Οι ασύμμετρες προκλήσεις «αχίλλειος πτέρνα» της ελληνικής οικονομίας

Tου Γιάννη Μπράχου*
Οι συντονισμένες προσπάθειες των κεντρικών τραπεζών να περιορίσουν τη ρευστότητα, προ τριμήνου, με στόχο τον πληθωρισμό, όπως εκφράζονται στο επιτόκιο Euribor, είχαν ως αποτέλεσμα πρόδρομα συμπτώματα τραπεζικής κρίσης.

Οι κεντρικές τράπεζες άμεσα χορήγησαν ρευστότητα, ανατρέποντας ουσιαστικά την προηγούμενη τακτική τους, με επεκτατικές ενέργειες της Fed ώστε να στηριχθεί η Silicon Valley Bank, ακολουθούμενες από τη στήριξη της Κεντρικής Τράπεζας της Ελβετίας στη συγχώνευση της UBS με την Credit Suisse, ώστε οι ηγεσίες των κεντρικών τραπεζών να καθησυχάσουν τον φόβο των επενδυτών.

Η σημαντική διαφορά μεταξύ 2008 και 2023, είναι ο πληθωρισμός. Ο πληθωρισμός, σε ΗΠΑ και Ευρωζώνη, είναι ανθεκτικός και οι αρχικές εκτιμήσεις περί παροδικού φαινομένου διαψεύστηκαν οικτρά. Καθώς το παγκόσμιο χρέος, δημόσιο και ιδιωτικό, έχει εκτοξευθεί στα ύψη και τα  μακροπρόθεσμα πραγματικά επιτόκια διατηρούνται υψηλά, σε αντιδιαστολή με την περίοδο έως το 2022.

Το χρέος, δημόσιο και ιδιωτικό, μεγεθύνθηκε μετά το 2008, λόγω χαμηλών επιτοκίων και στη συνέχεια ως αποτέλεσμα της πανδημίας, καθώς τα κεφάλαια τοποθετήθηκαν σε χρηματοπιστωτικά προϊόντα με αποδόσεις, χωρίς να τονώσουν τις παραγωγικές επενδύσεις και να αυξήσουν την απασχόληση.

Η αύξηση των μακροπρόθεσμων πραγματικών επιτοκίων περιλαμβάνει το κόστος της «πράσινης» μετάβασης και την αύξηση των αμυντικών δαπανών σε όλο τον κόσμο. Το κόστος αυτό, αν καλυφθεί με υψηλότερους φόρους θα περιορίσει την ανάπτυξη, ενώ οι υψηλότερες δαπάνες ενισχύουν την άνοδο των επιτοκίων.

Υποθέτοντας ότι, ο πληθωρισμός κάμπτεται, οι κεντρικές τράπεζες μπορεί να διατηρήσουν τα επιτόκια υψηλότερα κατά την επόμενη δεκαετία, ώστε να διατηρήσουν τον πληθωρισμό σταθερό, καθώς οι πιστωτικές επεκτάσεις για ρευστότητα ασκούν πληθωριστικές πιέσεις.

Η σημαντική διαφορά σήμερα σε σύγκριση με το 2008 είναι η επίδραση της Κίνας στη διεθνή οικονομία. Μετά από χρόνια ανοικοδόμησης, τα επενδυμένα κεφάλαια στις κατασκευές της Κίνας, αντιμετωπίζουν μειωμένες αποδόσεις, συνδυαζόμενες με αποπαγκοσμιοποίηση και πρωτόγνωρες γεωπολιτικές εξελίξεις.

Επισημαίνεται, μάλιστα, πως η κρίση του 2008 σημειώθηκε σε περίοδο γεωπολιτικής σταθερότητας, ενώ το 2023 ο πόλεμος στην Ουκρανία ενισχύει τον πληθωρισμό προσφοράς, που προσπαθούν να αντιμετωπίσουν οι κεντρικές τράπεζες. Ως αποτέλεσμα του συνδυασμού γεωπολιτικών και οικονομικών εξελίξεων, η Κίνα θα περιορίσει τη συμβολή της στην παγκόσμια μεγέθυνση, συμβάλλοντας στη διαφαινόμενη διεθνή ύφεση, με χαρακτηριστικά στασιμοπληθωρισμού.

