Η Ρωσία και οι ΗΠΑ στην… «παγίδα» του Θουκυδίδη

Η συνεχιζόμενη αντιπαράθεση μεταξύ Ρωσίας και ΗΠΑ, εδώ κι αρκετό καιρό αναλύεται υπό το πρίσμα του Πελοποννησιακού Πολέμου. Για παράδειγμα, αρκετοί αναλυτές κάνουν λόγο για τη γνωστή ως «Παγίδα του Θουκυδίδη», του συγγραφέα της ιστορίας του Πελοποννησιακού Πολέμου, ενός εκ των αρχαίων θεμελιωτών της θεωρίας των Διεθνών Σχέσεων.

Γράφει ο: Γκεβόργκ Μιρζαγιάν*

Η ουσία της Παγίδας βρίσκεται στο ότι η κυρίαρχη δύναμη φοβούμενη την άνοδο μίας νέας ανερχόμενης δύναμης, κηρύσσει τον πόλεμο εναντίον της. Μάλιστα, αυτός ο πόλεμος συνήθως αποδεικνύεται θανάσιμος για τον αυτοκράτορα, ακόμη και στην περίπτωση που θα επιβληθεί στους αντιπάλους του.

Η Σπάρτη έπεσε στην… Παγίδα του Θουκυδίδη, καθώς νίκησε την Αθήνα, αλλά αποδυναμώθηκε κατά τη διάρκεια του πολέμου και πολύ γρήγορα απώλεσε την κυριαρχία της στον ελληνικό κόσμο, καθώς υποχώρησε αρχικά έναντι της Θήβας και στη συνέχεια έναντι της Μακεδονίας.

Η Βρετανία επικράτησε στον Πρώτο και τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο έναντι της ανερχόμενης Γερμανίας, αλλά στη συνέχεια απώλεσε την ηγετική της θέση κι έχασε «την αυτοκρατορία, από την οποία ποτέ δεν δύει ο ήλιος». Η Γαλλία του Ναπολέοντα δεν έχασε μόνο την ισχύ της, αλλά και τον πόλεμο από την ανερχόμενη Πρωσία.

Σε όλες τις περιπτώσεις, αιτία για την στρατηγική ή/και τακτική ήττα της δεσπόζουσας δύναμης είναι όχι μόνο η άκαμπτη δομή των συστημάτων στις διεθνείς σχέσεις (η ισορροπία δυνάμεων μεταξύ των διαφορετικών «παικτών», που δεν επιτρέπει την εμφάνιση νέων), αλλά και η απροθυμία των ελίτ να αναγνωρίσουν τη νέα πραγματικότητα.

Σήμερα, διακατεχόμενη από μίγμα μεσσιανισμού και φοβίας, η ηγεσία των ΗΠΑ πέφτει και πάλι στην ίδια παγίδα, τόσο με την Κίνα, όσο κυρίως με τη Ρωσία. Και πάλι θα ηττηθεί σε αυτόν τον πόλεμο, ακόμη και στην περίπτωση επικράτησης επί της Μόσχας και του Πεκίνου. Στην πραγματικότητα είναι ήδη χαμένη: Με την επιβολή κυρώσεων, ισορροπώντας στα όρια του πυρηνικού πολέμου, παραβιάζοντας τις αρχές του ελεύθερου εμπορίου, οδηγεί στην καταστροφή της παγκόσμιας («αμερικανικής», για την ακρίβεια) τάξης πραγμάτων και στην απώλεια από τις ΗΠΑ βασικών μοχλών ελέγχου επί των πολιτικοοικονομικών θεσμών και της κυρίαρχης ιδεολογίας.

