Ρεκόρ καλλιτεχνών αλλά πτώση του τζίρου – Η αγορά τέχνης σε κάμψη

Πικάσο, Ρόθκο, Μονέ, Κλιμτ, Άντι Γουόρχολ απ’ όλα είχε η αγορά τέχνης τη χρονιά που πέρασε, κι όμως οι εισπράξεις δεν ήταν οι αναμενόμενες.

Ουδείς ενθουσιασμός έτσι στο διεθνές χρηματιστήριο της τέχνης, που ορίζεται βεβαίως, μέσω των επίσημων αγορών στις δημοπρασίες. Αντίθετα προβληματισμό και ανησυχία καταγράφουν οι αναλυτές. Ο λόγος; Μία πτώση κατά 29% που δεν κρύβεται, ούτε δικαιολογείται εύκολα,  ενώ επί του παρόντος δεν αναφέρονται  τα αίτια.

Γεγονός είναι όμως, ότι το τοπίο άλλαξε για άλλη μια φορά μέσα στο 2023 με τις τιμές των πιο ακριβών έργων, που πωλήθηκαν σε δημοπρασία να έχουν πέσει σημαντικά σε σχέση με την προηγούμενη χρονιά.

Τέσσερα από τα έργα έτσι, που συγκαταλέγονται στα πιο ακριβά της χρονιάς συγκέντρωσαν συνολικά κάτω 50 εκατομμύρια δολάρια, δηλαδή πολύ λιγότερα από τον προηγούμενο χρόνο.

Το ίδιο ισχύει και για το ακριβότερο έργο που πωλήθηκε σε δημοπρασία. Κι αυτό δεν είναι άλλο από ένα πίνακα του Πικάσο, το «Γυναίκα σε παράθυρο», το οποίο πωλήθηκε στον οίκο Sotheby’s για 139 εκατομμύρια δολάρια. Το 2022 όμως,  ένας πίνακας του Γουόρχολ της Μέριλιν Μονρόε είχε πωληθεί για 195 εκατομμύρια δολάρια.

Γενικότερα εξάλλου, τα συνολικά στοιχεία για τις δέκα πρώτες παρτίδες παρουσιάζουν παρόμοια πτώση: Δηλαδή μόνον  660 εκατομμύρια δολάρια για το 2023 έναντι 1,1 δισεκατομμυρίων δολαρίων το 2022!

Πάντως, πτώση υπήρξε και το 2020 –εν μέσω πανδημίας ωστόσο- όταν μόνον δύο από τα δέκα πιο ακριβά έργα τέχνης, που πωλήθηκαν σε δημοπρασία έφθασαν σε τιμές που ξεπερνούσαν τα 50 εκατομμύρια δολάρια. Στη συνέχεια, τον επόμενο χρόνο, εν μέρει λόγω της πώλησης έργων τέχνης από το διαζευγμένο ζευγάρι Χάρι και Λίντα Μάκλοου, καθένα από τα δέκα κορυφαία έργα ξεπέρασε το όριο των 50 εκατομμυρίων δολαρίων.

Το 2022 εξάλλου, ο πήχης ανέβηκε για άλλη μια φορά, αφού το λιγότερο ακριβό κομμάτι της πρώτης δεκάδας, ένα έργο του Ρενέ Μαγκρίτ είχε πωληθεί για 79,8 εκατομμύρια δολάρια.

Η πρωτιά του Πικάσο – Η άνοδος του Κλιμτ

Μόλις τον περασμένο Νοέμβριο πάντως, πωλήθηκε στη Νέα Υόρκη η «Γυναίκα στο παράθυρο» του Πικάσο για 139 εκατ. δολάρια, κατακτώντας έτσι την κορυφή της λίστας των δέκα ακριβότερων έργων. Ο πίνακας είχε φιλοτεχνηθεί το 1932, όπως πολλά από τα πιο ακριβά έργα του Πικάσο που έχουν πωληθεί σε δημοπρασία. Ήταν η εποχή, να σημειωθεί, που ο Πικάσο ζούσε με την μούσα και ερωμένη του Μαρί-Τερέζ Βαλτέρ, κατά 30 χρόνια νεώτερή του.

