Η οικονομία έσυρε τον Ερντογάν σε εκλογές

Το οικονομικό θαύμα του Τούρκου προέδρου βασίζεται στον εξωτερικό δανεισμό και κινδυνεύει να καταρρεύσει.

Η τουρκική οικονομία απέχει ελάχιστα από το σημείο, όπου θα πρέπει να κληθεί το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο για να αποτρέψει μια κατάρρευση. Και ο Ρετσέπ Ταγίπ Ερντογάν γνωρίζει καλά ότι την ημέρα που θα περάσουν οι τεχνοκράτες του Ταμείου την πύλη του προεδρικού του μεγάρου, ο ίδιος θα πρέπει να φύγει από το παράθυρο.

Όταν μπήκε το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο στην Τουρκία, στις αρχές της δεκαετίας του ’90, άρχισε η αντίστροφη μέτρηση για την κατάρρευση του παλιού, κεμαλικού κατεστημένου. Η οικονομική κρίση, μια κλασική κρίση ισοζυγίου πληρωμών, επέτρεψε στους κυνηγημένους για δεκαετίες Τούρκους ισλαμιστές, με επικεφαλής τον Ερντογάν, να πάρουν την εξουσία και γίνουν, με το πέρασμα του χρόνου, απόλυτα κυρίαρχοι του πολιτικού παιχνιδιού.

Ο Ταγίπ Ερντογάν βλέπει τώρα ότι εξαντλούνται τα όρια του οικονομικού μοντέλου που ακολούθησε τα τελευταία χρόνια και στο οποίο οφείλει, εν πολλοίς, την πολιτική του αποδοχή από τις μάζες των φτωχότερων Τούρκων.

Βασικό στοιχείο της οικονομικής συνταγής του Ερντογάν, που πράγματι έφερε πρωτόγνωρη ευημερία στα κατώτερα κοινωνικά στρώματα της Τουρκίας, ήταν η άντληση μεγάλου εξωτερικού δανεισμού, για να επιτευχθεί μια ανάπτυξη – τούρμπο, την οποία μνημονεύει σε κάθε ευκαιρία ο Τούρκος πρόεδρος.

Ένας αριθμός δηλώνει με… ανατριχιαστικό τρόπο πόσο κοντά βρίσκεται η Τουρκία σε μια σαρωτική οικονομική κρίση, ανάλογη με αυτή που πέρασε στις αρχές της δεκαετίας του 2000: το 2017, το εξωτερικό χρέος της χώρας έφθασε το 53,2% του ΑΕΠ. Το ρεκόρ εξωτερικής υπερχρέωσης της Τουρκίας ήταν 55,8% και σημειώθηκε τον Δεκέμβριο του 2001, επτά μήνες μετά την επιστολή (letter of intent), που είχε στείλει ο τότε πρωθυπουργός Ετσεβίτ στον Γερμανό γενικό διευθυντή του ΔΝΤ, Χ. Κέλερ, ζητώντας οικονομική βοήθεια (οι λάτρεις της οικονομικής ιστορίας μπορούν να διαβάσουν εδώ το πλήρες κείμενο της επιστολής: http://www.imf.org/external/np/loi/2001/tur/02/).

Η κατάρρευση της τουρκικής οικονομίας είναι πολύ κοντά και ο Ερντογάν πρέπει να εφαρμόσει κατεπειγόντως τα επώδυνα μέτρα, που συνέστησε το ΔΝΤ στην τελευταία έκθεση του άρθρου IV για την Τουρκία: βασικότερο εξ αυτών, η μεγάλη αύξηση των επιτοκίων της λίρας, για να σταματήσουν οι εκροές ξένων κεφαλαίων και να συγκρατηθεί ο πληθωρισμός.

