Η περιβαλλοντική υποβάθμιση της Σαλαμίνας συνεχίζεται

Της Σοφίας-Χάιδως Ασημακοπούλου*
Η Σαλαμίνα είναι το μεγαλύτερο νησί του Σαρωνικού Κόλπου και το πιο κοντινό στις ακτές της Αττικής. Λόγω της γειτνίασης με την Αθήνα έχει δεχθεί πλήθος πιέσεων, οι οποίες την έχουν οδηγήσει, κυρίως τη δεκαετία του 1960 και 1970 ως και σήμερα, σε έντονη περιβαλλοντική υποβάθμιση.

Είναι ήδη περικυκλωμένη από πολλές ρυπογόνες δραστηριότητες. Διυλιστήρια, ναυπηγεία -ακόμη και στην Κυνόσουρα που έχει χαρακτηριστεί ως αρχαιολογική ζώνη Α, όπως δηλαδή και η Ακρόπολη- λιμάνια, αγκυροβόλια πλοίων, παροπλισμένα πλοία που σαπίζουν μισοβυθισμένα, κινούμενα πλοία, βιολογικός καθαρισμός (Ψυττάλεια), Ναύσταθμος, ο κόλπος της Ελευσίνας που είναι ήδη επιβαρυμένος, σταθμός υγροποιημένου φυσικού αερίου (Ρεβυθούσα), ανενεργά και ενεργά λατομεία (13 σε αριθμό μεταξύ των οποίων και ένα από τα μεγαλύτερα ενεργά του νομού) και τέλος σε πολύ κοντινή απόσταση από την περιοχή ανεξέλεγκτη απόρριψη βυθοκορημάτων από την εκβάθυνση του κεντρικού λιμένα Πειραιά και του νέου επιβατικού λιμένα (κρουαζιέρας). Δεν ξεχνάμε και τα δεκάδες «σαπάκια» και τις δεξαμενές που επί δεκαετίες σάπιζαν, από τη ΧΑΝ (χώρος κατασκηνώσεων κοντά στην ιστορική Ιερά Μονή της Φανερωμένης) ως το Μπλε Λιμάνι και το Μπατσί ρυπαίνοντας τις πανέμορφες παραλίες της βόρειας πλευράς του νησιού.

Φαίνεται όμως ότι η ποιότητα της ζωής των κατοίκων της Σαλαμίνας θα συνεχίσει να υποβαθμίζεται αφού έχει επιλεγεί μαζί με τα Διαπόρια νησιά για τη δημιουργία Περιοχής Οργανωμένης Ανάπτυξης Υδατοκαλλιεργειών (Π.Ο.Α.Υ.), σύμφωνα με την Έγκριση Ειδικού Πλαισίου Χωροταξικού Σχεδιασμού και Αειφόρου Ανάπτυξης για τις υδατοκαλλιέργειες και της στρατηγικής μελέτης περιβαλλοντικών επιπτώσεων αυτού, (Κ.Υ.Α. 31722/4.11.2011). Σύμφωνα με την Πανελλήνια Συντονιστική Επιτροπή Φορέων Περιοχών με Υδατοκαλλιέργειες για τη Σαλαμίνα και τα Διαπόρια νησιά προβλέπεται 25πλασιασμός των υδατοκαλλιεργειών. Από το 186 στρέμματα που αυτή τη στιγμή υπάρχουν, στα 4.632 στρέμματα.

Όλα αυτά συμβαίνουν παρά την αντίδραση των κατοίκων και φορέων της Σαλαμίνας όπως αυτές καταγράφηκαν ήδη από την περίοδο της διαβούλευσης (από 11/4/2011 ως 28/5/2011 οι οποίες πολύ αμφιβάλλουμε αν λήφθηκαν υπόψη όπως αναφέρεται στην παραπομπή Νο 27 της εν λόγω ΚΥΑ), στις μετέπειτα συζητήσεις και τις αποφάσεις της δημοτικής αρχής που ζητούσε ανακηρυχθεί η Σαλαμίνα ως περιοχή κορεσμένη από ιχθυοκαλλιέργειες (ομόφωνη απόφαση της δημοτικής επιτροπής διαβούλευσης στις 21/2/2020 και απόφαση δημοτικού συμβουλίου 183 – 9/12/2020).

