Σοφία Ζαράρη: Αποκλειστική συνέντευξη στην One Voice

Συνέντευξη στη Φιλίππα Ταμπάρη

Σήμερα θα γνωρίσουμε την τέχνη του κοσμήματος κάτω από ένα διαφορετικό πρίσμα. Φανταστείτε, το κόσμημα που φοράτε να αποτελεί ένα σύμβολο όχι τυχαίο, αλλά ένα αντικείμενο τέχνης, το οποίο σηματοδοτεί κάτι βαθύτερο, έχει τον δικό του «χαρακτήρα» και το δικό του μήνυμα.

Η σημερινή μας καλεσμένη δεν σχεδιάζει απλώς κοσμήματα, ενσωματώνει σε αυτά ιστορία, ιδεώδη, κοινωνικά μηνύματα. Η Σοφία Ζαράρη θα μας παρουσιάσει σήμερα την κοινωνική υπόσταση των κοσμημάτων της, με φωνή και γιατί όχι, με σκηνική παρουσία!

 

Κυρία Ζαράρη, έχετε καταφέρει μέσα από τη δουλειά σας να περάσετε κοινωνικά μηνύματα. Θα θέλατε να μας πείτε πώς έγινε αυτό;

Το κόσμημα και η τέχνη εν γένει, εμφανίστηκε στη ζωή μου το 1997, ως μια ανάγκη εσωτερική που διεκδίκησε επίμονα τη θέση της, μέχρι να φτάσει να εδραιωθεί και τελικά να καταστεί το βασικό αντικείμενο εργασίας και έρευνας για μένα. Επιλογή, που μέχρι σήμερα αποτελεί στιβαρό αντίβαρο στις δυσκολίες και αξιόπιστη πυξίδα στην προσωπική μου εξέλιξη.

Τη χρονιά που ολοκλήρωσα στο Πάντειο Πανεπιστήμιο τις σπουδές μου στις Πολιτικές Επιστήμες, προέκυψε πρακτικά το ερώτημα «πώς θα συνεχίσω επαγγελματικά». Η απάντηση που ήρθε στην επιφάνεια εντελώς αυθόρμητα, ομολογώ πως εξέπληξε τότε κι εμένα την ίδια.

Επηρεασμένη έντονα από τα ταξίδια της οικογένειάς μου στην Αίγυπτο -τόπο καταγωγής της μητέρας μου- οι παιδικές αυτές μνήμες, χάραξαν μέσα μου βαθιά το αποτύπωμά τους. Οι εικόνες, οι μυρωδιές, τα χρώματα, οι γεύσεις, μα κυρίως η ικανότητα των ανθρώπων της Αφρικής να δίνουν αξία στο ευτελές, να μεταμορφώνουν με τα ίδια τους τα χέρια εκείνο που για την πολιτισμένη Δύση θεωρείται ασήμαντο, σε πολύτιμο θησαυρό, φαίνεται πως στάθηκαν οι ουσιαστικές επιρροές που οδήγησαν υποσυνείδητα στην απόφασή μου να επιλέξω τον δρόμο της τέχνης. Ακολούθησαν σπουδές επάνω στο κόσμημα στην Ελλάδα και κατόπιν στη Ρώμη, όπου διδάχθηκα μικρογλυπτική σε κερί.

Η επαγγελματική μου πορεία ξεκίνησε σε ελληνικά εργαστήρια χρυσοχοΐας, με αντικείμενο της δουλειάς μου τον σχεδιασμό κοσμημάτων. Η περίοδος όπου εργάστηκα σε εύρωστες εταιρίες του κλάδου με εξαγωγική δραστηριότητα, μου πρόσφεραν αληθινά πολύτιμη γνώση, εμπειρία, ταξίδια, ικανοποίηση και αποδοχή. Αναφέρομαι σε έναν κύκλο δεκαπέντε ετών, που ολοκληρώθηκε το 2013. Έτσι λοιπόν, φέτος συμπληρώνονται αισίως δέκα χρόνια που υπάρχω στον χώρο ως ανεξάρτητη δημιουργός, με σταθερή παρουσία σε επιλεγμένα σημεία πώλησης και παράλληλη δράση με συμμετοχές σε εικαστικές εκθέσεις σε μουσεία και γκαλερί.

