Ιουλίτα Ηλιοπούλου: «Η ζωή είναι έμπνευση»
Συνέντευξη στη Φιλίππα Ταμπάρη
«Ό,τι αγαπώ γεννιέται αδιάκοπα / ό,τι αγαπώ βρίσκεται στην αρχή του πάντα»… Με αυτό τον στίχο του αγαπημένου και τοσο σπάνιου ποιητή μας, Οδυσσέα Ελύτη, θα ήθελα να καλωσορίσω τη σημερινή μου καλεσμένη. Άρρηκτα συνδεδεμένη με την ποίηση, με αυτό που λέμε πολιτισμός, γιατί η ποίηση είναι πολιτισμός. Άρρηκτα συνδεδεμένη, όμως, και με τον νομπελίστα ποιητή, Οδυσσέα Ελύτη, η κοινή ζωή τους ήταν καθοριστική για την ίδια.
Η Ιουλίτα Ηλιοπούλου, αν και παρουσία ακριβοθώρητη, όταν τη γνωρίσεις ή διαβάσεις ποιήματά της, αισθάνεσαι τους κραδασμούς της. Είχα τη χαρά και την τιμή να παραστώ στην παρουσίαση του βιβλίου «Γη Μήτηρ», μια ποιητική συλλογή αφιερωμένη στη μητέρα της, που παρουσιάστηκε πριν λίγες εβδομάδες στο Ίδρυμα Θεοχαράκη. Ένα βιβλίο που απαλύνει τα συναισθήματα και ενδυναμώνει τη σχέση μάνας-κόρης.
Κλείνοντας αυτή τη μικρή εισαγωγή, θα ήθελα να μοιραστώ μαζί σας έναν στίχο της, που η ίδια ξεχωρίζει: «Η λέξη που σου στέλνω και μου την επιστρέφεις μελωδία». Σας ευχαριστώ πολύ, κυρία Ηλιοπούλου, για το φως που μοιραστήκατε μαζί μου!
Κυρία Ηλιοπούλου, χαίρομαι ιδιαίτερα που έχω σήμερα την ευκαιρία να συνομιλήσω μαζί σας. Θα ήθελα να ξεκινήσουμε τη συζήτησή μας από το τελευταίο σας βιβλίο, «Γη Μήτηρ», ένα έργο που αποτυπώνει την έντονη και βαθιά σχέση μάνας και κόρης. Μιλήστε μας για αυτό.
Πρόκειται για ένα ελεγείο γραμμένο σε είκοσι οχτώ ποιήματα, με θέμα τον θάνατο της μητέρας μου. Το έναυσμα μπορεί να ήταν συγκεκριμένο και προσωπικό, αλλά, όπως πάντα στην ποιητική γραφή, η όλη διάρθρωση του λόγου, η ποιητική γραμματική ,η ανάπτυξη αισθημάτων και στοχασμών γίνονται όχι μόνο το μέσον της ψυχικής έκφρασης, αλλά και ο ίδιος ο στόχος του έργου. Ο θεματικός άξονας, όσο ισχυρός και εάν είναι, δεν παύει να είναι το φέρον στοιχείο ενός ζωντανού γλωσσικού και συναισθηματικού συχνά οργανισμού, που είναι το ποίημα.
Μέσα από τα ποιήματα που θα διαβάσει ο αναγνώστης και που αναφέρονται στη σχέση αυτή, εσείς προσωπικά με ποιο ταυτίζεστε περισσότερο σε ό,τι αφορά τη σχέση με τη μητέρα σας;
Όπως σας είπα, βλέπω το έργο «Γη Μήτηρ» περισσότερο ως μια σύνθεση, ως ένα ενιαίο όλο, μία ελεγεία. Και αναπόφευκτα ταυτίζομαι με το σύνολο. Μπορεί μία φράση, μία ιδιαίτερη σύμπλεξη λέξεων, να επανέρχεται στο νου, αλλά αυτό συμβαίνει και με διαβάσματά μας, όχι μόνο με όσα γράφουμε εμείς. Η σχέση με τη μητέρα μου, που αναπτύσσεται στο έργο μέσω του αποχαιρετισμού, ήταν βέβαια μια βαθιά σχέση τρυφερότητας, αμέριστης έγνοιας και αγάπης. Συνάμα βέβαια η μητέρα, εν γένει, είναι ένα σταθερό σημείο αναφοράς κάθε ανθρώπου, ακόμη και δια της απουσίας της, της έλλειψής της.
Θα ήθελα την άποψή σας σε ό,τι αφορά τη σύγχρονη ποίηση στις μέρες μας.