Σύμφωνα με τον πρόεδρο του Περιβαλλοντικού Όμιλου Σαλαμίνας «PERIVOS», «…Οι επιπτώσεις για τη Σαλαμίνα από τη δημιουργία ΠΟΑΥ θα είναι πάρα πολλές. Το είδη επιβαρυμένο θαλάσσιο σύστημα της περιοχής θα επιβαρυνθεί ακόμη περισσότερο. Η πρόσβαση των κατοίκων και των παραθεριστών ουσιαστικά θα ακυρωθεί στη δυτική και νοτιοδυτική πλευρά των νησιού. Θα παρουσιαστούν το πιθανότερο προβλήματα μόλυνσης ακόμα και μέσα στον κόλπο της Σαλαμίνας όπου ζουν οι περισσότεροι κάτοικοι καθώς προβλέπονται ιχθυοκαλλιέργειες και στις δύο πλευρές της ήδη στενής εισόδου. Το δάσος των Κανακίων, ένα από τα ελάχιστα εναπομείναντα τα δάση της Αττικής θα κινδυνεύσει καθώς η μεγαλύτερη περιοχή στην οποία πρόκειται να αναπτυχθούν ιχθυοκαλλιέργειες έχει πρόσβαση μόνο μέσα από αυτό το δάσος και μάλιστα μέσα από δασικούς δρόμους. Η κίνηση μεγάλου πλήθος βαρέων οχημάτων από και προς μονάδες, θα αυξήσει τον κίνδυνο πρόκλησης ακούσιας πυρκαγιάς, ικανής όμως να καταστρέψει το πανέμορφο δάσος μας, σε μία εποχή που το έχουμε ανάγκη περισσότερο από ποτέ…».

Προφανώς συμφωνούμε με όσα είπε ο πρόεδρος του συλλόγου αφού όλες οι έρευνες δείχνουν ότι το ισοζύγιο από τη λειτουργεία τους είναι μάλλον αρνητικό από κάθε άποψη και πολύ περισσότερο για το περιβάλλον. Σύμφωνα με πρόσφατα στοιχεία, οι υδατοκαλλιέργειες στην Ελλάδα πρόκειται να επεκταθούν από 9.800 στρέμματα που είναι σήμερα σε 240.000 σε όλη την Ελλάδα χωρίς να λαμβάνεται υπόψη τα προβλήματα που απειλούν τη βιωσιμότητα του περιβάλλοντος (χημική ρύπανση, βιολογική ρύπανση, καταστροφή προστατευόμενων περιοχών – π.χ. λιβαδιών Ποσειδωνίας) αλλά και της οικονομίας των περιοχών όπου αυτές δραστηριοποιούνται. Η υπερεντατικοποίηση αφήνει πίσω της μαύρους βυθούς και διαλυμένο θαλάσσιο οικοσύστημα. Ρύπανση επειδή δεν υπάρχει τρόπος επεξεργασίας των υπολειμμάτων της προσφερόμενης τροφής και των προϊόντων μεταβολισμού των εκτρεφόμενων οργανισμών με αποτέλεσμα να καταλήγουν όλα αυτά στο υδάτινο περιβάλλον. Από τη διεργασία αυτή προέρχεται και ο σημαντικότερος κίνδυνος υποβάθμισης του περιβάλλοντος, καθώς τα προϊόντα αυτά είναι βαρύτερα του θαλασσινού νερού και καθιζάνουν στον θαλάσσιο πυθμένα. Έτσι, συσσωρεύονται σε μικρή σχετικά απόσταση από το σημείο εγκατάστασης και λειτουργίας των ιχθυοκλωβών (ανάλογα με την ταχύτητα και τη φορά των ρευμάτων, το βάθος και την κλίση του πυθμένα κ.ά.) προκαλώντας χημικές αλλοιώσεις στο ίζημα του πυθμένα που επιδρούν στη συνέχεια στην βιοκοινωνία των βενθικών οργανισμών.

