στο ρεπορτάζ των «Νέων» — «Ιωάννης Χαραλαμπόπουλος, τέως βουλευτής της Ενώσεως Κέντρου» — «Γεώργιος Στεργίου, τέως βουλευτής της ΕΔΑ» — «Στάθης Παναγούλης, φοιτητής Οικονομικών Επιστημών» — «Νίκος Κιάος, Τάσος Δήμου και Ζήνων Ζορζοβίλης, δημοσιογράφοι» — «Τάκης Μπενάς, τέως γενικός γραμματεύς της Νεολαίας Λαμπράκη» — «Παντελής Βούλγαρης, σκηνοθέτης» — «Νίκος Ψαρουδάκης, εκδότης» — «Παύλος Γεωργίου, καθηγητής» — «Ιωάννης Χοντζέας, μεταφραστής» — «Βασίλης Τσιγκούνης, λογιστής» — «Αθανάσιος Παπαρήγας, φιλόλογος» — «Αθανάσιος Τσιώκος, ασκούμενος δικηγόρος» — «Αθανάσιος Γρέβιας, ιδιωτικός υπάλληλος» — «Κώστας Σεφέρης, υδραυλικός» — «Γεώργιος Χριστοδούλου, υποδηματοποιός».

Η Γυάρος είναι απομονωμένη από τη συστηματική ανθρώπινη δραστηριότητα για πάνω από 70 χρόνια. Η Γυάρος υπήρξε τόπος εκτοπισμού από τα χρόνια της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορία, οι Ρωμαίοι θεωρούσαν την εξορία στη Γυάρο, ισοδύναμη με τη θανατική ποινή. “Οι αρουραίοι που έτρωγαν σίδηρο” έδιωξαν και τους λιγοστούς μόνιμους κατοίκους…

Το ξερονήσι έγινε συνώνυμο της κακοποίησης και στην νεότερη ιστορία της Ελλάδας, ονομάστηκε από τους ιστορικούς ως το Νταχάου της Μεσογείου, καθώς πάνω στα βράχια του άγονου νησιού χτίστηκε ένα από τα μεγαλύτερα συγκροτήματα φυλακών. Στα τέλη της δεκαετίας του ’40 γίνεται τόπος εξορίας και μετατρέπεται σε στρατόπεδο συγκέντρωσης για πολιτικούς κρατούμενους. Εκεί οδηγήθηκαν οι εξόριστοι του Εμφυλίου,, που έχτισαν οι ίδιοι με καταναγκαστική εργασία τη φυλακή τους….

Μέχρι το 1974 η Γυάρος «μυρίζει» θάνατο. Χιλιάδες πολιτικοί κρατούμενοι έζησαν εξόριστοι κάτω από απάνθρωπες συνθήκες και υποβλήθηκαν σε άγρια βασανιστήρια. Περισσότεροι από 8.500 πολίτες εξορίστηκαν στο άνυδρο νησί της Γυάρου ανάμεσά τους και 300 γυναίκες. Κάποιες, μάλιστα, ήταν και εγκυμονούσες.

Τα σημάδια εκείνης της εποχής είναι ακόμη έντονα και αποτυπώνονται κυρίως στο κτίριο των φυλακών που δεσπόζει πάνω στη Γυάρο.

Ένα κτίριο τόπος μαρτυρίου γεμάτο κραυγές, πόνο και θάνατο. Τον Ιούλιο του 1967, ο Γερμανός φωτορεπόρτερ, Φρεντ Ιρτ πέταξε με ένα διθέσιο Piper πάνω από τη Γυάρο και φωτογράφισε τις εγκαταστάσεις και τους πολιτικούς κρατούμενους. Το ρεπορτάζ του δημοσιεύτηκε στο περιοδικό “Stern” με τίτλο “Το νησί των εξόριστων” και προκάλεσε αίσθηση στη διεθνή κοινότητα. Τις αεροφωτογραφίες του αναδημοσίευσαν τόσο το γερμανικό περιοδικό “Spiegel” όσο και το γαλλικό “Paris Match“, διεθνοποιώντας το ζήτημα της Γυάρου. Ήταν ένα από τα πρώτα “χτυπήματα” για το δικτατορικό καθεστώς, το οποίο, όμως, φρόντιζε πάντοτε να εξωραΐζει και να δια…