Η δημιουργία του jewellery brand MYSTiS, το 2018, αποτελεί κομμάτι αυτής της πολύπλευρης έκφρασης, που εμπεριέχει τη δημιουργία συλλογών με κοσμήματα τα οποία αντλούν έμπνευση από τα σύμβολα και την σημασία τους.

Ομολογώ πως δεν είναι λίγες εκείνες οι φορές, που προκύπτει έντονα η ανάγκη μέσα μου, να υπερβώ τη μικροκλίμακα του κοσμήματος. Αποτέλεσμα αυτής της ψυχικής διαδρομής, είναι η δημιουργία one-of-a-kind κοσμημάτων, γλυπτών και έργων τέχνης.

Παρατηρώ πως, καθώς τα χρόνια περνούν, το αίτημά μου να αγγίξω με σεβασμό, να εκφραστώ, να σταθώ ουσιαστικά μέσα από την τέχνη μου πλάι σε ευαίσθητες κοινωνικές ομάδες, όλο και δυναμώνει. Εκεί είναι που βρίσκω τελικά την ουσία και το νόημα της δημιουργίας και κατ’ επέκταση της ύπαρξής μου επάνω στη γη.

Αφορμές υπάρχουν άφθονες γύρω μας, να εμπνεύσουν και να κινητοποιήσουν τον καλλιτέχνη. Μέσω της τέχνης, αναγνωρίζουμε ολοένα και περισσότερο, πως το μήνυμα μπορεί να φτάσει στον αποδέκτη του με ιδιαίτερα αποτελεσματικό τρόπο, κάποιες φορές να σοκάρει, να αφυπνίσει, να μας ξυπνήσει από τον βαθύ λήθαργο που καθιστά τον πολίτη πλήρως ανενεργό. Να φέρει στην επιφάνεια το τι συμβαίνει στον κόσμο πραγματικά, να μας παροτρύνει να υπερβούμε με θάρρος τα δικά μας στενά όρια και να αναγνωρίσουμε την αλήθεια του άλλου.

Ιδιαίτερα, δε, με απασχολεί η θεραπευτική δύναμη της τέχνης. Πώς η τέχνη μπορεί να βοηθήσει τον άνθρωπο που πάσχει, με ποιον τρόπο είναι ικανή να συνδράμει στο κομμάτι της σωματικής και της ψυχικής μας υγείας.

 

Σταθμοί στην καλλιτεχνική σας πορεία είναι ο «Αντίλογος» που αναφέρεται στο Προσφυγικό, καθώς και «Το Ρούχο της Ζωής» που μιλά για τον καρκίνο του μαστού των γυναικών, σε συνεργασία με το «Άλμα Ζωής». Μιλήστε μας γι’ αυτά τα δύο εγχειρήματα.

Κατά κύριο λόγο, όπως αναφέρατε ήδη, μέσα από τον  «Αντίλογο» θέλησα να αποτυπώσω δημιουργικά το μείζον  Προσφυγικό ζήτημα. Το 2016, με αφορμή την παρουσία της γκαλερί κοσμήματος Ελένη Μαρνέρη, στα πλαίσια της διοργάνωσης «Athens Jewelry Week», άκρως επηρεασμένη από την πολυάριθμη εισροή προσφύγων στη χώρα τα χρόνια της κρίσης, εμπνεύστηκα μια σειρά έργων, υπό την μορφή κοσμημάτων-γλυπτών, ως έναν προσωπικό «Αντίλογο» στην προκατάληψη και τον φόβο μερίδας της κοινωνίας, απέναντι σε αυτούς τους ανθρώπους.

Άνθρωποι δυστυχείς, εξαναγκασμένοι να εγκαταλείψουν τη χώρα τους, αφήνοντας πίσω τους συγγενείς, σπίτια, δουλειές, ό,τι πολύτιμο κατάφεραν να χτίσουν στην πορεία με κόπο, στοιβαγμένοι άρον-άρον σε βάρκες, έναντι υψηλού αντιτίμου, με κίνδυνο την ίδια τους τη ζωή, με μοναδικό όνειρο να περάσουν στην Ευρώπη για να σωθούν. Δύσκολα μπορεί να ξεχάσει κανείς τα χρόνια εκείνα, τα νησιά μας που δεινοπάθησαν, όντες απροετοίμαστοι όλοι μας τελικά -άνθρωποι και τόποι- να δεχθούμε τους ανυπεράσπιστους της γης. Γυναίκες, άνδρες, παιδιά διψασμένα για ζωή, ειρήνη, ασφάλεια, ελευθερία, ευημερία στον τόπο τους.