Σύμφωνα με τη διευθύντρια του Ινστιτούτου Θαλάσσιας Προστασίας «Αρχιπέλαγος», «Πρέπει τα κλουβιά να είναι σε βαθιά νερά με ρεύματα, ώστε να μη μολύνεται ο βυθός από τα περιττώματα και φυσικά να υπάρχουν λιγότερα ψάρια σε κάθε κλουβί. Για τις εταιρείες είναι λιγότερο δαπανηρό να είναι στα ρηχά, στις ακτές. έτσι έχουμε μεγαλύτερη καταστροφή. Έχουν πάψει πλέον περιοχές να είναι τουριστικές εξαιτίας της καλλιέργειας που έχει αφήσει πίσω της νεκρές περιοχές».

Στην περίπτωση τις Σαλαμίνας, με βάση τις θέσεις που έχουν προταθεί, ούτε βαθιά είναι τα νερά ούτε ρεύματα ικανά παρατηρούνται. Τι να πούμε για την προτεινόμενη επέκταση της μονάδας στα 500 μέτρα από τη Ρεβυθούσα; Στην περίπτωση δε της πτώχευσης μιας εταιρείας τα πράγματα γίνονται πολύ χειρότερα. Για «οικολογικό έγκλημα σε εξέλιξη» έκαναν λόγο δημοσιεύματα, ακόμη και εννέα χρόνια μετά το κλείσιμο λόγω χρεοκοπίας της εταιρείας «Ιχθυοτροφεία Ιθάκης» που ακόμη και σήμερα μολύνει. Τρεις παραλίες έχουν μπλοκαριστεί από τα σπασμένα κλουβιά. Η ρύπανση από τη διογκωμένη πολυστερίνη (φελιζόλ), τις πλαστικές σημαδούρες, και τα μεγάλα μεταλλικά και σκουριασμένα κομμάτια έχουν καλύψει το σύνολο της επιφάνειας τους. Το χερσαίο κομμάτι θυμίζει χωματερή με πλαστικά που με την έκθεση τους στον ήλιο σπάνε συνεχώς σε μικρότερα κομμάτια και με την βροχή και τον αέρα καταλήγουν στην θάλασσα. Τελικά καταναλώνονται από τα ψάρια και περνάνε στην τροφική αλυσίδα. Με τη βιωσιμότητα του περιβάλλοντος σχετίζεται η ποσότητα της τροφής που χρειάζεται για την σίτιση των ψαριών ιχθυοτροφείου. Η αναλογία είναι περίπου 1,5 άγριο ψάρι προς 1 ψάρι ιχθυοτροφείου.

Σύμφωνα με την πρόεδρο του Πολιτιστικού και Εκπαιδευτικού φορέα Πόρου και Τροιζηνίας-Μεθάνων «Καθετή», ακόμη και η Ελληνική Οργάνωση Παραγωγών Υδατοκαλλιέργειας (ΕΛΟΠΥ) παραδέχεται ανοιχτά ότι χρησιμοποιεί 1,2 κιλά άγριων ψαριών για την παραγωγή 1 κιλού ψαριών εκτροφής. Με αυτή τη λογική οι ιχθυοκαλλιέργειες δεν μπορούν να είναι βιώσιμες. Δεδομένου ότι το 85% του κόστους των ιχθυοκαλλιεργειών εξαρτάται από τις τιμές των ζωοτροφών και ότι οι πηγές των άγριων ψαριών εξαντλούνται με ταχείς ρυθμούς, όπως αναφέρουν οι Financial Times και η Feedback Global το κόστος αυτό είναι βέβαιο ότι θα αυξηθεί περαιτέρω, επηρεάζοντας ακόμα περισσότερο την οικονομικά επιβαρυμένη βιομηχανία ιχθυοκαλλιέργειας στην Ελλάδα (στο ντοκιμαντέρ του Francesco De Augustinis για τις ιχθυοκαλλιέργειες «Until the end of the world» που παρουσιάστηκε στη εκδήλωση του Περιβαλλοντικού Όμιλου Σαλαμίνας «PERIVOS», στο Δημαρχείο Σαλαμίνας στις 23/6/2024).

