Και μετά το Brexit, τι; Το βρετανικό δημοψήφισμα και η επόμενη μέρα

Πολιτικό σεισμό και φόβους για απαρχή του τέλους της Ε.Ε. με ντόμινο ανάλογων δημοψηφισμάτων και αποχωρήσεων, προκαλεί η απόφαση σοκ των Βρετανών να ψηφίσουν υπέρ της εξόδου της χώρας τους από το ευρωπαϊκό μπλοκ. Η ακροδεξιά ανεβάζει τους τόνους σε πανευρωπαϊκό επίπεδο ζητώντας να γίνουν ανάλογα δημοψηφίσματα και σε άλλες χώρες, την ώρα που εντείνεται η ανησυχία για το κατά πόσο το βρετανικό διαζύγιο με την Ε.Ε. θα είναι “βελούδινο”.

Γράφει ο Μωυσής Λίτσης

Αντιμέτωπη με αναιμική ανάπτυξη, μαζική ανεργία, τρομοκρατία και ένα πρωτοφανές προσφυγικό-μεταναστευτικό ρεύμα, η Ευρώπη βρίσκεται πλέον μπροστά και σε μια υπαρξιακή κρίση, μπαίνοντας πλέον σε αχαρτογράφητα νερά αφού ο κίνδυνος να ξηλωθεί το ευρωπαϊκό πουλόβερ είναι περισσότερο ορατός από ποτέ.

Στο εσωτερικό της Βρετανίας οι πολιτικές εξελίξεις είναι ραγδαίες. Ο πρωθυπουργός Ντέιβιντ Κάμερον ανακοίνωσε ότι θα παραιτηθεί το Νοέμβριο, ενώ ακόμη και ο φρέσκος και θεωρούμενος υπεραριστερός ηγέτης των Εργατικών Τζέρεμι Κόρμπιν βάλλεται από τα δεξιά, επειδή δεν στήριξε όσο έπρεπε την καμπάνια υπέρ της παραμονής στην Ε.Ε.

Το βρετανικό δημοψήφισμα ανέδειξε μια βαθιά πολιτικά και κοινωνικά διχασμένη χώρα. Η πρωθυπουργός της Σκωτίας Νίκολα Στέρτζον ετοιμάζεται για δεύτερο δημοψήφισμα με στόχο την απόσχιση από το Ηνωμένο Βασίλειο και την ένταξη στην Ε.Ε. ως ανεξάρτητο κράτος, ενώ η Βόρειος Ιρλανδία ορέγεται δημοψήφισμα για την ενοποίηση με την υπόλοιπη Ιρλανδία, με διάχυτη την ανησυχία ότι το Brexit μπορεί να πυροδοτήσει ξανά επιστροφή στις μέρες της «Ματωμένης Κυριακής».

Το 51,9% των Βρετανών, 17,4 εκατομμύρια, ψήφισε στο ιστορικό δημοψήφισμα της Πέμπτης υπέρ της εξόδου από την Ε.Ε. έναντι 48,1%, 16,1 εκατομμύρια, υπέρ της παραμονής. Η συμμετοχή έφθασε στο 72% και ήταν η υψηλότερη από τις βουλευτικές εκλογές του 1992. Το 1975 που πάλι σε δημοψήφισμα οι Βρετανοί ψήφισαν υπέρ της παραμονής στην τότε ΕΟΚ, η συμμετοχή ανέρχονταν σε 64,6%.

Στην Αγγλία και την Ουαλία, η επιλογή υπέρ της αποχώρησης πλειοψήφησε συγκεντρώνοντας 53% και 52% αντίστοιχα, ενώ αντίθετα στη Σκωτία και την Βόρειο Ιρλανδία, η επιλογή της παραμονής πήρε 62% και 56%.

