Δημιουργικές σκέψεις με αφορμή μία κρίση οικουμενικών διαστάσεων
Του Δρ Σταματίου Χρ. Γεωργούλη*
Ο ολισθηρός δρόμος της ανυπαρξίας της ενότητας και καταλλαγής μεταξύ των δύο πρώην άσπονδων «συμμάχων-εχθρών» της τέως Σοβιετικής Ένωσης, έλαβε ουσιαστικά χώρα αμέσως μετά την πτώση του Τείχους του Βερολίνου.
Εβδομήντα και πλέον χρόνια συνύπαρξης κάτω από τον απολυταρχικό μανδύα του υπαρκτού σοσιαλισμού-κομμουνισμού δεν στάθηκαν ικανά να αμβλύνουν τις χαοτικές μεταξύ των πρώην σοβιετικών εταίρων αντιθέσεις. Όλα έμοιαζαν ρευστά και ήταν ρευστά στην κρίσιμη εκείνη μεταψυχροπολεμική περίοδο. Και κυρίως μεταξύ σοβιετικών εταίρων, δεδομένου ότι στην πλειοψηφία τους οι Σοβιετικές χώρες περιήλθαν στη σφαίρα επιρροής του σοβιετικού συνασπισμού άνευ ιδίας βουλήσεως.
Ως επικεφαλής των αποσχιστικών τάσεων εμφανίστηκαν οι Βαλτικές χώρες οι οποίες στην ουσία από το 1939 που περιήλθαν στην Σοβιετική σφαίρα επιρροής ουδέποτε έπαυσαν να υφίστανται ως κυρίαρχες κρατικές οντότητες κατά τις διατάξεις του διεθνούς δικαίου, όπως αυτές νόμιμα εκφράζονται από τον Οργανισμό Ηνωμένων Εθνών, ο οποίος και ποτέ δεν έπαυσε να τις θεωρεί ως τέτοιες. Ωστόσο στον Οργανισμό δρούσαν ως ανεξάρτητες κρατικές οντότητες με δικαίωμα ψήφου στη Γενική Συνέλευση μόνο οι Σοσιαλιστικές Σοβιετικές Δημοκρατίας της Ρωσίας, με τους δορυφόρους της, της Ουκρανίας και Λευκορωσίας.
Αλλά και οι υπόλοιπες συνιστώσες της πάλαι ποτέ ισχυρής Σοβιετικής Ένωσης δεν έπαψαν βεβαίως να αποτελούν ένα ανάχωμα στη μεταψυχροπολεμική πολιτική σκακιέρα. Ανάμεσα σε αυτές η Γεωργία, η Τσετσενία, το Ναγκόρνο Καραμπάχ, μήλον της έριδος μεταξύ Αρμενίας και Αζερμπαϊτζάν, όπου η μετασοβιετική μεταψυχροπολεμική Ρωσική στρατιωτική υπεροπλία έδειξε γυμνά τα κοφτερά της δόντια της όποτε και όταν αυτό απαιτήθηκε. Και η Ουκρανία συνεπώς εντάσσεται μέσα στο γεωστρατηγικό αυτό πλαίσιο.
Η δευτέρα δικαιωματικά τη τάξει, από γεωγραφικής και πληθυσμιακής απόψεως, πρώην Σοσιαλιστική Σοβιετική Δημοκρατία της Ουκρανίας ακρωτηριάσθηκε αρχικά με την αδόκητη απόσχιση της Κριμαίας το 2014, η οποία τη λάβωσε βαθειά στην αξιοπρέπειά της αλλά και στους κανόνες του ισχύοντος διεθνούς δικαίου, ενώ αμύνεται σήμερα δια της «τολμηρής αλλά ανίσχυρης» στρατιωτικά φωνής του Βολντομίρ Ζελένσκι, επιχειρώντας μια ριζική και καθοριστική ανατροπή της μοιραίας της Ιστορίας που την είχε κατατάξει σε δεύτερο τη τάξει πειθήνιο σοβιετικό «υποχείριο».
