Η θεατρική καταστροφή της Σμύρνης

Του Πάνου Σκουρολιάκου*
Με τη Μικρασιατική Καταστροφή, που μετρά σήμερα εκατό χρόνια, δεν ξεριζώθηκαν, ταλαιπωρήθηκαν, χάθηκαν μόνο οι άνθρωποι. Μαζί τους χάθηκε και ένα σπάνιο πολιτιστικό απόθεμα. Βέβαια, οι Μικρασιάτες έφεραν μαζί τους μέρος του πολιτισμού τους. Ήχους, λέξεις, γεύσεις. Όμως η οργανωμένη καλλιτεχνική ζωή τους χάθηκε για πάντα.

Η Σμύρνη με τον κοσμοπολίτικο χαρακτήρα της φιλοξενούσε θεατρικές παραστάσεις, όπερες, μουσικά κέντρα, μόδες στις ενδυμασίες, την αρχιτεκτονική και άλλα πολλά. Το πολυπληθές ελληνικό στοιχείο της πόλης συναγωνιζόταν το δυτικοευρωπαϊκό στοιχείο της στην καλλιέργεια και την ανάπτυξη των τεχνών. Η Χρ. Σταματοπούλου-Βασιλάκου στο βιβλίο της «Το θέατρο στην καθ’ ημάς Ανατολή» μάς δίνει πολλά στοιχεία.

Θεατρικές παραστάσεις λοιπόν ξεκίνησαν εδώ σε ιδιωτικούς χώρους, όπως και στα παλάτια των Ρωμιών ηγεμόνων της Βλαχίας αλλά και στην Κωνσταντινούπολη. Το 1657 στο Γαλλικό Προξενείο παίζεται ο «Νικομήδης» του Κορνήλιου. Ο Νικομήδης ήταν βασιλιάς της Βιθυνίας. Το αρχαιόθεμο αυτό έργο μαζί με άλλα πολλά κέντρισε το ενδιαφέρον των Ελλήνων, που συγκροτούν ένα συμπαγές σώμα παλιών Σμυρνιών, πληθυσμών που εγκαταστάθηκαν στη Σμύρνη από το εσωτερικό της Μικράς Ασίας, άλλων που ήρθαν από τα νησιά του Αιγαίου, την ηπειρωτική Ελλάδα και τα νησιά του Ιονίου. Όλοι μαζί έφτιαξαν την πολυπληθή ελληνική ρωμαίικη κοινότητα της Σμύρνης. Της «Γκιαούρ Ιζμίρ» (άπιστης Σμύρνης) όπως την έλεγαν και ακόμα την λένε οι Τούρκοι.

Η πρώτη ελληνική παράσταση δίνεται το 1845 στο θέατρο «Ευτέρπη» από ερασιτέχνες με την κωμωδία «Ο Μανιώδης». Λίγο αργότερα, περί το 1860, συγκροτούνται στην ελεύθερη Ελλάδα οι πρώτοι επαγγελματικοί θίασοι που περιοδεύουν στη Σμύρνη και σε άλλα κέντρα του ελληνισμού, μιας και οι Ελλαδίτες μηδαμινή σχέση είχαν με το θέατρο. Οι Έλληνες της Σμύρνης που παρακολουθούσαν τις ξενόγλωσσες παραστάσεις αγκάλιασαν αυτούς τους θιάσους. Ο σπουδαίος ηθοποιός της εποχής Διονύσιος Ταβουλάρης γίνεται δεκτός με ενθουσιασμό. Παρουσιάζει παραστάσεις υψηλού επιπέδου με ωραία και καλομεταφρασμένα έργα, σκηνικά και καταρτισμένους ηθοποιούς. Κάνει τη Σμύρνη σχεδόν έδρα του. Τόσο πυκνή ήταν η παρουσία του στα θεατρικά πατάρια της πόλης. Ακολούθησαν κι άλλοι. Ο Μιχαήλ Αρνιωτάκης, η Αικατερίνη Βερώνη, ο Δημοσθένης Αλεξιάδης.

Το σμυρναίικο θέατρο δεν εξαντλείται σε παραστάσεις πρόζας. Εδώ γεννιέται και αναπτύσσεται το ελληνικό μελόδραμα. Η ανώτερη τάξη άλλωστε είχε εξοικειωθεί με ξενόγλωσσες παραστάσεις του είδους. Ήταν και το μοδάτο είδος σε όλη την Ευρώπη. Στη Σμύρνη καλλιεργήθηκε ένα κοινό ευαίσθητο. Αλλά υπήρξε και η συγκομιδή σπουδαίων θεατρίνων Σμυρνιών. Είχαν αυτοί οι άνθρωποι τη δυνατότητα που δεν είχε κανείς άλλος στην ελεύθερη Ελλάδα. Να βλέπουν από μικρή ηλικία θέατρο και όχι μόνο στη δική τους γλώσσα! Σημειώνουμε τους Σμυρνιούς Μήτσο Μυράτ, την Κυβέλη Ανδριανού, τον Γιώργο Γληνό και πολλούς άλλους. Όπου το θέατρο μεγαλουργεί, εμφανίζεται και η ερασιτεχνική δραστηριότητα. Οι παραστάσεις αυτές δένονται με την κοινωνία, γιατί τα έσοδά τους διατίθενται για κοινωνικούς, φιλεκπαιδευτικούς και φιλανθρωπικούς σκοπούς. Φυσικό ήταν να ανεγερθούν θέατρα κατάλληλα για τη φιλοξενία των ελληνικών παραστάσεων. Το θέατρο της «Μαντάμας» στον Μπουτζά, το θέατρο «Καμεράνο», το «Σπόρτινγκ Κλαμπ» κ.ά.

Τα παλιά θεατρικά μεγαλεία σίγησαν οριστικά μαζί με την προσφυγιά. Οι θεατρικές αίθουσες σώπασαν, τα σκηνικά, τα κοστούμια, τα μουσικά όργανα και τα βιβλία των θεατρικών έργων έγιναν στάχτη. Όμως όλο αυτό το δυναμικό γύρω από το θέατρο ήταν οι κατοπινοί επιστήμονες, συγγραφείς, καλλιτέχνες, πολιτικοί και τα επίλεκτα μέλη της σμυρναίικης κοινωνίας. Πολλοί από αυτούς ήρθαν μετά την Καταστροφή στον ελλαδικό χώρο πλουτίζοντάς τον με τα αγαθά της τέχνης, της επιστήμης, του πολιτισμού.

Υπάρχει λοιπόν και η θεατρική καταστροφή της Σμύρνης…

* Βουλευτής Ανατ. Αττικής, αν. Τομεάρχης Πολιτισμού ΣΥΡΙΖΑ-Π.Σ.
Πρώτη δημοσίευση: Εφημερίδα ΑΥΓΗ