Τα ματιά του πλανήτη δεν είναι στραμμένα στο νησί της Κούβας –όμως, μάλλον θα έπρεπε, αφού έχει καταφέρει να πετύχει έναν στόχο που οποιαδήποτε χώρα της Δύσης θα ζήλευε. Και μάλιστα, με ίδια μέσα.

Περισσότερο από το 90% των κατοίκων της Κούβας έχει πραγματοποιήσει τουλάχιστον μια δόση του εμβολίου κατά κοροναϊού που έχει αναπτύξει, ενώ το 83% του πληθυσμού της έχει ολοκληρώσει τον εμβολιασμό του. Αυτό σημαίνει ότι, με εξαίρεση τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα, έχει σπάσει το εμβολιαστικό ρεκόρ κάθε χώρας με πληθυσμό που ξεπερνά το ένα εκατομμύριο.

«Η Κούβα είναι το θύμα του μαγικού ρεαλισμού», εξηγεί στον Guardian ο Τζον Κερκ, επίτιμος καθηγητής Λατινοαμερικανικών Σπουδών στο Πανεπιστήμιο Dalhousie του Καναδά. «Η ιδέα ότι η Κούβα, μια χώρα με πληθυσμό μόλις 11 εκατομμυρίων και μικρή οικονομία θα μπορούσε να αποτελέσει μια μεγάλη δύναμη στον τομέα της βιοτεχνολογίας μπορεί να είναι απολύτως παράλογη για έναν εργαζόμενο της Pfizer, όμως για την ίδια την Κούβα ανήκει στη σφαίρα του πιθανού».

Το ρίσκο απέδωσε

Όπως και όλες οι υπόλοιπες χώρες της Λατινικής Αμερικής, η Κούβα ήξερε ότι θα δυσκολευόταν να εξασφαλίσει δόσεις εμβολίων στη διεθνή αγορά. Έτσι, τον Μάριο του 2020, με τα αποθεματικά συναλλάγματός της να εξανεμίζονται εξαιτίας των χαμένων εσόδων του τουρισμού και της επιβολής νέων, βαριών κυρώσεων από τις ΗΠΑ, οι επιστήμονες του νησιού έπιασαν δουλειά.

Το ρίσκο απέδωσε. Την περασμένη άνοιξη, η Κούβα έγινε η μικρότερη χώρα του κόσμου που κατάφερε να αναπτύξει επιτυχώς τα δικά της εμβόλια κοροναϊού. Έκτοτε, το καλά στελεχωμένο σύστημα δημόσιας υγείας της, παρά τις ελλείψεις του, έχει υλοποιήσει ένα πρόγραμμα μαζικών εμβολιασμών που περιλαμβάνει ακόμη και τα μικρά παιδιά. Ο εμβολιασμός δεν έχει καταστεί υποχρεωτικός για κανέναν.

Και τα δύο εμβόλια, σύμφωνα με κουβανέζικες κλινικές δοκιμές που πραγματοποιήθηκαν πέρσι την άνοιξη, έχουν αποτελεσματικότητα που αγγίζει το 90%. Η επιτυχής υλοποίηση του προγράμματος έχει καταφέρει να περιορίσει σε χαμηλά επίπεδα τα κρούσματα στη νησιωτική χώρα, που πέρσι το καλοκαίρι ήταν από τα υψηλότερα μεταξύ των κρατών στο δυτικό ημισφαίριο.

Πέρσι τον Αύγουστο το νησί κατέγραφε εκατοντάδες θανάτους από κοροναϊό κάθε εβδομάδα. Την εβδομάδα που μας πέρασε, συνολικά τρεις άνθρωποι έχασαν τη ζωή τους από τη νόσο.

Σοβαρές ελλείψεις σε φάρμακα

Η επιτυχία των εμβολίων γίνεται ακόμη πιο εντυπωσιακή όταν αντιπαρατίθεται με την κακή κατάσταση του συστήματος υγείας σε ορισμένες περιοχές της χώρας. Καθώς οι εισροές νομίσματος περιορίστηκαν στο μισό στη διάρκεια των δυο τελευταίων ετών, τα αντιβιοτικά είναι πλέον τόσο δυσεύρετα, ώστε 20 χάπια αμοξυκιλλίνης να πωλούνται έναντι του βασικού μισθού στη μαύρη αγορά. Με τον γύψο να βρίσκεται σε τρομερή έλλειψη, οι γιατροί σε ορισμένες επαρχίες αναγκάζονται να δένουν τα σπασμένα οστά των ασθενών με χαρτόνι.