Η γνωριμία μου με την πρόσφυγα Nesrin, νεαρή δασκάλα από το Χαλέπι της Συρίας, που βρέθηκε εδώ με τον τρίχρονο γιο της, με σκοπό να καταφέρει σύντομα να ενωθεί ξανά με τον σύζυγό της στην Γερμανία, σφράγισε για πάντα τον δικό μου «Αντίλογο». Μάθημα ζωής η γυναίκα αυτή, για το θάρρος, την επιμονή, την υπομονή, την αφοσίωση, την καλοσύνη, το ήθος που επέδειξε όλο το δύσκολο διάστημα που αναγκάστηκε να επιβιώσει εδώ μόνη με το μικρό της αγόρι, βρίσκοντας στέγη προσωρινά σε ένα από τα δωμάτια της κατάληψης του ξενοδοχείου City Plaza, στην οδό Aχαρνών.

Δεν πρόκειται ποτέ να ξεχάσω εκείνο τον μικρό απογευματινό μας περίπατο, που κατόρθωσε να δώσει νόημα και ψυχή στην ύλη. Τη βόλτα που κάναμε μαζί στο κέντρο της Αθήνας, για να φωτογραφηθεί φορώντας στο στήθος της το κόσμημα που φτιάχτηκε από δάκρυα και αγάπη, για να τιμήσει το ταξίδι όλων αυτών των ανθρώπων, που απεγνωσμένα ψάχνουν μια καινούργια πατρίδα. Μια δεύτερη ευκαιρία στη ζωή.

«Το Ρούχο της Ζωής». Η ιστορία ξεκινά το 2019, μετά από την πρόσκληση του επιμελητή Γιάννη Αργυριάδη να συμμετάσχω στο αφιέρωμα που θα οργάνωναν οι «Βιτρίνες Τέχνης» ΟΤΕ Θεσσαλονίκης, με αφορμή την Ημέρα Πρόληψης κατά του Καρκίνου του Μαστού. Έτσι, τους επόμενους μήνες δημιουργήθηκε ένα «ρούχο»-γλυπτό, «Το ‘Ρούχο της Ζωής». Φτιαγμένο από ψηφίδες γυναικείων μαστογραφιών, λουλούδια, έντομα, πουλιά, πεταλούδες, για να τιμήσει τον αγώνα των γυναικών κατά του καρκίνου του μαστού. Η εμπειρία αυτή, ολοκληρώθηκε αρχικά μέσα από τη συμμετοχή μας στο συνέδριο που διοργάνωσε εκείνες τις ημέρες το «Άλμα Ζωής» Θεσσαλονίκης στο ΑΠΘ. Εκεί, γιατροί, ψυχολόγοι, καλλιτέχνες, γυναίκες που νοσούν κι άλλες πάλι που έχουν καταφέρει να επιβιώσουν, μέσα από την προσωπική τους εμπειρία και οπτική των πραγμάτων, βρεθήκαμε όλοι μαζί ενωμένοι, να συνεισφέρουμε ο καθένας με τον δικό του τρόπο, ένα μικρό λιθαράκι γνώσης, φροντίδας, αλληλοϋποστήριξης, πλάι στους ανθρώπους που παλεύουν να νικήσουν το τέρας της ασθένειας.

Δεύτερος σταθμός μας, το 2020, όταν ενώσαμε τις δυνάμεις μας με το «Άλμα Ζωής» της Αθήνας και τον εξαίρετο φωτογράφο Τάσο Βρεττό. Ως αποτέλεσμα αυτής της διαδικασίας είχαμε το «The Nine Muse Project», στο οποίο φωτογραφήθηκαν εννέα γυναίκες, μέλη όλες τους του Συλλόγου. Εννέα υπέροχες γυναίκες-Μούσες, που με την όμορφη παρουσία τους και το λαμπρό τους παράδειγμα, θέλησαν να στηρίξουν ανοιχτά και να δώσουν δύναμη στις γυναίκες που νοσούν από καρκίνο του μαστού.

