Ε.Ε.: Έξοδος από τη Συνθήκη για τον Χάρτη Ενέργειας

Η ΕΕ έχει κάνει το τελικό βήμα για την έξοδο από τη Συνθήκη για τον Χάρτη Ενέργειας (ΣΧΕ), μια πολυμερή εμπορική και επενδυτική συμφωνία που εφαρμόζεται στον τομέα της ενέργειας, η οποία δεν είναι συμβατή με τους στόχους της ΕΕ για το κλίμα και την ενέργεια στο πλαίσιο της Ευρωπαϊκής Πράσινης Συμφωνίας και της συμφωνίας του Παρισιού.

Το Συμβούλιο και η Επιτροπή απέστειλαν δύο γραπτές κοινοποιήσεις στην κυβέρνηση της Πορτογαλίας, η οποία είναι ο επίσημος θεματοφύλακας της Συνθήκης, με τις οποίες κοινοποιείται η αποχώρηση της Ευρωπαϊκής Ένωσης και της Ευρατόμ αντίστοιχα. Οι αποσύρσεις θα αρχίσουν να ισχύουν σε ένα έτος. Οι κοινοποιήσεις αυτές ακολουθούν τη συμφωνία μεταξύ των υπουργών Ενέργειας της ΕΕ τον περασμένο μήνα σχετικά με τις προτάσεις της Κομισιόν για παράλληλη αποχώρηση και εκσυγχρονισμό της Συνθήκης.

Αυτή την εβδομάδα, η Ένωση και τα κράτη μέλη της κατέληξαν επίσης σε επίσημη συμφωνία για τον τερματισμό της συνέχισης των διαδικασιών διαιτησίας εντός της ΕΕ στο πλαίσιο της ΣΧΕ που αντιβαίνουν στο δίκαιο της Ένωσης. Ειδικότερα, η συμφωνία έχει ως στόχο να αποσαφηνίσει, προς όφελος των δικαστηρίων και των διαιτητικών δικαστηρίων, ότι η ρήτρα διαιτησίας που προβλέπεται στη ΣΧΕ δεν εφαρμόζεται — και ουδέποτε έχει — στις σχέσεις μεταξύ επενδυτή της ΕΕ και χώρας της ΕΕ.

Η συμφωνία αποτελεί συνέχεια της απόφασης Komstroy, με την οποία το Δικαστήριο έκρινε ότι η ρήτρα διαιτησίας της ΣΧΕ πρέπει να ερμηνευθεί υπό την έννοια ότι δεν εφαρμόζεται σε διαφορές μεταξύ κράτους μέλους και επενδυτή άλλου κράτους μέλους σχετικά με επένδυση που πραγματοποίησε ο τελευταίος στο πρώτο κράτος μέλος. Με άλλα λόγια, σύμφωνα με το δίκαιο της Ένωσης, στο πλαίσιο αυτό, οι διαιτητικές αποφάσεις είναι άκυρες και, ως εκ τούτου, μη εκτελεστές οπουδήποτε στην Ένωση.

Η απόφαση αυτή δεσμεύει όλα τα κράτη μέλη και τα εθνικά τους δικαστήρια. Ωστόσο, η σαφής νομολογία των δικαστηρίων της Ένωσης δεν τηρήθηκε πάντα από τα διαιτητικά δικαστήρια, τα οποία συνέχισαν να αποδέχονται τη δικαιοδοσία και να εκδίδουν αποφάσεις σε ενδοενωσιακές διαδικασίες. Ως εκ τούτου, τα κράτη μέλη, η ΕΕ και η Ευρατόμ αποφάσισαν να διαπραγματευθούν συμφωνία βάσει του δημόσιου διεθνούς δικαίου για τη διευθέτηση του ζητήματος αυτού. Η συμφωνία διευκρινίζει, προς όφελος των δικαστηρίων και των διαιτητικών δικαστηρίων, ότι η ρήτρα διαιτησίας που προβλέπεται στη ΣΧΕ δεν εφαρμόζεται στις σχέσεις μεταξύ επενδυτή της ΕΕ και κράτους μέλους της ΕΕ.

Τα κράτη μέλη και η Ένωση συμφώνησαν επίσης να συνοδεύσουν την ολοκλήρωση των διαπραγματεύσεων για τη συμφωνία με δήλωση σχετικά με τις νομικές συνέπειες της απόφασης Komstroy. Η δήλωση αυτή υπεγράφη στις 26 Ιουνίου. Η δήλωση παράγει αποτελέσματα από την υπογραφή της και θα δημοσιευθεί αργότερα στην Επίσημη Εφημερίδα της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Η συμφωνία μεταξύ των μερών υπόκειται πλέον σε εσωτερικές διαδικασίες που οδηγούν στην υπογραφή και την έναρξη ισχύος της. Για την Ένωση και την Ευρατόμ, η Επιτροπή προετοιμάζει τις αναγκαίες προτάσεις για την έγκριση της υπογραφής και της έγκρισης της συμφωνίας.