Θα μπορούσε κανείς να αναφερθεί εξαντλητικά στις βαθύτερες συνιστώσες μιας μακροχρόνιας υποβόσκουσας αντιπαλότητας κρίσης η οποία πυροδότησε έναν ακήρυχτο αλλά αμείλικτο και άκρως απειλητικό με πυρηνικό ολοκαύτωμα πόλεμο. Ας αρκεστούμε για την ώρα σε μερικούς ενδεικτικούς παράγοντες που άνοιξαν κυριολεκτικά τον ασκό του Αιόλου στις 28 Φεβρουαρίου 2022:
Α) Δεν διαφεύγει της προσοχής των Ουκρανών ιθυνόντων ότι το Κίεβο αποτέλεσε κοιτίδα της εθνικής-θρησκευτικής γενέτειρας των Ρως, οι οποίοι επέλεξαν δια του Αγίου Βλαδιμήρου ηγεμόνος της Μοσχοβητίας, να καθαγιαστούν το έτος 988 μ.Χ. στα ιερά ύδατα του Δνειπέρου ποταμού στο Κίεβο υπό τον πνευματικό καθαγιασμό της Πρωτόθρονης Μεγάλης του Χριστού Εκκλησίας του Οικουμενικού Πατριαρχείου Κωνσταντινουπόλεως Νέας Ρώμης και να συνενωθούν με το αδιάρρηκτο σώμα της Μεγάλης του Χριστού Ορθόδοξης Εκκλησίας.
Πνευματικός καθοδηγητής αυτής της σοφής στρατιωτικής ενέργειας ο Βασίλειος ο Β’ της Μακεδονικής Δυναστείας (Θράξ στην ουσία αφού ο ιδρυτής της δυναστείας Βασίλειος ο Α’ καταγόταν από την Αδριανούπολη Θράκης που τότε γεωγραφικά υπήγετο στο θέμα της Μακεδονίας). Αυτός στήριξε το όλο θρησκευτικό εγχείρημα και για βασικούς πολιτικούς λόγους αφού είναι προτιμότερο να έχεις κάποιον ομόδοξό σου ως σύμμαχο παρά ως αντίπαλο, δίδοντας ως σύζυγο στο Βλαδίμηρο την αδελφή του Άννα διαδραματίζοντας κομβικό ρόλο στη μετεξέλιξη της μετέπειτα Ρωσικής Ορθοδόξου Αυτοκρατορίας.
1036 χρόνια παρήλθαν έκτοτε ο σπόρος όμως που έσπειραν οι Βασίλειος και Βλαδίμηρος και η μοναδική σύζυγός του Άννα παραμένουν πάντα γόνιμοι. Να είναι άραγε και αυτός ένας από τους σοβαρούς λόγους που το Κίεβο εκλαμβάνει τη Ρωσική Ηγεμονία των Ρως ως έναν από του κληρονομικούς πνευματικούς κλώνους της, που ενισχύεται έτι περαιτέρω από το γεγονός, ότι αυτό αποτέλεσε το λίκνο της Θρησκευτικής Μητροπόλεως αφού η Ρωσική ηγεμονία μυρώθηκε με τα νάματα της Ορθοδόξου Πίστεως; Σε κάθε περίπτωση ουδείς μπορεί να λησμονήσει τον πνευματικό του ανάδοχο-νονό του που τον μύησε στα νάματα της ορθοδόξου αληθείας. Και η αλήθεια αυτή ολοκληρώθηκε στα μάτια των Ορθοδόξων πιστών της Ουκρανικής Εκκλησίας με την αναγνώριση του Αυτοκεφάλου της Ουκρανικής Εκκλησία του 2018 δια της αναγορεύσεως του Επιφανείου ως Πατριάρχου της Αγίου Ιστορικού Πατριαρχείου του Κιέβου παρά τις οξείες αντιδράσεις του Πατριαρχείου της Μόσχας. Οι δύο Ορθόδοξες Εκκλησίες λειτουργούν σήμερα παράλληλα στην χώρα, ενώ οι ενορίες καλούνται να επιλέξουν σε ποια από τις δύο θα ανήκουν.
Σύμφωνα με κρατικά στοιχεία, τον Ιανουάριο του 2021 η Ορθόδοξη Εκκλησία της Ουκρανίας είχε 7.188 ενορίες και 4.572 ιερείς, ενώ η Εκκλησία του Πατριαρχείου Μόσχας 12.406 ενορίες και 10.510 ιερείς. Με απλά λόγια δεν θα μπορούσε το Αυτοκέφαλο Πατριαρχείο Μόσχας και Πασών των Ρωσιών να ηγείται της Εκκλησίας η οποία ήταν η ανάδοχός του που το μύησε στην Ιερά Κολυμβήθρα της Ορθοδόξου πίστεως. Πως θα μπορούσε συνεπώς το ανάδοχο Κίεβο να δεχτεί την υποτέλεια στην Εκκλησία της Μόσχας, αφού αυτό ήταν που μύησε τη Μόσχα στα Ιερά νάματα της Ορθοδοξίας; Ο ανάδοχος ποτέ πνευματικά δεν μπορεί να είναι υποδεέστερος από το νεοφώτιστο, που αυτός ανέδειξε από την Ιερά Κολυμβήθρα.