Οι αποκαλύψεις για τον μαζικό εκτοπισμό πολιτών, χωρίς καμία δίκη ή καταδικαστική απόφαση, οδήγησαν αργότερα το χουντικό καθεστώς σε καταδίκη από το Συμβούλιο της Ευρώπης για παραβιάσεις των ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Η αντίδραση της Χούντας στις αποκαλύψεις σχετικά με το κολαστήριο στη Γυάρο ήταν σπασμωδική αλλά άμεση. Ο λογοκριμένος Τύπος έκανε λόγο για “εξαιρετικές συνθήκες διαβίωσης” των πολιτικών κρατουμένων οι οποίοι “καθημερινά ευχαριστιούνται μπάνιο και κάνουν παραθερισμό“.

Τον Αύγουστο του 1967, η εφημερίδα “Το Βήμα” έγραψε χαρακτηριστικά: “Πλαστή συνέντευξις. Εις την προσπάθειαν του διεθνούς κομμουνισμού να “φρεσκάρη» τον συκοφαντικόν του θόρυβον περί δήθεν κακομεταχειρήσεως των κρατουμένων στη Γυάρον, ήλθεν επίκουρος το γερμανικό περιοδικόν «Στερν». Αλλά οι «φίλοι» μας του γερμανικού του γερμανικού περιοδικού το παρατράβηξαν το σχοινί και έτσι την έπαθαν“….

 

Στη μεταπολίτευση, η Πολιτεία «κλείνει» τη Γυάρο, μετατρέποντάς την σε πεδίο βολής του Πολεμικού Ναυτικού, μέχρι το 2002. Έκλεισε έτσι ένα μαύρο κεφάλαιο της ελληνικής ιστορίας. Οι μνήμες όμως από εκείνη την εποχή παραμένουν ζωντανές σε έναν τόπο που καταδικάστηκε να ζει στην απομόνωση.

Αυτή η απομόνωση, όμως, ήταν που γέννησε το άλλο πρόσωπο της Γυάρου. Η εξορία γέννησε την ζωή.

Το νησί που οι άνθρωποι καταδίκασαν σε θάνατο, η φύση του έδωσε ένα θαύμα που παλεύει να αναδειχθεί.

Από το 2013 η Γυάρος αποτελεί την καρδιά του ευρωπαϊκού περιβαλλοντικού προγράμματος Κυκλάδες Life με συντονιστή το WWF Ελλάς, που στόχο έχει τη δημιουργία μιας πρότυπης προστατευόμενης περιοχής γύρω από τη Γυάρο από κοινού με τις κοινωνίες της Άνδρου και της Σύρου με σεβασμό στο περιβάλλον, αλλά και στις ανθρώπινες δραστηριότητες.

Από το 2013 απαγορεύεται κάθε αλιευτική δραστηριότητα στο νησί με σκοπό την προστασία της φύσης, ενώ από τον Δεκέμβρη του 2015 , η περιοχή έχει κηρυχτεί καταφύγιο άγριας φύσης (ΚΑΖ). Έτσι λοιπόν ένας τόπος εξορίας για πολιτικούς κρατούμενους μεταμορφώνεται σε τόπο προστασίας της φύσης, η οποία ανενόχλητη αναπτύσσεται μέσα από τους δικούς της μηχανισμούς και κανόνες.

Η Γυάρος σήμερα φιλοξενεί περίπου 60 ενήλικα ζώα, δηλαδή περίπου το 15% του παγκόσμιου πληθυσμού μεσογειακής φώκιας, ενός είδους που τα προηγούμενα χρόνια κινδύνεψε να εξαφανιστεί.

Κάτω από το άγριο τοπίο του νησιού, υπάρχει ένας βυθός γεμάτος ζωή.

Η προκαταρκτική αλιευτική έρευνα που είχε γίνει από το τμήμα Βιολογίας του Πανεπιστημίου Πατρών καταμέτρησε 42 είδη αλιευμάτων όπως φαγκριά, μπαρμπούνια, σκαθάρια, χριστόψαρα, σκορπίνες, σαβρίδια, καπόνια, μουδιάστρες, αστακούς, χταπόδια και άλλα πολλά.

Στις καταδύσεις για την έρευνα των Υποβρυχίων Μονοπατιών, οι δύτες βλέπουν ροφούς,, στήρες, σκάρους, γερμανούς, σαργούς, μονόχειρους και είδη που προστατεύονται από διεθνής και εθνικές συμβάσεις όπως η πίνα, ο τρίτωνας κ.ά.

