Πώς αλλάζει η αξία του πτυχίου στην online εργασία

Μεγάλες αλλαγές στα εκπαιδευτικά συστήματα και την αγορά εργασίας παγκοσμίως εκτιμάται ότι μπορεί να επιφέρει στα αμέσως επόμενα χρόνια η διαρκής μεγέθυνση της online gig economy (επιγραμμικής οικονομίας της περιστασιακής απασχόλησης), η οποία αναμένεται να επεκταθεί ακόμα ταχύτερα στους επόμενους μήνες και χρόνια, λόγω και της πανδημικής κρίσης που προκάλεσε ο νέος κορωνοϊός SARS-CoV-2.

Σε μια εποχή που η εργασιακή ανασφάλεια αυξάνεται ανά την υφήλιο, όλα αλλάζουν: η αξία του πτυχίου στον ψηφιακό εργασιακό κόσμο δεν είναι η ίδια με αυτή που έχει στον φυσικό, οι δεξιότητες που ζητούνται από τους εργαζόμενους στην online gig economy διαφέρουν επίσης, το εισόδημά τους και η επόμενη δουλειά που θα αναλάβουν καθορίζονται σε μεγάλο βαθμό από Τεχνητή Νοημοσύνη, ενίοτε με αδιαφανείς αλγορίθμους, ενώ το Youtube αποκτά αυξανόμενο ρόλο στην εκπαίδευσή τους, καθώς η επίσημη κατάρτιση θεωρείται συχνά ως υπερβολικά χρονοβόρα και χωρίς εξειδίκευση. Τα παραπάνω προκύπτουν από πρόσφατο ενημερωτικό σημείωμα του Ευρωπαϊκού Κέντρου για την Ανάπτυξη της Επαγγελματικής Κατάρτισης (Cedefop), με τίτλο «Επιγραμμική Εργασία και Μάθηση στην εποχή του κορωνοϊού».

«Οι εργαζόμενοι με πληθοπορισμό (crowdworking) στην online gig economy αποτελούν σήμερα μικρό υποσύνολο του εργατικού δυναμικού. Βάσει των εκτιμήσεων της έρευνας “Colleem”, που εκπονήθηκε κατ’ ανάθεση του Κοινού Κέντρου Ερευνών της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, το 11% των ενηλίκων στην ΕΕ περιστασιακά παρέχουν υπηρεσίες που αμείβονται μέσω πλατφορμών, ενώ το 1,4%-2% εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό από αυτή τη μορφή εργασίας, για να εξασφαλίσει τα προς το ζην.

Τα ποσοστά αυτά ενδέχεται να αυξηθούν σημαντικά στους επόμενους μήνες και έτη, λόγω των μακροπρόθεσμων επιπτώσεων της κρίσης. Σύμφωνα με πρόσφατες εκτιμήσεις, περίπου το ένα τρίτο των εργαζόμενων στις χώρες της ΕΕ θα μπορούσε να εργάζεται εξ αποστάσεως και κατά συνέπεια διαδικτυακά. Άρα, οι άνθρωποι που εργάζονται σήμερα έτσι, ο τρόπος εργασίας των οποίων παρουσιάζει σημαντικές ιδιαιτερότητες, πιθανώς δίνουν ενδείξεις για το πώς ενδέχεται να είναι η αγορά εργασίας στο όχι και τόσο μακρινό μέλλον» σημειώνει, μιλώντας στο ΑΠΕ-ΜΠΕ, ο εμπειρογνώμονας του Cedefop, Κωνσταντίνος Πουλιάκας.

Όταν η επιτυχία στην εργασία εξαρτάται από τον αλγόριθμο

Όπως εξηγεί, οι άνθρωποι αυτοί, που συχνά έχουν πολύ υψηλές τυπικές δεξιότητες, εργάζονται, εκπαιδεύονται και μαθαίνουν διαδικτυακά, ενώ το ίδιο το μάνατζμεντ της απασχόλησής τους γίνεται μέσω αλγορίθμων: «Το ποια θα είναι η επόμενη δουλειά που θα κάνουν καθορίζεται από τους αλγορίθμους της πλατφόρμας, όχι από κάποιον εργοδότη. Πχ., το εισόδημα κάποιου που απασχολείται στην Uber ή τη Lyft, εξαρτάται από τον αλγόριθμο, γιατί είναι αυτός που αποφασίζει αν θα πάρουν μια κούρσα κι αυτός που επιβραβεύει τους πιο τυπικούς και συνεπείς εργαζόμενους και επεξεργάζεται τις κριτικές από τους πελάτες. Με άλλα λόγια, ενώ σε μια κλασική επιχείρηση, το τι είδους δουλειά θα κάνουμε ως επόμενη ή το πώς θα αμειβόμαστε το αποφασίζει το αφεντικό, για πολλούς που δουλεύουν στην online gig economy το αποφασίζει ο αλγόριθμος, η επιτυχία σου σε αυτή την αγορά εργασίας εξαρτάται από τον αλγόριθμο, το τι εισόδημα θα βγάλεις εξαρτάται από την αλγοριθμική προσέγγιση, όχι από την ανθρώπινη» σημειώνει.

