Η ηθική χρήση του επιστημονικού επιτεύγματος
Γράφει ο Αντώνης Σαμιωτάκης*
Αλήθεια, ποια είναι η ειδική κρίση του επιστήμονα, όσον αφορά τη χρήση των αποτελεσμάτων της επιστημονικής του έρευνας;
Αναπτύσσοντας τις απόψεις του, μετά από σχετικό ερώτημα, ο αείμνηστος, ομότιμος καθηγητής του Ινστιτούτου Παστέρ του Παρισιού και μέλος της Ακαδημίας Επιστημών της Γαλλίας, Ζορζ Κοέν, είπε: «Ξέρετε τι έλεγε ο σπουδαίος Ζακ Μονό, απ’ τους θεμελιωτές της Μοριακής Βιολογίας; “Δεν χρησιμεύει σε τίποτε αυτό που κάνω και, αν χρησίμευε, δεν θα το έκανα!”. Πάντως -συνέχισε ο Κοέν- πέρα από αστεϊσμούς, εγώ πιστεύω ότι, η έρευνα πρέπει να γίνεται για να ικανοποιηθεί η επιστημονική περιέργεια και οι εφαρμογές έρχονται στην πορεία. Είμαι αμετανόητος εραστής της επιστήμης και πάντοτε τα πειράματά μου είχαν κίνητρο την περιέργεια».
Πλήθος από εύλογα ερωτήματα ξεπηδούν, ως απόρροια της άποψης αυτής του διακεκριμένου επιστήμονα:
- Δεν υπάρχουν επιστημονικές έρευνες που οδήγησαν σε αποτρόπαια, για την ανθρωπότητα, ευρήματα;
- Υπάρχει, στις μέρες μας, εξαγορά συνειδήσεων;
- Ποιοι χρηματοδοτούν την έρευνα και γιατί;
- Υπάρχει χρήση της επιστήμης και της τεχνολογίας από μυστικές υπηρεσίες και δυνάμεις;
- Δεν αποτελεί, για τον ερευνητή, προαπαιτούμενο, η μέριμνα για την τύχη του ευρήματός του; Και αν αυτό διαφύγει του εργαστηρίου και σπείρει τον θάνατο; Και αν παράγει τον τρόμο, τον φόβο, την υποταγή;
- Ως πού φτάνει η ελευθερία; «Ως την άκρα αναπνοή», διατείνονται οι διανοητές. Δηλαδή, ως την ελευθερία του φόνου, του τρόμου, της εξουθένωσης, της εμπορίας ή ασέλγειας επί μικρών παιδιών;
- Κι η ελευθερία τής υποταγμένης, εκ της χρήσης του επιστημονικού αποτελέσματος, συνείδησης;
- Μπορούν οι ευαγγελιστές αυτής της «περίεργης» ελευθερίας να οδηγούν, με τα ευρήματά τους, στην ανελευθερία της ανθρωπότητας;
Από ποια αφετηρία, λοιπόν, εκκινεί ο επιστήμονας, ο ερευνητής, ο διανοούμενος; Καμιά έγνοια για την ηθική χρήση, για την τύχη του επιτεύγματος; Ο ίδιος, στα πειράματά του, αφήνει αίολο και ενεδρεύοντα τον σωματικό του κίνδυνο; Ο κάθε βηματισμός του, δεν έχει προδιασφαλιστεί; Ως πού φτάνει αυτό το εράσμιο κίνητρο της περιέργειας;
Υποτεθείσθω ότι, μια περίεργη ασθένεια, μόλυνση, καταστροφή, αφαίρεσε τη ζωή απ’ όλη την ανθρωπότητα, εκτός από έναν πάτερ φαμίλια, με τη γυναίκα του, τα είκοσι παιδιά τους και τα ογδόντα εγγόνια τους κι ακόμη είκοσι επιστήμονες. Όλη η γη, άθικτη. Τα πάντα, ακέραια. Ο πάτερ φαμίλιας, χωρίς επικυρίαρχους πια, θα επέτρεπε στους είκοσι επιστήμονες να έχουν, ως μοναδικό κίνητρο των πειραμάτων τους, την περιέργεια; Θα άφηνε στην τύχη, την εφαρμογή των επιτευγμάτων τους; Ας απαντήσει κάποιος επιστήμονας, διανοούμενος, σ’ αυτά τα αμείλικτα ερωτήματα.
Ο ίδιος ο Ζορζ Κοέν, όταν ακόμη ήταν εν ζωή, ελθών στην Ελλάδα για μια διάλεξή του στο Ελληνικό Ινστιτούτο Παστέρ, και ερωτηθείς αν ξαναβρεθεί σύντομα σε ελληνικούς δρόμους, απάντησε ως εξής: «Ναι, γιατί θα λάβω μέρος σε ένα συνέδριο φιλοσοφίας της επιστήμης, που θα πραγματοποιηθεί στην Κρήτη, σε λίγους μήνες. Βέβαια εγώ δεν είμαι φιλόσοφος, αν και ο τίτλος της ομιλίας μου είναι “Ευγονική και ηθική”. Ήθελα όμως πολύ να συμμετάσχω, γιατί θεωρώ ότι είναι καθήκον και ευθύνη των επιστημόνων, να διαλογίζονται σχετικά με τις κοινωνικές προεκτάσεις της επιστήμης τους».
Νομίζω ότι, αυτή η τελευταία παράγραφος απ’ την απάντηση του Ζορζ Κοέν, αυτοανατρεπτική ως προς το αμετανοήτως εράσμιο της σχέσης του με το «πείραμα-περιέργεια», οριοθετεί και τεκμηριώνει τη διακεκριμένη ευθύνη τού επιστήμονα, για την ηθική χρήση του επιτεύγματος.
* ποιητής και κριτικός τέχνης, ιδρυτής και διευθυντής του Πειραματικού Μουσείου Λογοτεχνίας