Επίσης στις πολύ νεαρές ηλικίες κάτω των 24 ετών, η επιλογή υπέρ της παραμονής συγκέντρωσε 75%. Οι μεγαλύτερης ηλικίας ψηφοφόροι-αυτοί που στα νιάτα τους είχαν εγκρίνει με μεγάλη πλειοψηφία την παραμονή της χώρας τους στην τότε ΕΟΚ-ψήφισαν πλειοψηφικά υπέρ του Brexit, με κριτήριο μάλλον την αποσύνθεση του άλλοτε ευρωπαϊκού κράτους πρόνοιας το οποίο έβλεπαν ως αντίβαρο στον θατσερισμό, παρά από νοσταλγική διάθεση σε μια παρελθούσα «Μεγάλη Βρετανία».

Ταξική Ψήφος

Ενδιαφέρον παρουσιάζουν και τα κοινωνικά χαρακτηριστικά της ψηφοφορίας. Στο Λονδίνο των «γκόλντεν μπόις» του Σίτυ, το «Παραμένουμε» πήρε 60% έναντι 40% του «Φεύγουμε».

Σε όλη τη βορειοανατολική Αγγλία, σε έντεκα περιφέρειες πλειοψήφησε η επιλογή υπέρ της εξόδου από την Ε.Ε. και μόνο σε μια, το Νιουκάστλ, πλειοψήφησε το «Μένουμε» και αυτό με οριακό προβάδισμα 1%. Η βορειοανατολική Αγγλία είναι η κατ’ εξοχήν βιομηχανική περιοχή, η οποία υποφέρει από χρόνια κρίση από τότε που η επικράτηση του θατσερισμού, μετέτρεψε ως κύριο μοχλό της οικονομίας τις χρηματοπιστωτικές υπηρεσίες και το Σίτυ.

Σε μια χώρα με μακρά παράδοση στις ταξικές ανισότητες-αποτυπωμένες σε τόσα και τόσα λογοτεχνικά έργα και τα τελευταία χρόνια σε πλειάδα κινηματογραφικών ταινιών του νέου βρετανικού κινηματογράφου-το κοινωνικό χάσμα έχει διευρυνθεί μετά την δεκαετία του ’80.

Στη δεύτερη μεγαλύτερη οικονομία της Ευρώπης και την πέμπτη μεγαλύτερη οικονομία του κόσμου, ένας στους πέντε ζει κάτω από το επίσημο όριο φτώχειας, με τη Βρετανία να έχει ένα από τα υψηλότερα ποσοστά παιδικής φτώχειας στον αναπτυγμένο κόσμο.

Μέχρι πρότινος η Ε.Ε. φάνταζε στα μάτια πολλών Βρετανών ανάχωμα στον θατσερισμό. Ένα από τα επιχειρήματα των εξ’ αριστερών υποστηρικτών του «Παραμένουμε» και των συνδικάτων, ήταν ότι με το Brexit θα περισταλούν ακόμη περισσότερο τα κοινωνικά και εργασιακά δικαιώματα. Η ίδια η Θάτσερ είχε αντιταχθεί στην ευρωπαϊκή κοινωνική χάρτα στις αρχές του ’90, θεωρώντας την παρέμβαση στα εσωτερικά της Βρετανίας και εμπόδιο στην πολιτική του απόλυτου laissez-faire, που είχε ήδη επικρατήσει από τις αρχές του ΄80 στη χώρα.

Μόνο που αν τότε η Ε.Ε. επιχειρούσε να εντάξει τη νεοφιλελεύθερη Βρετανία σε ένα πιο προστατευμένο σύστημα κοινωνικών και εργασιακών δικαιωμάτων, σήμερα όλη η Ε.Ε., είναι ή ίδια μια «Βρετανία», με τα εναπομείναντα εργασιακά και κοινωνικά δικαιώματα να ξηλώνονται βιαίως, στο όνομα της ανταγωνιστικότητας (βλέπε σημερινή εργασιακή ζούγκλα στην Ελλάδα, νόμο Hartz IV στη Γερμανία το 2005, σημερινή εργασιακή μεταρρύθμιση στη Γαλλία).