Οι ιδιαιτερότητες αυτής της μορφής εργασίας ωθούν τους εργαζόμενους να αποκτήσουν νέες δεξιότητες, που μέχρι πρότινος ουδείς σκεφτόταν ως απαραίτητες για ένα βιογραφικό: να μάθουν να εργάζονται αποδοτικά σε ένα περιβάλλον με αλγοριθμική προσέγγιση, να προσαρμοστούν ώστε να πλασάρουν τον εαυτό τους με τον τρόπο που θα λειτουργήσει καλύτερα στη ηλεκτρονική πλατφόρμα, να βρουν στον σωστό τρόπο επικοινωνίας με τους υποψήφιους πελάτες σε αυτές τις συνθήκες εξ αποστάσεως επαφής και φυσικά να έχουν μεγάλη συνέπεια και να αναπτύξουν τεράστια δυνατότητα αυτοελέγχου, γιατί δεν υπάρχει «αφεντικό πάνω από το κεφάλι τους» στη διάρκεια της μέρας.

«Οι ποιοτικές αυτές διαφορές έχουν προεκτάσεις για την εκπαίδευση και την κατάρτιση, καθώς χρειάζονται διαφορετικές δεξιότητες και διαφορετικός τρόπος μάθησης» σημειώνει ο κ. Πουλιάκας, ενώ ερωτηθείς αν πιστεύει ότι τα εκπαιδευτικά συστήματα μπορούν να προλάβουν τις εξελίξεις που προδιαγράφονται ραγδαίες, απαντά:

«Τα εκπαιδευτικά συστήματα, επειδή είναι θεσμικές οντότητες, είναι πάντα πολύ δύσκολο να τρέξουν παράλληλα με τις εξελίξεις στην αγορά εργασίας, και εξυπηρετούν και άλλους στόχους από τις επιταγές της αγοράς εργασίας (π.χ. την ατομική και κοινωνική ολοκλήρωση ενός νέου ατόμου), αλλά σίγουρα δεν πρέπει να οχυρώνονται πίσω από την υπάρχουσα κατάσταση. Πρέπει να λάβουν υπόψη τους ότι οι ολοένα περισσότεροι άνθρωποι που απασχολούνται στη gig econοmy μαθαίνουν με διαφορετικό τρόπο και προτιμούν γρήγορες μορφές εκπαίδευσης, όπως οι δωρεάν εκπαιδευτικές βιντεοπαρουσιάσεις στο Youtube ή παρόμοιες διαδικτυακές πλατφόρμες ή φόρουμ (π.χ. Stack OverFlow). Σημαντικό κομμάτι της αρχικής αλλά κυρίως της συνεχιζόμενης κατάρτισης στο μέλλον θα γίνεται διαδικτυακά, πιο ταχύρρυθμα και συχνά από τους ίδιους τους επαγγελματίες του χώρου. Για αυτό εκτιμούμε πως η gig economy θα τροφοδοτήσει τις αλλαγές στα εκπαιδευτικά συστήματα».

Πώς επηρεάζουν οι διαφοροποιημένες πλατφόρμες

Κατά ορισμένους, ένα σημαντικό πλεονέκτημα των επιγραμμικών πλατφορμών εργασίας είναι η ικανότητά τους να αντιστοιχίζουν τις δεξιότητες των εργαζομένων με τις ανάγκες των εργοδοτών και πέραν της εγχώριας αγοράς εργασίας. Είναι πράγματι έτσι; Η μελέτη CrowdLearn του Cedefop εντόπισε ορισμένα εμπόδια: η αντιστοίχιση δεξιοτήτων στις αγορές των επιγραμμικών πλατφορμών εργασίας πραγματοποιείται εν πολλοίς μέσω ιδιόκτητων συστημάτων ταξινόμησης των δεξιοτήτων. Οι πλατφόρμες συχνά δημοσιοποιούν τα στοιχεία από αυτά τα συστήματα με τη μορφή καταλόγων δεξιοτήτων ευρείας ζήτησης και ανατροφοδότησης πελατών/κατατάξεων με βάση τη φήμη. Ωστόσο, «χρησιμοποιούν αδιαφανείς αλγορίθμους αντιστοίχισης που επικυρώνουν την αξιολόγηση του εργαζομένου μέσω αυτόματης κατάταξης στις οικείες διαδικτυακές πύλες. Δηλαδή ρυθμίζουν τις απαιτήσεις εισόδου και αξιολογούν τους νέους ελεύθερους επαγγελματίες με γνώμονα τις δεξιότητες και την πείρα τους πριν από την είσοδό τους στην πλατφόρμα», επισημαίνεται στο ενημερωτικό σημείωμα.