Β) Η Σοβιετική Ουκρανική Ηγεσία διαδραμάτισε κορυφαίο ρόλο στην πορεία της Σοβιετικής Ένωσης με το δικό της ασφαλώς τρόπο, όπου όπως αναδείχθηκε ο ισότιμος ρόλος της Σοσιαλιστικής Δημοκρατίας της Ουκρανίας στα εβδομήντα και πλέον χρόνια της σοβιετικής σύμπλευσης, όταν οι επικεφαλής του πιλοτηρίου της αχανούς Σοβιετικής Ένωσης του 1/6 της γεωγραφικής οντότητας του πλανήτη Γη, τύγχαναν Ουκρανικής καταγωγής ή επιρροής όπως για παράδειγμα ο οργίλος Νικήτα Χρουτσώφ ή Κρούτσεφ, ο οποίος μολονότι γεννήθηκε σε χωριό της Ρωσίας διετέλεσε Γενικός Γραμματίας και Διοικητικής της Σοσιαλιστικής Σοβιετικής Δημοκρατίας της Ουκρανίας, θέτοντας τις βάσεις για την αποσταλινοποίηση της χώρας, για το διαστημικό πρόγραμμα της Σοβιετικής Ένωσης όπως και για σειρά φιλελεύθερων μεταρρυθμίσεων στην εσωτερική πολιτική του κράτους και ευνοώντας σκανδαλωδώς γεωγραφικά με παραχώρηση ατόφιων τμημάτων της πρώην τσαρικής Ρωσίας και μετέπειτα Σοσιαλιστικής Σοβιετικής Δημοκρατίας της Ρωσίας στην αντίστοιχή της Ουκρανία. Απομακρύνθηκε από την ηγεσία της χώρας το 1964 και αντικαταστάθηκε από τον Λεονίντ Μπρέζνιεφ, αφού πρώτα έφτασε στα πρόθυρα της πυρηνικής αναμέτρησης με την πανίσχυρη υπερδύναμη των ΗΠΑ, λόγω της κρίσης των Πυραύλων της Κούβας, ταρακουνώντας συθέμελα το Βήμα των Ηνωμένων Εθνών στις 12 Οκτωβρίου 1960 δια της κρούσεως επ’ αυτού του υποδήματός του, σκηνές που θα μείνουν ανεξίτηλες στη παγκόσμια κοινή γνώμη.
Ουκρανός και ο πανίσχυρος Λεονίντ Μπρέζνιεφ, Γενικός Γραμματέας του ΚΚΣΕ (γεννήθηκε την 19η Δεκεμβρίου 1906, στο Kamenskoye τώρα Ντιπρόντζερινσκ της Ουκρανίας και πέθανε στις 10 Νοέμβρη του 1982, στη Μόσχα), αφού αναδείχθηκε ως ηγέτης της Σοβιετικής Ένωσης για 18 χρόνια, ευνοώντας επίσης με την πολιτική του την τότε Σοβιετική Ουκρανία. Συνεπώς η Ουκρανική ηγεσία στο πηδάλιο της Σοβιετικής Ένωσης άφησε ανεξίτηλο το στίγμα της στην Σοβιετικό στερέωμα, ο απόηχος του οποίου μεταλαμπαδεύτηκε και στη μετασοβιετική εποχή με αποκορύφωμα τις αποσχιστικές αποκαταστάσεις εδαφών που οι Ρώσοι θεωρούσαν δικαιωματικά ως δικές τους και που τους στερήθηκαν από τις Σοβιετικές Πολιτικές των ηγητόρων της τέως Σοβιετικής Ένωσης. Η αναδιανομή εδαφών, όπλων και επιρροών όπως αυτές μετεξελίχθηκαν στη μεταψυχροπολεμική περίοδο σίγουρα επηρέασαν δυσμενώς τις Ρωσο-ουκρανικές σχέσεις με τραγική κατάληξη την πολεμική αναμέτρηση.