Και τα δύο κείμενα αντικατοπτρίζουν τη νομολογία του Δικαστηρίου της Ευρωπαϊκής Ένωσης και ευθυγραμμίζονται πλήρως με την καθιερωμένη θέση της Ένωσης, όπως έχει εκφραστεί επανειλημμένα, μεταξύ άλλων και σε δημόσια δικαστήρια σε δικαιοδοσίες τρίτων χωρών. Η Γραμματεία της Συνθήκης για τον Χάρτη Ενέργειας ενημερώθηκε για τη συμφωνία αυτή.

Ιστορικό
Η Συνθήκη για τον Χάρτη Ενέργειας είναι μια πολυμερής εμπορική και επενδυτική συμφωνία που εφαρμόζεται στον τομέα της ενέργειας, η οποία υπεγράφη το 1994 και τέθηκε σε ισχύ το 1998. Η Ευρωπαϊκή Ένωση είναι συμβαλλόμενο μέρος της εν λόγω Συνθήκης, μαζί με την Ευρατόμ, 22 κράτη μέλη της ΕΕ (από την 26 Ιουνίου 2024), καθώς και την Ιαπωνία, την Ελβετία, την Τουρκία και τις περισσότερες χώρες των Δυτικών Βαλκανίων και την πρώην Ένωση Σοβιετικών Σοσιαλιστικών Δημοκρατιών, με εξαίρεση τη Ρωσία και τη Λευκορωσία. Όσον αφορά τα κράτη μέλη της ΕΕ, η Ιταλία αποσύρθηκε μονομερώς το 2015. Η Γαλλία, η Γερμανία, η Πολωνία και το Λουξεμβούργο έχουν ήδη εξέλθει από τη ΣΧΕ. Η Σλοβενία, η Πορτογαλία και η Ισπανία έχουν επίσης κινήσει διαδικασία ανάκλησης.

Η Επιτροπή διαπραγματεύθηκε τον εκσυγχρονισμό της ΣΧΕ εξ ονόματος της ΕΕ, ώστε να ευθυγραμμιστεί με τους στόχους της Ένωσης για το κλίμα και την ενέργεια και το πλαίσιο προστασίας των επενδύσεων. Ωστόσο, λόγω της έλλειψης στήριξης της πλειοψηφίας από τα κράτη μέλη, η ΕΕ δεν έχει ακόμη ψηφίσει για τον εκσυγχρονισμό της ΣΧΕ. Στη συνέχεια, η Επιτροπή πρότεινε στην ΕΕ, την Ευρατόμ και τα κράτη μέλη να αποσυρθούν από τη μη εκσυγχρονισμένη Συνθήκη, κυρίως λόγω ανησυχιών σχετικά με την προστασία των επενδύσεων σε ορυκτά καύσιμα. Κατά τη διάρκεια της βελγικής Προεδρίας της ΕΕ, τον περασμένο μήνα επιτεύχθηκε συμφωνία με τα κράτη μέλη για την παράλληλη διαδικασία αποχώρησης και εκσυγχρονισμού.

Ταυτόχρονα, η Επιτροπή συνεργάζεται επί σειρά ετών με τα κράτη μέλη για να αποσαφηνίσει το νομικό πλαίσιο για τις διαφορές στο πλαίσιο της ΣΧΕ. Τον Οκτώβριο του 2022, η Επιτροπή απέστειλε ανακοίνωση στο Συμβούλιο, το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο και τα κράτη μέλη στην οποία εξέθετε την πρόθεσή της να αρχίσει διαπραγματεύσεις για συμφωνία μεταξύ της Ένωσης, της Ευρατόμ και των κρατών μελών σχετικά με την ερμηνεία της Συνθήκης για τον Χάρτη Ενέργειας, η οποία θα περιλαμβάνει, ιδίως, επιβεβαίωση ότι η Συνθήκη για τον Χάρτη Ενέργειας δεν εφαρμόζεται εντός της ΕΕ και, ως εκ τούτου, δεν μπορεί να χρησιμεύσει ως βάση για διαιτητικές διαδικασίες.

Η Ένωση προσχώρησε στη Συνθήκη για τον Χάρτη Ενέργειας με χώρες εταίρους ανά τον κόσμο στο πλαίσιο της εξωτερικής της ενεργειακής πολιτικής. Η πρόταση διαιτησίας που περιέχεται στην εν λόγω Συνθήκη ουδέποτε αποσκοπούσε στην υποκατάσταση του συστήματος δικαστικής προστασίας που θεσπίστηκε με τις Συνθήκες της ΕΕ. Στην απόφασή του στην υπόθεση Komstroy, το ΔΕΕ αναγνώρισε ότι αυτός ήταν ο μόνος κατάλληλος τρόπος για την ερμηνεία της Συνθήκης για τον Χάρτη Ενέργειας.