Κάθε σύγχρονη γραφή έχει τη σημασία της, τον πειραματισμό της, τη διάθεση αναζήτησης, αποτελώντας προπάντων έκφραση του σύγχρονου ανθρώπου. Σήμερα υπάρχει, θα έλεγα, μία πληθώρα παραγωγής, πολλοί γράφοντες, πολλά ποιητικά κείμενα… Ο χρόνος θα τα κατατάξει και θα κρίνει τι κρατά. Μέσα στην πληθύ αυτή υπάρχουν κείμενα απλών σκέψεων, αλλά, αναμφίβολα, και ποιητικές γραφές ευαισθησίας, με στοχασμό και άποψη.
Γνωρίζω, επειδή έχω βρεθεί στο Ίδρυμα Θεοχαράκη, πως έχετε μια ιδιαίτερη και αρκετά ενδιαφέρουσα σχέση με τον συγκεκριμένο χώρο. Τι ακριβώς «συμβαίνει» εκεί σε ό,τι αφορά την τέχνη, τη μουσική και την ποίηση, πάντα;
Είναι αρκετά χρόνια τώρα, που επιμελούμαι προγράμματα ποίησης και μουσικής. Η ενασχόλησή μου με τη σύζευξη των δύο τεχνών είχε αρχίσει με την Ορχήστρα των Χρωμάτων και το Ίδρυμα Μελίνα Μερκούρη, όπου είχα μία ανάλογη ευθύνη για δεκατρία χρόνια, με τη στενή συνεργασία βέβαια -κυρίως, για τη μουσική -του καλλιτεχνικού διευθυντή της Ορχήστρας, του Γιώργου Κουρουπού. Για τα λογοτεχνικά κείμενα, μάλιστα, γραφόταν πρωτότυπη μουσική. Κάτι, που προκάλεσε τη σύνθεση καινούργιων έργων και έδωσε βήμα σε πολλούς νεότατους συνθέτες τότε.
Στο Ίδρυμα Θεοχαράκη παρουσιάζουμε προγράμματα βασισμένα, κυρίως, στη μελοποιημένη ποίηση ή στην οργανική σχέση ποιητικών και μουσικών κειμένων. Με ενδιαφέρει να αναδειχθούν κάποιες πρότυπες μελοποιήσεις και συνάμα να αποδοθεί ανάγλυφος ο ποιητικός λόγος. Ο συσχετισμός, μάλιστα, με τη μουσική συμβάλλει στην ευαισθητοποίηση του ακροατή και στην αμεσότερη συναισθηματική του συμμετοχή, αλλά και στην αβίαστη πρόσληψη του νοήματος του ποιητικού λόγου. Θα έλεγα, λοιπόν, πως παρουσιάζουμε μια διπλή λυρική λειτουργία, αυτή της λεκτικής φράσης, αλλά και αυτή της μουσικής μονάδας.
Εσείς πού θα τοποθετούσατε τον εαυτό σας; Σε ποια «σχολή» ποίησης;
Δεν γνωρίζω εάν υπάρχουν αληθινά «σχολές» ποίησης. Σίγουρα με ενδιαφέρει η γλώσσα και η λυρική διάσταση του κειμένου. Από τη γλώσσα ξεκινά η ποιητική λειτουργία και σε αυτήν καταλήγει. Και ο λυρισμός είναι μια οπτική του κόσμου, μία επιλογή αισθητικής, μία δυνατότητα θέασης. Με ενδιαφέρει αυτός ο μυστικός λεπτοδείκτης του κόσμου, που σημαίνει τα γνήσια αισθήματα, τις αξίες, ηθικές και αισθητικές. Ο σεβασμός στον άνθρωπο και η ανάγκη του δίκαιου και του αληθινά ωραίου είναι άλλωστε διαρκείς αναζητήσεις της τέχνης, ακόμη και δια της προβολής του εντελώς αντιθέτου.