Η Σπάρτη ήταν διαφορετική

Ο υπουργός Εξωτερικών της Βρετανίας Μπορίς Τζόνσον, προετοιμαζόμενος για επίσκεψη στη Ρωσία, βρήκε διαφορετικές αναλογίες: Απλές, προσβλητικές και… άτακτες, όπως η κόμμωσή του! «Διάβασα την Ιστορία του Πελοποννησιακού Πολέμου, του Θουκυδίδη. Ήταν προφανές ότι η Αθήνα και η δημοκρατία της, το ανοικτό πνεύμα, η κουλτούρα και ο πολιτισμός αποτελούν το αντίστοιχο των ΗΠΑ και της Δύσης. Η Ρωσία μου φαίνεται κλειστή, εχθρική και αντιδημοκρατική, όπως η Σπάρτη», ανέφερε.

Στη Ρωσία, οι δηλώσεις Τζόνσον προκάλεσαν άλλη μία αντίδραση από τα «προσβεβλημένα θύματα», αλλά μάταια. Παρά τους προσβλητικούς χαρακτηρισμούς, ο Τζόνσον έκανε για τη Ρωσία μία αξιοπρόσεκτη σύγκριση…

Κατά πρώτον, οι λέξεις «Σπάρτη» και «Σπαρτιάτης» στη Δύση έχουν (λόγω του επικού κινηματογραφικού έργου για τους 300 με τις κόκκινες μπέρτες) κυρίως θετική έννοια ή τουλάχιστον συνδέονται με έννοιες όπως η δύναμη, η προστασία και ο ασκητισμός.

Η Σπάρτη ήταν εκείνη που προφύλαξε την ασφάλεια της Ελλάδας, όπως σήμερα η Ρωσία υπερασπίζεται την ειρήνη στη Συρία. Οι Σπαρτιάτες ήρωες στις Θερμοπύλες έσωσαν την Ελλάδα από την υποδούλωση, δίνοντας παράδειγμα θάρρους και περιφρόνησης του εχθρού, αντικρίζοντας κατάματα τον θάνατο. Στη Σπάρτη διαπαιδαγωγήθηκαν οι καλύτεροι πολεμιστές της αρχαιότητας. Άλλωστε, στη Σπάρτη, οι γυναίκες ήταν πιο κοντά στα δικαιώματα των ανδρών, απ’ ό,τι στην υπόλοιπη Ελλάδα. Στην περιφρονητική παρατήρηση ότι «οι Σπαρτιάτισσες κάνουν ό,τι τους ζητήσουν οι σύζυγοί τους», ακολούθησε η λακωνική απάντηση: «Ναι, αλλά μόνο οι Σπαρτιάτισσες γεννούν συζύγους».

Τέλος, στη Σπάρτη γεννήθηκαν οι περισσότεροι από τους πιο διάσημους ηγέτες της Ελλάδας, ξεκινώντας από τον Λεωνίδα και φτάνοντας μέχρι τον Ξάνθιππο, ο οποίος για μεγάλο διάστημα υπερασπίστηκε την Καρχηδόνα. Οι παραλληλισμοί σε όλα αυτά με τη Ρωσία είναι οφθαλμοφανείς και δεν είναι προσβλητικοί.

Οι νόμοι της φύσης

Δεύτερον, εάν συγκρίνουμε τη Σπάρτη με τη Ρωσία, σημαίνει ότι οι ΗΠΑ είναι η Αθήνα. Τότε, σε τελική ανάλυση, οι παραλληλισμοί είναι πολύ περισσότεροι: Δεν γίνεται λόγος για «δημοκρατία, ανοικτό πνεύμα, κουλτούρα και πολιτισμό» της Αθήνας, αλλά για τις ιδιαίτερα αρνητικές στιγμές στη συμπεριφορά των Αθηναίων ακριβώς κατά τον ίδιο Πελοποννησιακό Πόλεμο.

Για παράδειγμα, η στάση απέναντι στο διεθνές δίκαιο. Οι ΗΠΑ θυμίζουν ιδιαίτερα την Αθήνα, στο πλαίσιο του «διαλόγου», όπως τον κατέγραψε ο Θουκυδίδης τις διαπραγματεύσεις μεταξύ των Αθηναίων και των κατοίκων της Μήλου, την οποία η Αθήνα ήθελε πολύ να υποδουλώσει, για οικονομικούς λόγους.