Γ) Οι Νατοϊκές αστοχίες και αβλεψίες στη μεταψυχροπολεμική περίοδο ενέτειναν επίσης στην όξυνση των σχέσεων ανάμεσα στους δύο πλέον ισχυρούς παλαιούς Σοβιετικούς Εταίρους. Ουδείς λησμονεί ότι οι αρχικές εξαγγελίες του ΝΑΤΟ επί περιόδου ακόμη Μιχαήλ Γκορμπατσώφ έκαναν λόγο για δημιουργία ενός εδαφικού τόξου ασφαλείας από τον Ατλαντικό Ωκεανό ως το Βλαδιβοστόκ στον Ειρηνικό Ωκεανό, με τη Ρωσία συνεργαζόμενη και όχι αντίπαλο του πανίσχυρου Στρατιωτικού Συνασπισμού. Και αυτό όταν είχε διαλυθεί ως χάρτινος πύργος το αντίπαλο δέος του Ψυχρού Πολέμου προς το ΝΑΤΟ, που ήταν ο Στρατιωτικός Συνασπισμός της πανίσχυρης Σοβιετικής στρατιωτικής Συμμαχίας του Συμφώνου της Βαρσοβίας. Που είναι άραγε αυτές οι εξαγγελίες περί μελλοντικών Συμμαχιών ΝΑΤΟ-Ρωσίας; Και γιατί το ΝΑΤΟ έσπευσε να ενθυλακώσει στους κόλπους του τη συντριπτική πλειοψηφία των πρώην Σοβιετικών χωρών, αναγκάζοντας τη Ρωσία να κάνει λόγο για casus belli στην περίπτωση που η Ουκρανία εντασσόταν ως μέλος σε αυτήν; Είναι ορισμένα από τα ερωτήματα που απαιτούν απαντήσεις στα πλαίσια της σοβούσας σήμερα πολεμικής κρίσης.
Δ) Το πυρηνικό οπλοστάσιο της Ουκρανίας σίγουρα δεν την κατατάσσει μεταξύ των σύγχρονων πυρηνικών δυνάμεων που διαθέτουν πυρηνικές ετοιμοπόλεμες κεφαλές, όπως η Ρωσία με 5.997 πυρηνικές κεφαλές, το ΝΑΤΟ με 5.943 (εκ των οποίων 5.428 των ΗΠΑ, 290 της Γαλλίας και 225 του Ηνωμένου Βασιλείου), η Κίνα με 350, το Πακιστάν με 165, η Ινδία με 160, το Ισραήλ με 90 και η Νότια Κορέα με 20. Διαθέτει όμως σίγουρα πυρηνικά εργοστάσια και πυρηνική τεχνογνωσία από την εποχή της τέως Σοβιετικής Ένωσης που κατάφερε να διαχειριστεί άλλοτε επιτυχώς και άλλοτε ανεπιτυχώς, όπως για παράδειγμα με την κρίση του Τσερνομπίλ. Σίγουρα οι βόμβες αυτές δεν είναι όλες ετοιμοπόλεμες επιχειρησιακά. Διαθέτουν όμως υπερπολλαπλάσια πυρηνική ισχύ, αφού τόσο η Ρωσία όσο και οι ΗΠΑ έχουν ήδη ξεπεράσει την ατομική βόμβα που ισοπέδωσε τη Χιροσίμα. Συγκεκριμένα, πυρηνική δοκιμή που πραγματοποίησαν οι Αμερικανοί ξεπέρασε την ισχύ της έκρηξης εκείνης της Χιροσίμα κατά 1.000 φορές, ενώ αντίστοιχη δοκιμή των Ρώσων κατά 3.000 φορές. Και στις δύο περιπτώσεις, η ιδέα ήταν να αποτραπούν χτυπήματα με ταυτόχρονη «αμοιβαία εξασφαλισμένη καταστροφή».
Ωστόσο οι σύγχρονες εκτιμήσεις δείχνουν ότι εάν πυροδοτηθεί στο κέντρο του Μανχάταν το ισοδύναμο μισής βόμβας της Χιροσίμα, τότε θα σκοτώσει ή θα τραυματίσει μισό εκατομμύριο ανθρώπους. Παράλληλα, μια προσομοίωση πυρηνικού πολέμου που επινοήθηκε από ειδικούς στο Πανεπιστήμιο του Πρίνστον, ξεκινά με τη Μόσχα να εκτοξεύει πυρηνική προειδοποιητική βολή. Το ΝΑΤΟ ανταπαντά με ένα μικρό χτύπημα και ο γενικευμένος πόλεμος που ακολούθησε, προκάλεσε περισσότερα από 90 εκατομμύρια νεκρούς και τραυματίες τις πρώτες του ώρες! Αυτά είναι ορισμένα σενάρια που μπορούν να πυροδοτήσουν χολυγουντιανές ταινίες τρόμου, δεν αποτελούν όμως απλά αποκυήματα φαντασίας, νοσηράς ή τολμηράς.