Οι κεντρικές τράπεζες, μετά τους τραπεζικούς τριγμούς, δεν πρόκειται να προχωρήσουν σε περαιτέρω αυξήσεις επιτοκίων.  Ωστόσο, οι κεντρικές τράπεζες δεν μπορούν να αγνοήσουν για καιρό τον επίμονο πυρήνα του πληθωρισμού άνω του 5%, με αποτέλεσμα οι προσωρινοί συμβιβασμοί στα επιτόκια, ώστε αφενός να συγκρατηθεί ο πληθωρισμός και αφετέρου να αποφευχθούν χρεοκοπίες, να είναι επώδυνοι σε βάθος χρόνου.

Το θετικό στοιχείο είναι ότι, οι τράπεζες διεθνώς είναι καλύτερα κεφαλαιοποιημένες από το 2008, καθώς ακολουθείται ταχεία και αποφασιστική δράση στην αναχαίτιση της μετάδοσης της κρίσης. Όμως, οι κεντρικές τράπεζες και οι ρυθμιστικές αρχές θα κληθούν να κάνουν περισσότερα για να αποκαταστήσουν την εμπιστοσύνη.

Τι σημαίνει αυτό το διεθνές περιβάλλον για την Ελλάδα; Όταν οι ανεπτυγμένες οικονομίες δεν είναι απρόσβλητες, καθώς ο υψηλός πληθωρισμός απειλεί τη σταθερότητα της διεθνούς οικονομίας, η Ελλάδα κατατάσσεται στη ζώνη υψηλής επικινδυνότητας, σε ενδεχόμενο διεθνούς κρίσης.

Στην Ελλάδα, όπου ο πληθωρισμός οφείλεται στην προσφορά και όχι στη ζήτηση, ο κίνδυνος από την αύξηση των επιτοκίων είναι η ύφεση, να επιβαρύνει τον σχεδιασμό αποπληρωμής του χρέους. Η Ελλάδα, ως υπερχρεωμένη οικονομία, αντιμετωπίζει την πρόκληση του ισχυρού δολαρίου, των χαμηλότερων εσόδων από εξαγωγές και των υψηλότερων επιτοκίων.

Τα υψηλά επιτόκια, το κόστος ενέργειας και το κόστος πρώτων υλών περιορίζουν την κατασκευή κατοικιών στην Ελλάδα, παρόλο που απαιτείται μεγαλύτερη προσφορά κατοικιών ώστε να μειωθεί το κόστος στέγασης, με αποτέλεσμα να τροφοδοτείται ο δομικός πληθωρισμός.

Το υψηλότερο κόστος κατασκευής της κατοικίας μετακυλίεται στους ενοικιαστές, ενώ τα υψηλότερα επιτόκια στο λιανικό εμπόριο προκαλούν αυξήσεις τιμών, συρρικνώνοντας το διαθέσιμο εισόδημα.

Με δημόσιο χρέος στο 190,5% του ΑΕΠ (400 δισ. ευρώ) και ιδιωτικό χρέος στο 120,7%, αντίστοιχα, νέο ρεκόρ ελλείμματος στο ισοζύγιο τρεχουσών συναλλαγών με δραματική επιδείνωση εμπορικού ελλείμματος και επιτάχυνση των πλειστηριασμών ακινήτων, αμφισβητείται η ανθεκτικότητα της ελληνικής οικονομίας.

Η αναμενόμενη δημοσιονομική συμφωνία με την Ευρωπαϊκή Επιτροπή, σύμφωνα με την απόφαση του Eurogroup, προϊδεάζει για περικοπές δαπανών στον προϋπολογισμό, με την ύφεση στη χώρα να τροφοδοτείται τόσο από τη νομισματική όσο και από τη δημοσιονομική πολιτική τον επόμενο χρόνο, καθώς η μεγέθυνση της ελληνικής οικονομίας, σε ποσοστό άνω του 70%, εξαρτάται από την κατανάλωση.

Η βελτίωση της ανταγωνιστικότητας στην Ελλάδα με τη μείωση του κόστους εργασίας και τις «επενδύσεις» σε ακίνητα έχει εξαντλήσει τα όρια της. Η έλλειψη ανθεκτικότητας σε μία ασύμμετρη οικονομική πρόκληση, οφειλόμενη στην παραγωγική δομή της χώρας και στο υψηλό χρέος, δημόσιο και ιδιωτικό, παραμένει η «αχίλλειος πτέρνα» της ελληνικής οικονομίας.

* οικονομολόγος, πρώην γενικός γραμματέας
Διεθνών Οικονομικών Σχέσεων υπουργείου Εξωτερικών