 

Συνολικά καταγράφηκαν 30 είδη πουλιών που χρησιμοποιούν τη Γυάρο είτε ως απλοί επισκέπτες είτε ως χώρο φωλιάσματος ή μόνιμης κατοικίας. Πιο συγκεκριμένα, καταγράφηκαν αρπακτικά, όπως ο σπιζαετός και ο μαυροπετρίτης, και χερσαία είδη, όπως η κουκουβάγια.

Η σημαντικότερη όμως ανακάλυψη είναι αυτή που αφορούσε ένα παγκοσμίως απειλούμενο θαλασσοπούλι, τον μύχο.

Σύμφωνα με την έρευνα, η αποικία του μύχου στη Γυάρο είναι ίσως η σημαντικότερη και μεγαλύτερη στην Ελλάδα.

Η ορνιθοπανίδα της Γυάρου, έχει αποτελέσει αντικείμενο μιας σειράς αποστολών της ομάδας ΚΥΚΛΑΔΕΣ LIFE του WWF Ελλάς μαζί με τον βιολόγο-ορνιθολόγο, ειδικό διαχείρισης και ερμηνείας περιβάλλοντος Δρ. Γιώργο Κατσαδωράκη αλλά και κοινών αποστολών με την Ελληνική Ορνιθολογική Εταιρεία και την εταιρία συμβούλων NCC (Nature Conservation Consultants).

Ένα φίδι «ιταλικής καταγωγής» που κατοικεί μόνο στη Γυάρο και πουθενά αλλού στην Ελλάδα, κοινώς γνωστό ως μαύρο φίδι της Γυάρου, ποτάμια με περιοδική ροή, αρκετά ελληνικά ενδημικά είδη κολεόπτερων, φρύγανα και διαπλάσεις κέδρων, συμπληρώνουν το χερσαίο μωσαϊκό ενός νησιού που κρατούσε μέχρι σήμερα ως επτασφράγιστο μυστικό τα οικολογικά του μυστικά.

«Η δημοσιευμένη πρωτογενής γνώση για το νησί ήταν ελάχιστη», δήλωσε ο Δρ. Πέτρος Λυμπεράκης, υπεύθυνος συντονισμού μιας μεγάλης ομάδας ερευνητών του Μουσείου Φυσικής Ιστορίας της Κρήτης που πραγματοποίησε την έρευνα που αφορούσε στη χλωρίδα, τους οικότοπους και την εδαφόβια πανίδα του νησιού.

Chris Avramidis
@chris_avramidis
Η απελευθέρωση των εξόριστων μετά τη Χούντα και η συγκινητική υποδοχή τους

 

Το οχηματαγωγό «Σκίρων» έφτασε στο λιμάνι του Πόρτο Ράφτη στις 18.45 το απόγευμα της 25ης Ιουλίου. Τους περίμενε πλήθος κόσμου «με βεγγαλικά, λουλούδια, κλωνάρια ελιάς και στεφάνια» όπως αναφέρει το ρεπορτάζ. «Καθώς το πλοίο πλησίαζε οι εξόριστοι, συγκεντρωμένοι στο κατάστρωμα άρχιζαν να χαιρετούν με υψωμένα χέρια που σχημάτιζαν το σήμα της νίκης».

https://media-eu.kozan.gr/wp-content/uploads/2017/11/25041804/voulgaris.jpg

Ο βραβευμένος έλληνας σκηνοθέτης, Παντελής Βούλγαρης δήλωσε μόλις κατέβηκε από το πλοίο: «Εύχομαι να πάνε καλύτερα τα πράγματα για τη χώρα μας. Πιστεύουμε ότι είμαστε οι τελευταίοι κρατούμενοι της Γυάρου. Αυτό αισθανόμασταν όταν κλείναμε την πόρτα της και φεύγαμε».

 

Ο Γιάννης Χαραλαμπόπουλος στα χέρια των συγκεντρωμένων στο Πόρτο Ράφτη. Στη συνέχεια διετέλεσε υπουργός Εξωτερικών και Εθνικής Αμυνας με το ΠαΣοΚ, καθώς και αντιπρόεδρος της κυβέρνησης, επί πρωθυπουργίας Ανδρέα Παπανδρέου (Αρχείο ΕΡΤ)