Κανείς δεν μπορεί άλλωστε να αποκλείσει μια απόφαση της Ρωσίας να πυροδοτήσει κάποιο από τα πυρηνικά της όπλα, με δεδομένο, μάλιστα, πως ο ρωσικός στρατός έχει εκπαιδευτεί στη μετάβαση από τον συμβατικό στον πυρηνικό πόλεμο. Κανείς επί πλέον δεν μπορεί να προεξοφλήσει την «απάντηση» του Τζο Μπάιντεν σε ένα τέτοιο ενδεχόμενο, ο οποίος μάλιστα αποκαλεί σε όλους τους τόνους τον Ρώσο ομόλογό του «εγκληματία πολέμου και χασάπη».
Παγκόσμιο συναγερμό επίσης προκάλεσε η είδηση πως ο πρόεδρος της Ρωσίας, έδωσε διαταγή στη διοίκηση των ενόπλων δυνάμεων να θέσουν σε ετοιμότητα το πυρηνικό οπλοστάσιο της χώρας, εν μέσω κλιμάκωσης των ρωσικών επιθέσεων στην Ουκρανία, έστω και αν η κίνηση αυτή δεν εκλαμβάνεται από τα Στρατιωτικά επιτελεία της Δύσης ως απειλή πολέμου αλλά ως ετοιμότητα παρά το γεγονός πως στο διάγγελμά του για την κήρυξη πολέμου στην Ουκρανία είχε επίσης προειδοποιήσει τις χώρες που υποστηρίζουν την Ουκρανία ότι μπορεί να έχουν «συνέπειες που δεν έχουν δει ποτέ», αυξάνοντας το επίπεδο συναγερμού των πυρηνικών δυνάμεων της Ρωσίας, αλλά όχι στο υψηλότερο επίπεδο.
Παράλληλα, αν και ο πρόεδρος των ΗΠΑ, ΤζοΜπάιντεν δήλωσε πως «οι Αμερικανοί δεν θα πρέπει να ανησυχούν για έναν πυρηνικό πόλεμο», οι κινήσεις του Βλαντίμιρ Πούτιν λαμβάνονται υπόψιν και αξιολογούνται πλέον ως σοβαρές από τη Δύση η οποία κάνει πλέον λόγο για μια «νέα κανονικότητα».
ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ
Την ώρα που ο πολεμικός ασκός του θεού Αιόλου έχει ανοίξει για τα καλά σε ένα μεταψυχροπολεμικό ασταθές περιβάλλον και η ανθρωπότητα αισθάνεται κυριολεκτικά ανασφαλής τόσο όσο ποτέ στη σύγχρονη εποχή, απομένει στα στρατιωτικά επιτελεία της Ρωσίας και της Δύσης να πρυτανεύσει η λογική, να τεθούν νέες βάσεις εμπιστοσύνης και στρατιωτικής συνεργασίας και να εξευρεθούν οι ρεαλιστικές διπλωματικές δίοδοι ειρηνικής διευθέτησης των διαφορών σε έναν κόσμο που ποτέ όμως δεν θα είναι όπως παλιά με μια Ουκρανία κυριολεκτικά καθημαγμένη και ερειπωμένη.
Σε αυτή και μόνο την περίπτωση η ανθρωπότητα θα μπορούσε να ελπίζει στον καθαρό αέρα της ελευθερίας, δημοκρατίας και ανεξαρτησίας ενός σύγχρονου Διεθνούς Δικαίου, αντάξιο των επικίνδυνων περιστάσεων που απειλούν τύποις και ουσία να οδηγήσουν την ανθρωπότητα στο χείλος ενός αβυσσαλέου, δίχως επιστροφή γκρεμού.
* Διδάκτωρ Διεθνούς Δικαίου (Doctorat d’ Etat) Πανεπιστημίου PARIS XI, Καθηγητής Διεθνούς Δικαίου (διδάξας/διδάσκων στο Δημοκρίτειο Πανεπιστήμιο Θράκης, την Στρατιωτική Σχολή Ευελπίδων και τη Σχολή Εθνικής Ασφαλείας της Αστυνομίας)