Ο πίνακας, που βρισκόταν στη διάσημη συλλογή της συλλέκτριας και φιλανθρώπου Έμιλι Φίσερ Λάνταου κατέχει πλέον την δεύτερη υψηλότερη θέση, όσον αφορά την τιμή πώλησης  έργων του Πικάσο σε δημοπρασία. Ενώ στην πρώτη βρίσκονται οι «Γυναίκες από το Αλγέρι» (Έκδοση «Ο») του 1955, που πωλήθηκαν για 179 εκατομμύρια δολάρια στον οίκο Christie’s το 2015.

Στην δεύτερη αλλά και στην πέμπτη θέση της λίστας βρέθηκε ο Γκούσταφ Κλιμτ (1862-1918) με ισάριθμα έργα του. Η «Κυρία με βεντάλια», έργο του 1917 πωλήθηκε για 108  εκατ. δολάρια στους Sotheby’s του Λονδίνου ξεπερνώντας την ανώτερη τιμή εκτίμηση που ήταν 80 εκατομμύρια. Μάλιστα ως εκείνη τη στιγμή κανένας πίνακας του Κλιμτ δεν είχε εκτιμηθεί τόσο ψηλά.

Εξάλλου, όταν το έργο είχε εμφανιστεί για τελευταία φορά στην αγορά, το 1994 στη Νέα Υόρκη είχε πωληθεί σε δημοπρασία για μόλις 11,6 εκατ. δολάρια. Μιλάμε δηλαδή για αύξηση της τιμής του κατά 10%. Να ειπωθεί επίσης, ότι θεωρείται, πως είναι το τελευταίο πορτρέτο που ζωγράφισε ο Κλιμτ, υπάρχει μάλιστα η τελευταία του φωτογραφία στο ατελιέ του μαζί με τον πίνακα.

«Το νησί στο Άτερσι», έργο του 1901-1902, που βρέθηκε στην πέμπτη θέση πωλήθηκε για 53 εκατ. δολάρια στους Sotheby’s στη Νέα Υόρκη ενώ η εκτίμησή του ήταν για 45 εκατομμύρια. Το έργο, το οποίο απεικονίζει  κυρίως τα νερά της λίμνης Άτερσι στην Αυστρία, όπου ο ζωγράφος παραθέριζε τα καλοκαίρια δεν είχε εμφανιστεί ποτέ στο παρελθόν σε δημοπρασία. Κάποτε πάντως ανήκε στον συλλέκτη έργων τέχνης  Ότο Κάλιρ  Otto Kallir, ο οποίος είχε βοηθήσει στη διάδοση των αυστριακών μοντερνιστών στις Ηνωμένες Πολιτείες.

Μονέ, Μπασκιά και Μπέικον

Κλοντ Μονέ στην τρίτη θέση, με την «Λίμνη με νούφαρα», έργο του 1919, το οποίο πωλήθηκε για 74 εκατομμύρια δολάρια στον οίκο Christie’s στη Νέα Υόρκη τον Νοέμβριο. Ξεπέρασε έτσι την εκτίμησή του, που ήταν 65 εκατ. δολάρια ενώ μετά από αυτή την πώληση ο πίνακας κατατάσσεται στους ακριβότερους του Μονέ.

Και Ζαν-Μισέλ Μπασκιά στην τέταρτη με το έργο «Το μεγάλο θέαμα» (Ο Νείλος) του 1983. Πρόκειται για το ένα μέρος από το τρίπτυχο του Μπασκιά (Η ιστορία των μαύρων ανθρώπων) στο χαρακτηριστικό ύφος του με αιωρούμενα κρανία, ανθρώπινες φιγούρες και χαραγμένες φράσεις που αναφέρονται σε μυθολογικά κείμενα. Και πάντα σε χρώματα έντονου πορτοκαλί και σε μαύρο φόντο. Το έργο, που προηγουμένως ανήκε στον σχεδιαστή μόδας Valentino πωλήθηκε για 67 εκατομμύρια δολάρια στους Christie’s, τον περασμένο Μάιο ενώ η εκτίμησή του ήταν περίπου 45 εκατομμύρια.

