Ο Καραγκιόζης στις Βρυξέλλες
Του Πάνου Σκουρολιάκου*
Μας ήρθε από τα βάθη της ανατολής, ως «Θέατρο Σκιών». Πέρασε από την Τουρκία, παίρνοντας εκεί το όνομα «Καραγκιόζης». Εμείς τον υποδεχτήκαμε με το τούρκικο όνομά του, τον φιλοξενήσαμε και τον κάναμε στο τέλος δικό μας.
Τον εμπλουτίσαμε με ελληνικούς ήρωες και ρεπερτόριο κι αυτός μας κάνει παρέα όλα αυτά τα χρόνια στα καλά, μα κυρίως στα δύσκολα. Ε, τώρα που γίναμε Ευρωπαίοι, με χαρτιά, συμβάσεις και διατάγματα, δεν μπορούσαμε παρά να τον στείλουμε στις Βρυξέλλες, να δημιουργήσει εκεί τους δικούς του… θεσμούς!
Το «Πανευρωπαϊκό Σωματείο Θεάτρου Σκιών» είναι έργο του βετεράνου καραγκιοζοπαίχτη, Θανάση Σπυρόπουλου και μετρά αρκετά χρόνια ζωής. Μαζί με τον πρόεδρό του, Κώστα Τσίπηρα, συγκέντρωσαν καραγκιοζοπαίχτες από επτά άλλες ευρωπαϊκές χώρες για να αναπτύξουν περαιτέρω, μα και για να γνωρίσουν στους Ευρωπαίους το παμπάλαιο αυτό θεατρικό είδος κι ακόμα για να ανταλλάξουν μυστικά, εμπειρίες, μαστοριά. Ένας Γάλλος κι ένας Ελβετός «σκιοπαίχτες», ένας Κύπριος, ένας Τούρκος και οι Έλληνες, Δήμος Βουγιούκας από τον Βόλο, Τάκης Παλαιοθόδωρος από το Αίγιο, Τάκης Καραθάνος από την Αθήνα, Μιχάλης Ναυλάτης από τον Πειραιά και βέβαια ο Θανάσης με τον Κώστα Σπυρόπουλο, απαρτίζουν τον «σκληρό πυρήνα» αυτής της ιστορίας.
Είναι όλοι τους επαγγελματίες καραγκιοζοπαίχτες. Θα τους συναντήσει κανείς να παίζουν σε σχολεία, σε θέατρα, τα καλοκαίρια στις πλατείες των χωριών και στους τόπους διακοπών. Θα ακούσει την αθάνατη «ντουντούκα» να διαφημίζει την παράστασή τους και θα απορεί πώς, στην εποχή του διαδικτύου, της ηλεκτρονικής άμεσης πληροφόρησης και της πρόσβασης σε θεάματα υψηλού καλλιτεχνικού επιπέδου μέσω προηγμένης τεχνολογίας, το κοινό ακουμπάει στον παραδοσιακό Καραγκιόζη, χαρίζοντάς του απλόχερα την αγάπη του.
Ο ελληνικός Καραγκιόζης χρωστά, βέβαια, την ύπαρξή του στη διαρκή εξέλιξή του. Δεν μπορούσε να γίνει και αλλιώς. Παρέλαβε το είδος στην τούρκικη εκδοχή του, που συμπύκνωνε δύο βασικά χαρακτηριστικά. Πρώτον, ήταν θέαμα «ακατάλληλον δι’ ανηλίκους». Έβριθε βωμολοχιών και παιζόταν σε χώρους που σύχναζαν μόνον ενήλικοι. Χώροι, που η κοινωνία τους χαρακτήριζε ως «ανήθικους». Δεύτερον, ήταν θέαμα που απευθυνόταν στην ανώτερη τάξη. Μόνον αγάδες και πασάδες τον απολάμβαναν.