Ως αποτέλεσμα, η απόκτηση προσόντων μέσω του επίσημου συστήματος εκπαίδευσης, των παραδοσιακών μέσων σηματοδότησης της εισόδου και της αξιολόγησης των εργαζομένων στις αγορές εργασίας, εκλαμβάνονται ως ενδείξεις χαμηλής αξιοπιστίας των επιγραμμικά εργαζόμενων σε διαδικτυακές πλατφόρμες εργασίας, οι οποίες υπόκεινται στην αξιολόγηση ή τη βαθμολόγηση εκ μέρους του πελάτη. Τρεις στους τέσσερις περιστασιακά απασχολούμενους σε επιγραμμικές πλατφόρμες εργασίας δεν χρειάστηκε ούτε να προσκομίσουν τα ειδικά διαπιστευτήρια της πλατφόρμας ούτε να υποβληθούν σε δοκιμασίες δεξιοτήτων για να αναλάβουν την εκτέλεση έργων! Χαρακτηριστικά, μια από τις μεγαλύτερες πλατφόρμες διαδικτυακής εργασίας, η Upwork, προσφάτως ανακοίνωσε ότι απόσυρε από την ιστοσελίδα της την δυνατότητα συμπερίληψης των τυπικών προσόντων στο προφίλ των ατόμων που επιθυμούν της εξεύρεση εργασίας μέσω της πλατφόρμας. Προβληματισμούς προκαλεί επίσης η περιορισμένη φορητότητα των πλατφορμών όσον αφορά τις δεξιότητες και των αξιολογήσεων των εργαζομένων και τη φήμη τους συνολικότερα.

Το 57% των εργαζομένων σε επιγραμμικές πλατφόρμες εργασίας, που συμμετείχαν στην έρευνα του Cedefop, πιστεύει ότι δεν μπορεί να ενταχθεί σε άλλη πλατφόρμα χωρίς αρνητικό αντίκτυπο στο εισόδημά του. Κατ’ αυτόν τον τρόπο περιορίζεται η κινητικότητα μεταξύ πλατφορμών, καθώς και η κινητικότητα από την απασχόληση βάσει του μοντέλου του πληθοπορισμού προς την παραδοσιακή απασχόληση…

Αφεντικό του εαυτού σου, αλλά με πιεστικές προθεσμίες

Στα θετικά της απασχόλησης με τον συγκεκριμένο τρόπο περιλαμβάνεται και το γεγονός ότι σχεδόν οι μισοί από τους εργαζόμενους στη διαδικτυακή οικονομία της πλατφόρμας, που συμμετείχαν σε πρόσφατη έρευνα του Cedefop, δήλωσαν ότι τους αρέσει να είναι αφεντικά του εαυτού τους και να ελέγχουν το πρόγραμμα της εργασίας τους. Το 44% δήλωσε ευχαριστημένο για την ύπαρξη μιας δεύτερης πηγής εισοδήματος, καθώς και για τη δυνατότητα να εργάζεται από οπουδήποτε. Πάνω από το ένα τρίτο των συμμετεχόντων εκτιμούν ότι η επιγραμμική εργασία τους επέτρεψε να ακολουθήσουν το πάθος τους ή, τουλάχιστον, να έχουν δυνατότητα επιλογής των έργων που αναλαμβάνουν. Μόνο το 10% των συμμετεχόντων δήλωσαν ότι στην επιγραμμική εργασία στράφηκαν από ανάγκη, επειδή αδυνατούσαν να βρει κάποια παραδοσιακή εργασία.

Πού βρισκόμαστε σήμερα, εν μέσω πανδημικής κρίσης; Οι επιγραμμικοί εργαζόμενοι βάσει του μοντέλου του πληθοπορισμού αντιμετωπίζουν μικρότερους κινδύνους λόγω της κοινωνικής αποστασιοποίησης που οφείλεται στον Covid-19-σε σύγκριση με τους εργαζομένους στην παραδοσιακή οικονομία. Η διαπίστωση αυτή ενδέχεται να ελκύσει το ενδιαφέρον των επιχειρήσεων στο πλαίσιο της λήψης αποφάσεων για τη στελέχωσή τους κατά την έξοδο από το πρώτο κύμα της κρίσης.

«Στο μέτρο που υπάρχει στροφή προς τη διεύρυνση της ψηφιακής εργασίας, θα καταστεί αναγκαία η χάραξη πολιτικών για την προστασία των περιστασιακά επιγραμμικών απασχολούμενων από την εργασιακή επισφάλεια και τις κακές συνθήκες εργασίας» σημειώνει ο κ. Πουλιάκας και προσθέτει:

«Υποστηρίζεται ότι ο φόρτος εργασίας των περιστασιακά επιγραμμικών απασχολούμενων, ιδίως όσων παρέχουν υπηρεσίες παράδοσης και τεχνικής υποστήριξης, αυξήθηκε κατακόρυφα κατά τη διάρκεια της πανδημίας. Από τα στοιχεία της έρευνας CrowdLearn προκύπτει ότι, ήδη κατά την περίοδο που προηγήθηκε της κρίσης του Covid-19, το 48% των εργαζομένων βάσει του μοντέλου του πληθοπορισμού δήλωνε ότι εργαζόταν με πολύ υψηλή ταχύτητα και το 54% με πιεστικές προθεσμίες».