«Από την επανάσταση του 1959, οι Κουβανοί έχουν προχωρήσει πολλές φορές σε τέτοιου είδους φιλόδοξες εκστρατείες, που αν και μοιάζουν καταδικασμένες, συχνά επιτυγχάνουν», λέει στον Guardian ο Γκρέγκορι Μπινιόφσκι, δικηγόρος με έδρα την Αβάνα.

Τρανό παράδειγμα κατά τον Μπινιόφσκι, ήταν το όνειρο του Φιντελ Κάστρο να επενδύσει ένα δισεκατομμύριο δολάρια στον τομέα της βιοτεχνολογίας, μετά την κατάρρευση της Σοβιετικής Ένωσης. «Κάθε λογικός σύμβουλος θα του έλεγε ότι δεν ήταν η κατάλληλη εποχή να επενδύσει πόρους σε κάτι που μπορεί να αποδώσει καρπούς μετά από 25 χρόνια. Κι όμως, να ΄μαστε… Οι καρποί αυτών των επενδύσεων στη βιοτεχνολογία, σώζουν ζωές».

Άλλες εκστρατείες έχουν αποτύχει δραματικά. Η Σοδειά των Δέκα Εκατομμυρίων Τόνων Ζάχαρης του 1970 είχε στόχο την παραγωγή πρωτόγνωρων ποσοτήτων ζάχαρης, που με τη σειρά τους θα έδιναν αναπτυξιακή ώθηση. Όμως για τη συλλογή των ζαχαροκάλαμων, εργάτες εγκατέλειψαν τις κανονικές τους δουλειές, παραλύοντας τη βιομηχανία της χώρας και προκαλώντας το χάος στην οικονομία.

Πέρσι, η συνολική παραγωγή ζάχαρης της Κούβας ήταν επτά φορές μικρότερη από το 1959.

Τα θαύματα της Κούβας

«Ως χώρα υπάρχει η τάση να τα πηγαίνουν πολύ καλά με τα μεγάλα σχέδια και πολύ άσχημα με τα μικρά, καθημερινά πράγματα», υποστηρίζει ο Χαλ Κλέπακ, επίτιμος καθηγητής ιστορίας και στρατηγικής στο Βασιλικό Στρατιωτικό Κολέγιο του Καναδά.

«Ο στόχος του εξηλεκτρισμού της χώρας μέσα σε λιγότερο από μια δεκαετία, η εξάλειψη του αναλφαβητισμού σε 2,5 χρόνια και η διεθνοποίηση της ιατρικής – όλα τους ήταν τρελά σχέδια. Όμως τα κατάφεραν».

Σήμερα, η Κούβα αποστέλλει δεκάδες χιλιάδες γιατρούς και νοσηλευτές ως ανθρωπιστική βοήθεια στο εξωτερικό – όμως δεν καταφέρνει, σημειώνει ο Guardian, να παράγει αρκετές πατάτες για τον πληθυσμό της.

Ζήτημα κεντρικής οργάνωσης

Το εξαιρετικά συγκεντρωτικό, κρατικό σύστημα σχεδιασμού της εξηγεί σε ένα βαθμό αυτό το παράδοξο. Όταν υπάρχει πολιτική θέληση από ψηλά, οι στόχοι μπορούν να εξυπηρετηθούν. Όταν απουσιάζει η κεντρική κατεύθυνση, το γραφειοκρατικό σύστημα του νησιού μπορεί να προκαλέσει αξεπέραστα εμπόδια.

«Στον καπιταλισμό υπάρχει συνήθως, ακόμη και για τα μικρά πράγματα, κάποιος που καλύπτει τα κενά της αγοράς», παρατηρεί ο Κλέπακ. «Η διαφορά με την Κούβα είναι ότι οι περισσότερες οικονομικές αποφάσεις λαμβάνονται αποκλειστικά από το κράτος».

Μετά από εβδομάδες κατά τις οποίες τα ημερήσια κρούσματα δεν άγγιζαν τα 100, τώρα οι λοιμώξεις στην Κούβα αυξάνονται εξαιτίας της Όμικρον. Οι κουβανοί επιστήμονες δεν έχουν δημοσιεύσει στοιχεία για την αποτελεσματικότητα των εμβολίων τους έναντι της νέας παραλλαγής, όμως έχουν ξεκινήσει να εργάζονται για την επικαιροποίηση τους, ώστε να αντιμετωπίζουν και το νέο στέλεχος.

Ταυτόχρονα, το υπουργείο δημόσιας υγείας της Κούβας έχει επιταχύνει την εκστρατεία του για τη χορήγηση αναμνηστικών δόσεων, και σκοπεύει να χορηγήσει άλλη μια δόση σχεδόν σε ολόκληρο τον πληθυσμό εντός του μήνα.