Ο λυρισμός είναι μια οπτική του κόσμου, μία επιλογή αισθητικής, μία δυνατότητα θέασης. Με ενδιαφέρει αυτός ο μυστικός λεπτοδείκτης του κόσμου, που σημαίνει τα γνήσια αισθήματα, τις αξίες, ηθικές και αισθητικές
Θα ήθελα τη γνώμη σας και σε ό,τι αφορά τη μελοποίηση του ποιητικού λόγου. Πώς στεκόμαστε σε αυτό ως χώρα, χθες και σήμερα;
Η μελοποίηση, για εμάς τους Έλληνες, φαίνεται να αποτελεί μία φυσική οδό δημιουργίας, που συχνά μπορεί να γίνει οδός ερμηνείας και διάδοσης ενός ποιητικού κειμένου, αλλά επίσης κάποτε και οδός απλοποίησής του, ακόμη και υπονόμευσής του. Υπάρχουν, όπως σε όλες τις τέχνες, ευτυχείς και ατυχείς περιπτώσεις. Επιτυχείς και άστοχες στιγμές, δυνατότητες και αδυναμίες. Ως εκ τούτου έχουμε σπουδαίες στιγμές μελοποίησης, όπως ο «Μεγάλος Ερωτικός» του Μάνου Χατζιδάκι, αποδοτικές και συγκινητικές προσεγγίσεις όπως το «Άξιον Εστί» του Μίκη Θεοδωράκη, προσεγγίσεις εσωτερικές και μαζί «ανοίγματα» στο ηχητικό φάσμα όπως οι «10 Inventions» του Δημήτρη Μητρόπουλου, τολμηρές και συνάμα βαθιά ερμηνευτικές, αποκαλυπτικές της ποιητικής αλήθειας μελοποιήσεις, όπως το «Μονόγραμμα» του Γιώργου Κουρουπού. Πέραν όμως των μελοποιήσεων, το επίπεδο του σημερινού τραγουδιού που εκπέμπεται από συχνότητες ραδιοφωνικές ή από τα διαδικτυακά μέσα είναι σε μεγάλο βαθμό ένα άλλο κεφάλαιο, συχνά πενίας και αδιεξόδου…
Γνωρίζω πως ετοιμάζετε κάτι πολύ σπουδαίο, που αφορά στον αείμνηστο Οδυσσέα Ελύτη, ένα μουσείο αφιερωμένο σε αυτόν. Θα θέλατε να μας πείτε περισσότερα;
Πρόκειται για έναν χώρο που συμβολικά ονομάζεται «Σπίτι του Ελύτη» και θα φιλοξενεί ενδεικτικά στοιχεία από τον κόσμο του ποιητή, ντοκουμέντα, πληροφορίες, αντικείμενα, οπτικά αντικρίσματα εννοιών και αισθητικών τρόπων του, χαρακτηριστικά της βιοσοφίας, αλλά και της καλλιτεχνικής του αντίληψης. Εκεί θα φιλοξενηθεί η βιβλιοθήκη του, το γραφείο του, εκεί, με εκδηλώσεις και εκπαιδευτικά προγράμματα, θα προσπαθήσουμε να μυήσουμε παιδιά και ενήλικες στο ουσιώδες, αλλά και μαγικό της ποιητικής λειτουργίας.
Από πού αντλείτε έμπνευση; Τι είναι αυτό που σας οδηγεί -αν μπορώ να το θέσω έτσι- στον κόσμο των λέξεων και των συναισθημάτων;
Η ζωή είναι έμπνευση και η κάθε έμπνευση εμπεριέχει μια δυνατότητα ζωής. Μια δυνατότητα δοκιμής αδοκίμαστων συμπλέξεων, λέξεων, σκέψεων, αισθημάτων. Αναζητούμε μιαν αλήθεια, μια αίσθηση που επιδιώκουμε να την ερευνήσουμε περαιτέρω, να τη διασώσουμε ζωντανή μέσα στον λόγο, έτσι που να ξαναγεννιέται μες στην ψυχή του αναγνώστη με την ίδια ένταση και ενάργεια. Η έμπνευση, όπως την ονομάσατε, δεν είναι το ερέθισμα, αλλά η απάντηση στα ερεθίσματα της πραγματικότητας.
Η ζωή είναι έμπνευση και η κάθε έμπνευση εμπεριέχει μια δυνατότητα ζωής. Η έμπνευση δεν είναι το ερέθισμα, αλλά η απάντηση στα ερεθίσματα της πραγματικότητας
Πιστεύετε πως η σχέση σας με τον Οδυσσέα Ελυτη ήταν φάρος έμπνευσης, ώστε να φτάσετε εδώ που είστε σήμερα;
Η διασταύρωσή μας με τους άλλους μάς διαμορφώνει, σε μεγάλο βαθμό. Είτε πρόκειται για δασκάλους, συγγενείς, φίλους, έρωτες, συνεργάτες. «Ανταλλάσουμε το μέλλον μας» λέει κάπου ο Ελύτης, «όπως οι ναυτικοί φάροι τους προβολείς τους». Ο Ελύτης ήταν και είναι μία μέγιστη πηγή γνώσης, άλλης ανάγνωσης της ζωής, μία επίμονη δύναμη εναντίωσης, μία συνεχής προτροπή αναζήτησης της ιδιωτικής οδού. Και όχι μόνο για εμένα, αλλά και για όποιον τον μελετά ουσιαστικά.
Αγαπημένη φράση δική σας;
Θα σας πω έναν δικό μου στίχο: «Η λέξη που σου στέλνω και μου την επιστρέφεις μελωδία». Θα σας πω ωστόσο κι έναν πολύ αγαπημένο στίχο απ’ την ποίηση του Ελύτη: «Ό,τι αγαπώ γεννιέται αδιάκοπα / ό,τι αγαπώ βρίσκεται στην αρχή του πάντα».
Τι όνειρα κάνετε;
Αν κοινοποιήσει κανείς τα όνειρά του, τότε είναι πια δηλώσεις και όχι επιθυμίες.