Το έλλειμμα στο ισοζύγιο τρεχουσών συναλλαγών της Τουρκίας εκτιμάται ότι θα ξεπεράσει φέτος το όριο του 5% του ΑΕΠ. Η εμπειρία δείχνει ότι αναπτυσσόμενες οικονομίες με έλλειμμα πάνω από 5% στο ισοζύγιο είναι πολύ δύσκολο να αντλήσουν επαρκή εξωτερική χρηματοδότηση και τις περισσότερες φορές υποχρεώνονται να χτυπήσουν την πόρτα του ΔΝΤ.

Τα τεράστια κεφάλαια που χρειάζονται για να χρηματοδοτείται το έλλειμμα στο ισοζύγιο όχι μόνο δεν εισρέουν στην Τουρκία, αλλά, αντίθετα, παρατηρούνται συνεχείς εκροές, που έχουν «γονατίσει» τη λίρα, φέρνοντας στα όρια της αντοχής τους πολλές και μεγάλες τουρκικές τράπεζες και επιχειρήσεις με μεγάλα χρέη σε ξένο νόμισμα.

Οι οίκοι αξιολόγησης, που κατηγορούνται από τον Ερντογάν ότι συνωμοτούν με τον Γκιουλέν (!), έχουν υποβαθμίσει στην κατηγορία “junk” τα κρατικά και τραπεζικά ομόλογα της χώρας, ακριβώς σε μια περίοδο, όπου οι αυξήσεις επιτοκίου από την αμερικανική Fed περιορίζουν τις εισροές κεφαλαίων στις αναδυόμενες οικονομίες και οι επενδυτές γίνονται επιλεκτικοί, αποφεύγοντας τις οικονομίες με κακές αξιολογήσεις. Παρ’ όλα αυτά, ο Ερντογάν επιμένει, με σκληρή παρενόχληση της κεντρικής τράπεζας, να διατηρούνται χαμηλά τα επιτόκια δανεισμού, για να μην καταρρεύσει σαν πύργος από τραπουλόχαρτα το οικονομικό του θαύμα.

Σε όλα αυτά, υπάρχει και μια κρίσιμη πολιτική παράμετρος: ο Ερντογάν βρίσκεται σε συνεχή κόντρα με τη Δύση και, πρωτίστως, τις ΗΠΑ, καθώς επιχειρεί να μετατρέψει την Τουρκία σε περιφερειακή υπερδύναμη. Όπως έγραφαν πρόσφατα οι “Financial Times”, σε προειδοποιητικό τόνο, όταν χρειάζεσαι ξένα κεφάλαια, δεν μπορείς να δαγκώνεις το χέρι που σε ταΐζει.

Ο Τούρκος πρόεδρος μπορεί να έχει τη δύναμη να στέλνει στρατό σε μια ξένη χώρα (εισβολή στην Αφρίν), ή να αισθάνεται αρκετά ισχυρός για να στήνει επεισόδια στην ΑΟΖ της Κύπρου, ή να κινείται απειλητικά προς την Ελλάδα στο Αιγαίο. Δεν έχει, όμως, τη δύναμη να υποχρεώσει τα διεθνή ιδιωτικά κεφάλαια που κρατούν στη ζωή την οικονομία της χώρας του να συνεχίσουν να εισρέουν στην Τουρκία.

Η ώρα της λήψης επώδυνων μέτρων έχει φθάσει και δεν μπορεί να αντέξει μέχρι τη συνταγματική προθεσμία για τις επόμενες εκλογές (Νοέμβριος 2019). Ο πολιτικά πανίσχυρος Ερντογάν σύρεται από την οικονομία σε εκλογές, τον προσεχή Ιούνιο, με την ελπίδα ότι θα προλάβει την κατάρρευση και θα επιβάλλει τα αυστηρά οικονομικά μέτρα χωρίς να χρειασθεί να φθάσει ικέτης στο μέγαρο του ΔΝΤ στην Ουάσιγκτον.

Άλλωστε, αν κερδίσει αυτές τις εκλογές, θα έχει πλέον εξουσίες σουλτάνου και θα μπορέσει να ελέγξει από καλύτερη θέση τη δυσφορία που θα φέρει, αναπόφευκτα, η διόρθωση των οικονομικών ανισορροπιών.