Η επόμενη ημέρα

Το βλέμμα στρέφεται τώρα στην επόμενη μέρα καθώς οι ευρωπαϊκοί θεσμοί καλούνται να διαχειριστούν το μέχρι πρότινος αδιανόητο: την αποχώρηση ενός κράτους μέλους. Μέχρι και πριν από μερικά χρόνια η Ε.Ε. επιδίωκε τη διεύρυνση με την εισδοχή νέων κρατών-μελών.

Το 2004 δέκα νέα κράτη-μέλη, κυρίως από το πρώην ανατολικό μπλοκ, εισέρχονταν στο ευρωπαϊκό κλαμπ. Σήμερα η Ε.Ε. μετρά «μείον έναν» και ο φόβος αποσύνθεσης βρίσκεται πλέον καθοδόν, όχι λόγω «Grexit» αλλά λόγω «Brexit», με ενδεχόμενη αποχώρηση χωρών με «μεγαλύτερο κύρος»: της Ολλανδίας, της Δανίας, της Ιταλίας, της Γαλλίας, με τους απανταχού ακροδεξιούς να έχουν δυστυχώς την πρωτοβουλία των κινήσεων…

Το Ευρωπαϊκό κατεστημένο δείχνει να επείγεται να ξεφορτωθεί όσο πιο γρήγορα γίνεται τη Βρετανία, ζητώντας από το Λονδίνο να κινήσει τις διαδικασίες του άρθρου 50 των Ευρωπαϊκών Συνθηκών, που προβλέπουν τα της αποχώρησης από την Ε.Ε. ενός κράτους-μέλους.

Με δεδομένα, ωστόσο, την έλλειψη νομικού και πολιτικού προηγούμενου και τον σημαίνοντα ρόλο που παίζει η Βρετανία ως πολιτική, στρατιωτική και οικονομική υπερδύναμη, τα διαζύγιο θα πάρει χρόνια για να βγει…και θα περάσει σίγουρα από πολλές ακόμη φάσεις, ανάλογα και με τις εσωτερικές εξελίξεις στη χώρα και στο άμεσο μέλλον στη Γαλλία και τη Γερμανία.

Αν τα πράγματα εξελιχθούν «ομαλά», τότε οι ευρωσκεπτικιστές θα έχουν έναν παραπάνω λόγο να προβάλλουν εαυτόν, αφού η βρετανική έξοδος θα έχει αποδειχθεί χωρίς ιδιαίτερο πολιτικό και οικονομικό κόστος.

Αν υπάρξουν πάλι «επιπλοκές» και οι Βρυξέλλες επιχειρήσουν να «τιμωρήσουν» τη Βρετανία με οικονομική και πολιτική απομόνωση, τότε θα έχουν ρίξει νερό στον μύλο όλων αυτών που επικρίνουν το ευρωπαϊκό εγχείρημα.

Το Brexit δεν είναι παρά μία ακόμη εκδοχή της αποστροφής προς το κατεστημένο, με τις αντιφατικές και πολλές φορές επικίνδυνες τάσεις, που αυτή παίρνει στο σύγχρονο κόσμο. Από τη μια η πρόκληση Σάντερς στις ΗΠΑ, η αριστερή στροφή στην Ισπανία, η «προδομένη άνοιξη» του Ιανουαρίου του 2015 στην Ελλάδα. Και από την άλλη ο «Μουσολίνι-Τραμπ», ο Φάρατζ και ο Μπόρις Τζόνσον, το ακροδεξιό συνονθύλευμα που θεριεύει σε όλη την Ευρώπη, προβάλλοντας μάλιστα, όπως στην περίπτωση του Brexit, αντισυστημική ρητορική.

Ας ελπίσουμε πως ο «θάνατος του παλιού κόσμου», δεν θα γεννήσει την «εποχή των τεράτων», για να παραφράσουμε την ιστορική ρήση του μεγάλου διανοητή και επαναστάτη Αντόνιο Γκράμσι: «Ο παλιός κόσμος πεθαίνει και ο νέος κόσμος πασχίζει να γεννηθεί. Τώρα είναι η εποχή των τεράτων».