Περνώντας στην από ‘δω πλευρά του Αιγαίου λοιπόν, το είδος καταρχάς πλουτίσθηκε από έργα καθημερινά, ηρωικά και άλλα, στηλιτεύοντας την εξουσία και απευθυνόμενο όχι στους ολίγους έχοντες, αλλά στον πολυπληθή και ανώνυμο λαό. Ο πειναλέος Καραγκιόζης, με τα Κολλητήρια του και την παράγκα απέναντι στο σαράι του Πασά, ήταν ο καλύτερος τρόπος για να εκφράσει ο καταπιεσμένος ραγιάς επί τουρκοκρατίας, αλλά και ο Έλληνας πολίτης αργότερα, τα αισθήματά του γι’ αυτούς που τον κυβερνούν και καθορίζουν την τύχη του.
Η πρεμιέρα του τούρκικου Καραγκιόζη στον ελληνικό χώρο, καταγράφεται στα Γιάννενα, στα 1809. Μας παραδίδει την πληροφορία ο περιηγητής Χόμπχαουζ, συμπληρώνοντας πως ανάμεσα στους θεατές, βρισκόταν και ο λόρδος Βύρων. Η «ελληνοποίησή» του όμως αρχίζει στα 1856, όταν ο κωνσταντινουπολίτης Γιάννης Μπράχαλης εγκαθίσταται στην Πάτρα και παίζει στα Ψηλά Αλώνια. Εκεί ο ψάλτης Δημήτρης Σαρδούνης μυείται στα μυστικά του μπερντέ και, με το καλλιτεχνικό όνομα Μίμαρος, εξαιτίας των απαράμιλλων μιμήσεών του, γίνεται ο γενάρχης του ελληνικού Καραγκιόζη.
Στο πλαίσιο της οθωμανικής αυτοκρατορίας, ο τούρκικος Καραγκιόζης ταξίδεψε και στις περιοχές της Σερβίας, της Βουλγαρίας, της Αλβανίας και της Αιγύπτου. Σε καμία όμως από αυτές δεν αφομοιώθηκε και πολύ περισσότερο δεν εξελίχθηκε, όπως στην πατρίδα μας. Ακόμα και στην Τουρκία σήμερα, εκατόν πενήντα χρόνια ύστερα από την ανανέωσή του, δεν υπάρχουν παρά τρείς ή τέσσερεις -σύμφωνα με πληροφορίες μου- καραγκιοζοπαίχτες. Οι παραστάσεις γίνονται σε πανηγύρια και τα στοιχεία της μουσικής και του χορού είναι ενισχυμένα.
Το «Πανευρωπαϊκό Σωματείο Θεάτρου Σκιών» λοιπόν, με παράρτημα στη Ζυρίχη, έχει προγραμματίσει μια σειρά δράσεων. Ετοιμάζει ένα ευρωπαϊκό φεστιβάλ Καραγκιόζη στην Ελλάδα, ένα άλλο, θεματικό, γύρω από τα ηρωικά έργα του θεάτρου σκιών και πολλές συναντήσεις Ευρωπαίων καραγκιοζοπαιχτών, με παραστάσεις παντού στην Ευρώπη.
Ο δαιμόνιος Θανάσης Σπυρόπουλος, με τα εβδομήντα περίπου χρόνια θητείας του πίσω από τον μπερντέ και ένα σπουδαίο έργο σε νέο ρεπερτόριο, νέες φιγούρες και εικαστική κατάθεση, συνεχίζει ακάθεκτος. Με τα μάτια του να λάμπουν από τη λαχτάρα για την ιεραποστολική φροντίδα του καμπούρη και μακροχέρη συνοδοιπόρου της ζωής όλων μας, δουλεύει ακατάπαυστα γι’ αυτό το Σωματείο, φιλεύοντας με δώρα πολιτισμού και ανθρωπιάς τους λαούς, εδώ κοντά μας, αλλά και πιο μακριά. Και βέβαια και για την Ευρώπη των λαών, όπως επιμένουμε να οραματιζόμαστε.
Κυρίες και κύριοι, η παράσταση «Ο Καραγκιόζης στις Βρυξέλλες» αρχίζει!
* βουλευτής Ανατολικής Αττικής,
αναπληρωτής Τομεάρχης Πολιτισμού του ΣΥΡΙΖΑ-Π.Σ.