Επίσης σύμφωνα με έρευνες του Πανεπιστημίου Αιγαίου, η εισαγωγή εξωτικών ειδών σε μία περιοχή για εκτροφή μπορεί να είναι επικίνδυνη για την ανθρώπινη υγεία, την ακεραιότητα των οικοσυστημάτων, την αγροτική καλλιέργεια και την υδατοκαλλιέργεια και τους σχετιζόμενους κλάδους πρωτογενούς παραγωγής. Μπορούν επίσης να μεταφέρουν και να εισάγουν νέους παθογόνους μικροοργανισμούς σε μία περιοχή με καταστροφικές συνέπειες τόσο για τα άγρια όσο και για τα καλλιεργούμενα ψάρια.

Τέλος πρέπει να ληφθεί πολύ σοβαρά υπόψη ότι η Σαλαμίνα διαχρονικά και ιδιαίτερα τα τελευταία χρόνια υπήρξε η μοναδική, ίσως, διέξοδος των κατοίκων των δυτικών προαστίων Αττικής (Πέραμα, Κερατσίνι, Δραπετσώνα, Κορυδαλλός, Νίκαια, Αγία Βαρβάρα, Χαϊδάρι, Αιγάλεω). Ο κόσμος που επιλέγει τη Σαλαμίνα για τα μπάνια του, συνήθως δεν έχει τη δυνατότητα να πάει κάπου αλλού για οικονομικούς λόγους ή/και λόγους απόστασης. Αν τελικά αναπτυχθούν σε αυτές τις περιοχές οργανωμένες μονάδες ιχθυοκαλλιεργειών και αυτές οι παραλίες θα καταστούν ακατάλληλες όπως και πολλές άλλες παραλίες της Σαλαμίνας, εξ αιτίας της υπέρμετρης περιβαλλοντικής υποβάθμισης.

Με βάση τα παραπάνω ζητήσαμε (5117-12/6/2024) από τα αρμόδια υπουργεία να λάβουν υπόψη τους τις αποφάσεις του δημοτικού συμβουλίου του Δήμου Σαλαμίνας (9/12/2020), τις αντιδράσεις των φορέων και των κατοίκων του νησιού καθώς και την απόφαση 86/2021 (28/4/2021) του Περιφερειακού Συμβουλίου Αττικής να γνωμοδοτήσει αρνητικά επί της Στρατηγικής Μελέτης Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων (ΣΜΠΕ) του Σχεδίου για τον χαρακτηρισμό και την οριοθέτηση Περιοχών Οργανωμένης Ανάπτυξης Υδατοκαλλιεργειών (Π.Ο.Α.Υ.) στην περιοχή των Διαπορίωv Nήσωv Σαρωνικού Κόλπου, Σαλαμίνος και της ευρύτερης Περιοχής αρμοδιότητας Περιφερειακής Ενότητας Νήσων, Περιφέρειας Αττικής και να αποσύρουν τις συγκεκριμένες περιοχές από τις προτεινόμενες ως Π.Ο.Α.Υ. στην εν λόγω ΚΥΑ. Να εντάξουν τη Σαλαμίνα στις Περιοχές Ανάπτυξης Υδατοκαλλιεργειών Κατηγορίας Ε (Κ.Υ.Α. 31722/4.11.2011 , σελ. 36567) και να την ανακηρύξουν ως περιοχή κορεσμένη από ιχθυοκαλλιέργειες (επίκειται υπογραφή του σχετικού Προεδρικού Διατάγματος στις 4 Νοεμβρίου).

Απάντηση ως τώρα δεν πήραμε, αλλά δεν θα σταματήσουμε να ρωτάμε γιατί ένα νησί με απίστευτη φυσική ομορφιά εδώ και χρόνια κακοποιείται ανελέητα.

* Βουλευτής Β’ Πειραιά