Στα 52 εκατομμύρια δολάρια εξάλλου, πωλήθηκε από τους Christie’s στη Νέα Υόρκη το έργο του Φράνσις Μπέικον «Φιγούρα σε κίνηση» (στην έκτη θέση). Το έργο φιλοτεχνήθηκε το 1976, λίγα μόλις χρόνια μετά το θάνατο του πρώην συντρόφου του, ο οποίος, όπως είναι γνωστό σε όποιον γνωρίζει τη δουλειά του Μπέικον υπήρξε επαναλαμβανόμενο θέμα του. Για πενήντα χρόνια μάλιστα, παρέμενε σε ιδιώτη συλλέκτη για να εμφανιστεί τελικά στη δημοπρασία, όπου είχε εκτιμηθεί για 50 εκατομμύρια.

Ντίμπενκορν και Ρόθκο

Στην έβδομη θέση κατατάχθηκε το έργο του Ρίτσαρντ Ντίμπενκορν «Αναμνήσεις μιας επίσκεψης στο Λένινγκραντ» (1965), που έφθασε τον Νοέμβριο στους Sotheby’s τα 46,4 εκατομμύρια δολάρια. Όπως έχουν πει οι κριτικοί αυτός ο πίνακας του Ντίμπενκορν μπορεί να σχετίζεται με τη διάσημη σειρά του «Ocean Park» και αυτό εξηγεί ενδεχομένως, γιατί έκανε ρεκόρ ξεπερνώντας κατά πολύ την εκτίμηση των 25 εκατομμυρίων δολαρίων.  Ταυτόχρονα όμως ξεπέρασε επίσης το προηγούμενο ρεκόρ του καλλιτέχνη, τα 27,3 εκατομμύρια δολάρια, που είχε φθάσει το 2021 ένας πίνακας του 1971.

Κίτρινο, Πορτοκαλί, Κίτρινο, Ανοιχτό Πορτοκαλί. Αυτή είναι η χρωματική διαβάθμιση στον πίνακα του Μαρκ Ρόθκο (1955), που πωλήθηκε τον Νοέμβριο στη Νέα Υόρκη όπου  δημοπρατήθηκε από τον οίκο Christie’s. Η τιμή του έφθασε τα 46,4 εκατομμύρια δολάρια, ξεπερνώντας για λίγο την εκτίμηση των 45 εκατομμυρίων. Παρ΄όλα αυτά ξεχώρισε στις πωλήσεις, γιατί αύξησε την τιμή του κατά 20% από το 2014, όταν είχε πωληθεί στον Sotheby’s για 36 εκατομμύρια δολάρια.

Ο Καντίσκι και ο Ρουσώ

Ο τετράγωνος πίνακας με ζωηρά (και ασυνήθιστα) χρώματα, που δείχνει ένα ορεινό τοπίο, έργο του 1910 από τον Βασίλι Καντίνσκι βρέθηκε στην ένατη θέση της λίστας, καθώς πωλήθηκε για 44,8 εκατομμύρια δολάρια στον οίκο Sotheby’s του Λονδίνου. Το «Μούρναου με εκκλησία ΙΙ», αυτός ο πρώιμος αφηρημένος πίνακας του ζωγράφου θεωρείται σημαντικός, διότι δημιουργήθηκε σε μία περίοδο καταλυτική για τον  ρωσικής καταγωγής καλλιτέχνη. Έχει όμως και μία ενδιαφέρουσα ιστορία, καθώς είχε αφαιρεθεί από τους εβραίους ιδιοκτήτες του Γιοχάνα Μαργκαρέτε Στερν και Ζίγκμπερτ Σάμουελ Στερν στη Γερμανία  κατά τη διάρκεια των διωγμών από τους Ναζί. Εν τέλει, ύστερα από μεγάλες προσπάθειες επέστρεψε στους κληρονόμους τους.

Τέλος «Τα φλαμίνγκο» του Ανρί Ρουσώ δημιούργησαν ένα νέο ρεκόρ για τον καλλιτέχνη, αφού πωλήθηκαν 43,5 εκατομμύρια δολάρια. Το έργο, φιλοτεχνημένο το 1910 δημοπρατήθηκε στους Christie’s τον περασμένο Μάιο και η τιμή του ξεπέρασε κατά πολύ το προηγούμενο ρεκόρ του καλλιτέχνη, που ήταν 4 εκατομμύρια δολάρια. Αυτό όμως πριν από πολλά χρόνια, το 1993 για το «Πορτρέτο του Τζόζεφ Μπρούμερ».