Οι Μήλιοι, προσπαθώντας να διατηρήσουν την κυριαρχία τους, επικαλέστηκαν στο διεθνές δίκαιο, ενώ οι Αθηναίοι προέβαλαν το «Δίκαιο της Φύσης», κατά το οποίο οι πιο δυνατοί επιβάλλονται στους αδύναμους. Ουσιαστικά, ήταν μία προσχηματική διαμάχη μεταξύ ιδεαλιστών και ρεαλιστών, την οποία, όπως είναι εύκολο να κατανοήσει κανείς, κέρδισαν οι ρεαλιστές: Η Μήλος κατελήφθη και καταστράφηκε, οι κάτοικοί της πουλήθηκαν για σκλάβοι.

Ένα ακόμη παράδειγμα είναι η σχέση με τους συμμάχους. Είναι αλήθεια, ότι αρχικά η Αθήνα εμφανιζόταν ως κάποιος «φάρος της ελευθερίας και της δημοκρατίας» στον ελληνικό κόσμο. Μετά την ήττα των Περσών στις Πλαταιές, οι Αθηναίοι, με τη χρήση του ισχυρού στόλου τους, μπήκαν επικεφαλής της απελευθέρωσης των νησιών και των ακτών του Αιγαίου από την περσική τυραννία. Για να αποφευχθούν μελλοντικές επιθέσεις, δημιούργησαν την Αθηναϊκή Συμμαχία.

Ωστόσο, πολύ γρήγορα, αυτή η «Ένωση Ίσων» (κάτι σαν πρόγονος της σημερινής Δύσης) μετατράπηκε σε αυτοκρατορία της Αθήνας. Οι Αθηναίοι έλεγχαν τα ταμεία των συμμάχων (απλώς τα μετέφεραν στην πόλη τους), ξόδευαν τους κοινούς πόρους για τις δικές τους ανάγκες, ακόμη και για την κατασκευή μνημείων στην Αθήνα, επέβαλαν οικονομικές κυρώσεις στους ανεπιθύμητους, χωρίς να υπολογίζονται τα συμφέροντα των άλλων συμμάχων. Αρκετοί από τους τελευταίους ήταν δυσαρεστημένοι, ωστόσο οι Αθηναίοι, με τη χρήση της στρατιωτικής τους δύναμης, απειλούσαν όσους ήθελαν να αποχωρήσουν από τη συμμαχία ή απαιτούσαν να αποκατασταθεί η ισότητα. Κι όταν οι Αθηναίοι έλεγαν ότι στον πόλεμο με τη Σπάρτη αποτελούν το σύμβολο της ελευθερίας, αντιστεκόμενοι στη σπαρτιάτικη τυραννία, τα λόγια τους ακούγονταν υποκριτικά.

Οι σύμμαχοι τους απεχθάνονταν, αλλά και τους φοβούνταν. Όμως είναι αλήθεια ότι φοβούνταν ακριβώς μέχρι τη στιγμή που οι Αθηναίοι διατηρούσαν τη στρατιωτική ισχύ τους. Οι Σπαρτιάτες έκαψαν τον στόλο τους, ακριβώς όπως σήμερα οι Σύροι, οι Ιρακινοί, οι Κινέζοι, οι Ιρανοί, οι Ρώσοι και, φυσικά ο σύντροφος Κιμ αποδεικνύουν την αποτυχία της αμερικανικής δύναμης.

Μετά από όλα αυτά, η Αθηναϊκή Συμμαχία απλώς κατέρρευσε. Οι παραλληλισμοί είναι προφανείς. Και είναι διδακτικοί!

* Συνεργάτης του Τμήματος Πολιτικής Ανάλυσης του Οικονομικού Πανεπιστημίου της Ρωσικής Κυβέρνησης.

Η ανάλυση δημοσιεύθηκε στην ηλεκτρονική έκδοση του πρακτορείου RIA Novosti