Ιησούς ή Βαραββάς: Η διαχρονική επιλογή

«Τίνα θέλετε απολύσω υμίν; τον Βαραββάν ή τον Ιησούν τον λεγόμενον Χριστόν;»
Η ερώτηση αυτή, που απηύθυνε ο Πόντιος Πιλάτος στο πλήθος, δεν αφορά απλώς ένα περιστατικό από την αφήγηση των Παθών του Χριστού. Αντίθετα, συνιστά ένα διαχρονικό ερώτημα που επαναλαμβάνεται σε κάθε εποχή και κοινωνία: Τι επιλέγει ο άνθρωπος όταν βρεθεί μπροστά στην αλήθεια; Την ειρήνη ή τη βία; Το φως ή το σκοτάδι; Τον Ιησού ή τον Βαραββά;

Το δίλημμα αυτό αποκτά ιδιαίτερο θεολογικό, ιστορικό και ψυχολογικό βάρος, ειδικά όταν μελετάται υπό το φως της Ελληνορθόδοξης παράδοσης και των σύγχρονων επιστημών.

Η Ελληνορθόδοξη θεολογία ερμηνεύει την επιλογή του πλήθους υπέρ του Βαραββά όχι ως απλή ιστορική ατυχία, αλλά ως βαθύ μυστήριο της ελευθερίας και της σωτηρίας. Ο Ιησούς, ως αναμάρτητος Υιός του Θεού, παραδίδεται εθελούσια στον θάνατο για να σωθεί ο αμαρτωλός άνθρωπος – ο Βαραββάς. Η πράξη αυτή δεν έχει μόνο σωτηριολογική διάσταση, αλλά και πνευματική: ο Ιησούς αντικαθιστά τον αμαρτωλό, προσφέροντας την αγάπη Του εκεί όπου υπάρχει μίσος και την αλήθεια Του εκεί όπου βασιλεύει η πλάνη.

Ο Άγιος Ιωάννης ο Χρυσόστομος γράφει ότι η απόφαση του πλήθους δείχνει το βάθος της ανθρώπινης πτώσης, ενώ ταυτόχρονα αποκαλύπτει τη μακροθυμία του Θεού, ο οποίος «χρηστεύεται» ακόμη και μπροστά στην προδοσία. Το γεγονός ότι ο Ιησούς σιωπά ενώπιον της αδικίας Του αποτελεί υπόδειγμα υπέρτατης ταπείνωσης, η οποία στην Ορθόδοξη παράδοση ερμηνεύεται ως δύναμη, όχι ως αδυναμία.

Το πλήθος, σύμφωνα με τη θεολογική αντίληψη, δεν είναι άγνωστοι άλλοι· είναι ο ίδιος ο άνθρωπος – εγώ, εσύ, εμείς – όταν, αντί να επιλέξουμε την αλήθεια του Ευαγγελίου, προτιμούμε τη βία, την εξουσία, την αυτοδικαίωση. Η επιλογή του Βαραββά είναι μια διαρκής υπενθύμιση της ευθύνης μας να διακρίνουμε την αλήθεια μέσα στον θόρυβο της εποχής μας.

Η ιστορική εγκυρότητα του επεισοδίου έχει απασχολήσει τους ερευνητές. Ο Πόντιος Πιλάτος, γνωστός από τις πηγές του Ιώσηπου και του Φίλωνα, υπήρξε αυταρχικός και βίαιος κυβερνήτης. Η εικόνα που δίνουν τα Ευαγγέλια, ενός ανθρώπου αναποφάσιστου και «πλυνόμενου των χεριών του», φαίνεται να εντάσσεται σε θεολογική αφήγηση περισσότερο παρά σε ακριβή πολιτική ιστορία.

Η πρακτική απελευθέρωσης κρατουμένων κατά τη γιορτή του Πάσχα δεν έχει επιβεβαιωθεί από εξωευαγγελικές πηγές. Ορισμένοι μελετητές, όπως ο Raymond Brown και ο John Meier, υποστηρίζουν ότι πρόκειται για ρητορική δομή της αφήγησης με σκοπό την ενίσχυση της αντίθεσης ανάμεσα στην ενοχή και την αθωότητα.

