Η κίνηση-ματ του Ερντογάν ή η αρχή του τέλους του;

Για πολλούς ήταν θέμα χρόνου. Δύο ισχυρές και φιλόδοξες προσωπικότητες, που συμβίωναν περισσότερο λόγω ανάγκης και αμοιβαίων συμφερόντων παρά προσωπικής συμπάθειας ή εκτίμησης. Η σύγκρουση, λοιπόν, ήρθε και θα έχει ενδιαφέρον να δούμε που θα οδηγήσει τόσο τους ίδιους όσο και τη Τουρκία.

Ο σύγχρονος σουλτάνος δεν έχει μάθει να μοιράζεται το θρόνο του και δεν ανέχεται ανθρώπους που μπορεί να απειλήσουν την παντοκρατορία του. Και ο Αχμέτ Νταβούτογλου είχε αρχίσει να γίνεται ιδιαίτερα ενοχλητικός, αν μη τι άλλο διότι οι δυτικοί –και δη οι Αμερικανοί- έμοιαζαν αναφανδόν να προτιμούν να συνομιλούν μαζί του, γεγονός που ήταν υπέρ αρκετό για το υπερτροφικό εγώ του Ερντογάν.

Από την άλλη πλευρά ο 57χρονος πρωθυπουργός, αρκετά φιλόδοξος και ο ίδιος, με τις δικές του διασυνδέσεις και ισχυρές φιλίες εκτός και εκτός της χώρας, δεν πρόκειται να έμενε σιωπηλός και πειθήνιος στο παρασκήνιο ελπίζοντας ότι μια μέρα θα διαδεχτεί τον Ερντογάν, όταν αυτός αποφασίσει ότι είναι έτοιμος να αποσυρθεί.

Το χρονικό της ρήξης
Ντόπιοι αναλυτές υποστήριζαν ότι η ένταση μεταξύ των δύο είχε αρχίσει να αυξάνεται κάθετα το τελευταίο διάστημα κυρίως με αφορμή τη περίφημη συμφωνία με την Ε.Ε. για το προσφυγικό. Η συμφωνία ήταν project του Τούρκου πρωθυπουργού, ο οποίος την διαπραγματεύτηκε και την συμφώνησε. Και η συνεχιζόμενη δημόσια… γκρίνια του Ερντογάν για τους όρους της, και η κριτική που ασκούσε στην Ε.Ε. σίγουρα δεν βοηθούσε. Το ίδιο ισχύει και για την ολοφάνερη δεκτική στάση των Ευρωπαίων και των Αμερικανών έναντι του Νταβούτογλου, που προφανώς εκνεύριζε ακόμη περισσότερο τον Ερντογάν.

Αντιστοίχως, στο κρίσιμο ζήτημα της προστασίας των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, με όλες τις διώξεις και τις φυλακίσεις που είχαν καταγραφεί το τελευταίο διάστημα, αν και ο Νταβούτογλου απέφευγε να διαχωρίσει δημοσίως τη θέση του, είναι κοινό μυστικό ότι ως πρώην ακαδημαϊκός δεν έβλεπε με καλό μάτι, κυρίως τις αθρόες προφυλακίσεις ακαδημαϊκών και δημοσιογράφων, που γνώριζε ότι απομάκρυναν τη Τουρκία από την Ε.Ε και έδιναν τροφή στις αντι-τουρκικές φωνές στην Ευρώπη.

Τελικά η ρήξη ήρθε με μια αφορμή που αρχικά δεν έτυχε μεγάλης δημοσιότητας. Σε μια συνεδρίαση-αστραπή, λιγότερο της μίας ώρας, που παραπέμπει σε ένα προ-αποφασισμένο γεγονός, η 50μελής κεντρική επιτροπή του κυβερνώντος κόμματος ψήφισε και αποφάσισε να αφαιρέσει από τον Νταβούτογλου, που δεν είναι μόνο πρωθυπουργός αλλά και πρόεδρος του AKP, το δικαίωμα να ορίζει τους προέδρους των τοπικών οργανώσεων του κόμματος. Θεωρώντας –και όχι άδικα- ότι η απόφαση τον θίγει, και ότι είχε την υπογραφή του Ερντογάν που ήθελε να τον υποβαθμίσει, ο Νταβούτογλου στην καθιερωμένη εβδομαδιαία ομιλία του προετοίμασε το κοινό για επικείμενη παραίτηση του δηλώνοντας, μεταξύ άλλων, ότι δεν είναι προσκολλημένος σε αξιώματα.