Το όνομα «Βαραββάς» (Bar-Abba) στα αραμαϊκά σημαίνει «γιος του πατέρα». Σε ορισμένα χειρόγραφα του Ματθαίου αναφέρεται ως Ιησούς Βαραββάς, γεγονός που προβάλλει ένα ιδιαίτερο θεολογικό σχήμα: ποιον Ιησού θέλετε να ελευθερωθεί; Τον υιό του κόσμου ή τον Υιό του Θεού; Η επιλογή, λοιπόν, δεν είναι απλώς μεταξύ δύο ανθρώπων, αλλά μεταξύ δύο κοσμοαντιλήψεων: της ανθρώπινης βίας και της θείας ειρήνης.

Η επιστήμη της ψυχολογίας των μαζών εξηγεί τη συμπεριφορά του πλήθους ως αποτέλεσμα φόβου, πίεσης και αποπροσανατολισμού. Ο Gustave Le Bon ήδη από τον 19ο αιώνα υπογράμμιζε πως το πλήθος δεν αποφασίζει με λογική, αλλά με συναίσθημα, μιμητισμό και επιρροή από «ηγετικές φωνές».

Στην περίπτωση του Πάθους, το πλήθος πιθανότατα είχε ήδη χειραγωγηθεί από το ιερατείο που ένιωθε ότι απειλείται από τη διδασκαλία του Ιησού. Η συναισθηματική πόλωση, η ανάγκη «να σταυρωθεί κάποιος», και ο φόβος απέναντι στο ρωμαϊκό κράτος συνέβαλαν στην τραγική απόφαση.

Στην εποχή μας, η επιστήμη της συμπεριφορικής οικονομικής (behavioral economics) ερμηνεύει τέτοιου τύπου επιλογές μέσα από έννοιες όπως ο φόβος της απώλειας (loss aversion), η γνωστική προκατάληψη (confirmation bias) και ηευρετική ευκολίας (availability heuristic). Σύμφωνα με τη θεωρία των Kahneman και Tversky, οι άνθρωποι συχνά επιλέγουν όχι αυτό που είναι ορθολογικά σωστό, αλλά αυτό που τους φαίνεται πιο άμεσο, κατανοητό ή συναισθηματικά ασφαλές.

Το πλήθος προτίμησε τον Βαραββά γιατί ενσάρκωνε μια γνώριμη μορφή εξουσίας – αυτήν της βίας και της αντιπαράθεσης. Ο Ιησούς, με την εσωτερική Του ειρήνη και το μήνυμα της άφεσης, φάνταζε απειλή στην καθιερωμένη τάξη, ακόμη κι αν ήταν δίκαιος.

Αυτό το μοτίβο δεν περιορίζεται στην αρχαιότητα. Επαναλαμβάνεται σε κοινωνικές, πολιτικές και καταναλωτικές αποφάσεις καθημερινά: σε εκλογικές κάλπες, σε αγορές προϊόντων, σε κρίσιμες ηθικές επιλογές.

Το δίλημμα «Ιησούς ή Βαραββάς» δεν είναι απλώς ένα θρησκευτικό ερώτημα. Είναι ένας ψυχολογικός καθρέφτης και μια  μεταφορά. Κάθε εποχή, κάθε κοινωνία και κάθε άνθρωπος καλείται να επιλέξει: θα προτιμήσει την εύκολη βεβαιότητα του πλήθους ή τη δύσκολη, αλλά αληθινή, πορεία του Χριστού;

Η Ελληνορθόδοξη παράδοση δεν απαιτεί απλώς μια μεταφυσική πίστη. Καλεί σε διαρκή εγρήγορση συνείδησης, γιατί η αλήθεια του Ιησού, όπως είπε ο ίδιος, δεν είναι από τον κόσμο τούτο — αλλά αφορά τον κόσμο αυτόν περισσότερο από κάθε τι άλλο.

Η ιστορία δεν τελειώνει στο σταυρό. Το ίδιο και το δίλημμα. Η επιλογή παραμένει ανοιχτή, προσωπική, και διαρκής.
Ιησούς ή Βαραββάς;