Προς νέο αρχηγό και πρωθυπουργό
Ακολούθησαν αρκετές ώρες έντονης σεναριολογίας, και αναταραχής της αγοράς και του χρηματιστηρίου, όπως και η επίσπευση κατά μία μέρα της καθιερωμένης εβδομαδιαίας συνάντησης-ενημέρωσης Ερντογάν-Νταβούτογλου, χθες το απόγευμα, για να φτάσουμε τελικά στο σημερινό αποτέλεσμα. Την έκτακτη συνεδρίαση του κεντρικού συμβουλίου του AKP στην οποία αποφασίστηκε η διεξαγωγή έκτακτου συνεδρίου του κόμματος στις 22 Μαϊου, στο οποίο ο Νταβούτογλου δεν θα είναι υποψήφιος. Άρα θα έχουμε την εκλογή νέου αρχηγού, και κατ’ επέκταση νέου πρωθυπουργού.

Τι σημαίνει αυτό και πως θα εξελιχτούν τα πράγματα είναι ακόμη νωρίς για να αποσαφηνιστεί. Διάφοροι ερντογανικοί παράγοντες και αναλυτές έσπευσαν με δηλώσεις τους σε διάφορες τουρκικές εφημερίδες να προσπαθήσουν να ηρεμήσουν τα πράγματα, διαμηνύοντας ότι όταν η αλλαγή ολοκληρωθεί, το κόμμα και η κυβέρνηση θα σταθεροποιηθεί εκ νέου, και άρα και η οικονομία θα ηρεμήσει. Με την τελευταία αναφορά να σχετίζεται βεβαίως με την ελεύθερη πτώση της λίρας και του τουρκικού χρηματιστηρίου σήμερα. Όμως, αυτό δεν είναι σίγουρο.

Αναβρασμός στη κοινωνία και την αγορά
Η παρουσία του Νταβούτογλου στη κορυφή της κυβέρνησης καθησύχαζε το δυτικό κόσμο και τους θεσμικούς επενδυτές, καθώς επίσης τους μετριοπαθείς και ευρωπαϊστές εντός της Τουρκίας, ισορροπώντας ως ένα βαθμό τον ακραίο αυταρχισμό του Τούρκου προέδρου. Βεβαίως, ο σουλτάνος είχε τον πρώτο και τελευταίο λόγο σε όλα. Όμως, η παρουσία του έμπειρου διπλωμάτη και μεταρρυθμιστή Νταβούτογλου έδινε την αίσθηση ότι υπήρχε έστω ένα μικρό ανάχωμα στο τσουνάμι που λέγεται Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν. Έτσι, το γεγονός ότι ο Ερντογάν τον «έφαγε» και αυτόν, για να χρησιμοποιήσουμε την απλή λαϊκή έκφραση, δεν προμηνύει τίποτε καλό. Και είναι βέβαιο ότι οι αντι-ερντογανικές δυνάμεις εντός και εκτός της χώρας δεν θα το «καταπιούν» εύκολα και αγόγγυστα.

Βεβαίως, όλοι θα περιμένουν τη διεξαγωγή του συνεδρίου και τον αντικαταστάτη του για να καθορίσουν τη στάση τους, με πιθανότερη την εκδοχή της επιλογής ενός νέου αρχηγού-πρωθυπουργού απόλυτα ελεγχόμενου από τον Ερντογάν, που θα μετατρέψει ντε φάκτο το σύστημα διακυβέρνησης της χώρας σε προεδρικό. Όμως, το βέβαιο είναι ότι στο μεταξύ το παρασκήνιο θα δουλεύει… υπερωρίες, συνεχίζοντας να τροφοδοτεί το κλίμα έντασης που έχει δημιουργηθεί στη χώρα επηρεάζοντας τόσο τη πολιτική σκηνή όσο και την αγορά. Είναι χαρακτηριστικό ότι ήδη κυκλοφορούν σενάρια για νέες βουλευτικές εκλογές, ίσως και πριν τα τέλη της χρονιάς.

Όσον αφορά στους πιθανούς αντικαταστάτες του Νταβούτογλου, ακούγονται έντονα τα ονόματα του κυβερνητικού εκπροσώπου Νουμάν Κουρτουλμούς, του υπουργού Δικαιοσύνης Μπεκίρ Μποζντάγκ, που τόσο επιτυχημένα έχει εκτελέσει τις «εκκαθαριστικές» επιχειρήσεις του ερντογανικού καθεστώτος, ή ακόμη και του γαμπρού του σουλτάνου, υπουργού Ενέργειας, Μπεράτ Αλπραϊράκ, ώστε η θέση να μείνει και στην… οικογένεια. Ωστόσο, σε κάθε περίπτωση θα μιλάμε πλέον για ένα πρόσωπο-μαριονέτα με το προεδρικό μέγαρο να κινεί όλα τα νήματα. Αν και το μέγα ερώτημα είναι αν αυτό θα συνεχίσει πλέον να γίνεται ανεκτό από τη τουρκική κοινωνία και το δυτικό κόσμο!

Θα είναι άραγε η κίνηση που θα «σφραγίσει» την εδραίωση της απόλυτης κυριαρχίας του Ερντογάν για πολλά χρόνια ακόμη ή η κίνηση που θα σημάνει την αρχή του πολιτικού του τέλους;