Τρίτη στάση, η Δράμα. Η όμορφη πόλη του βορρά, με τους ιδιαίτερα φιλόξενους ανθρώπους, που δυστυχώς εμφανίζει πολύ υψηλά ποσοστά καρκίνου σε αναλογία με τον πληθυσμό της. Εκεί, το 2021, μετά από πρόταση του ιδιοκτήτη της GALLERY 13, Δημήτρη Γούδα και με την αμέριστη βοήθεια του Συλλόγου Καρκινοπαθών Δράμας, έχοντας στο πλευρό μας τον διανοούμενο, φιλότεχνο, ιατρό-ογκολόγο στο Ιατρικό Διαβαλκανικό Νοσοκομείο Θεσσαλονίκης, Χρήστο Εμμανουηλίδη, οργανώθηκε μια άκρως γόνιμη συνάντηση, στην οποία αποπειραθήκαμε να συνδέσουμε την τέχνη με την πρόληψη και την ενημέρωση. Κύριος άξονας της παρουσίασης αυτής, ο θεραπευτικός ρόλος της τέχνης απέναντι στην ασθένεια.

Σε αυτό το σημείο, μου δίνετε την ευκαιρία να ανακοινώσω με ιδιαίτερη χαρά την συμμετοχή του «Ρούχου της Ζωής», στην εκδήλωση «Race for the Cure», την 1η Οκτωβρίου. Μιλάμε για το μεγαλύτερο αθλητικό event με κοινωνικό σκοπό στην Ελλάδα, που οργανώνει από το 2009 ο Πανελλήνιος Σύλλογος Γυναικών με Καρκίνο Μαστού, «Άλμα Ζωής». Εκεί, σε περίπου ένα μήνα από σήμερα, θα έχουμε την χαρά να τρέξουμε όλοι μαζί. Να ενημερώσουμε όλες τις γυναίκες για την πρόληψη, να αγωνιστούμε ενάντια στον καρκίνο του μαστού και να γιορτάσουμε από κοινού τη ζωή.

 

Η τέχνη, πιστεύετε πως είναι μια μορφή αντιλόγου;

Η τέχνη είναι ο τρόπος του καλλιτέχνη να βλέπει τον κόσμο «αλλιώς». Ας φέρουμε στο μυαλό μας τον Πάμπλο Πικάσο, που στη σέλα και το τιμόνι ενός ποδηλάτου, αναγνώρισε το κεφάλι ενός ταύρου. Τόσο απλά και τόσο σύνθετα, την ίδια στιγμή.

Η τέχνη αποτελεί ισχυρό αντίλογο στο προφανές, ρωγμή στο κατεστημένο, γροθιά απέναντι σε κάθε παγιωμένη πεποίθηση που μας κρατά στάσιμους, καθηλωμένους. Η τέχνη αμφισβητεί, ανατρέπει, καταδικάζει το άδικο, ρίχνει φως στο σκοτάδι. Κατανοεί τον αδύναμο, τις αγωνίες και τα πάθη των ανθρώπων. Η τέχνη συνομιλεί και το ίδιο λεπτό αντιλέγει.

 

Από που αντλείτε έμπνευση;

Έμπνευση αντλώ από τα ταξίδια. Από την ποίηση, από τον κινηματογράφο. Από τα μουσεία που επισκέπτομαι ανά τον κόσμο, από τον έρωτα και την αγάπη. Από τη μουσική που αγαπώ. Δεν ζω χωρίς μουσική. Χωρίς θάλασσα, επίσης δεν ζω. Από όσα συμβαίνουν γύρω μας καθημερινά κι έχουν τη δύναμη να αλλάξουν τον κόσμο.

 

Με ποιόν τρόπο πιστεύετε πως μπορεί η γυναίκα σήμερα να εδραιώσει τις θέσεις της σε κοινωνικό επίπεδο;

Η γυναίκα στις μέρες μας συνεχίζει να παλεύει ώστε να εδραιώσει τη θέση της στην κοινωνία. Μορφώνεται, εργάζεται, έχει το δικό της εισόδημα, σε πολλές περιπτώσεις είναι σε θέση να διαμορφώσει, αποκλειστικά η ίδια, το πλαίσιο της προσωπικής της ανάπτυξης.

Την ίδια στιγμή όμως, σε διαφορετικά σημεία του πλανήτη, η γυναίκα καταπιέζεται οικτρά, ζώντας ανελεύθερα κάτω από τον ολοκληρωτικό ζυγό της πατριαρχίας. Στην ουσία αδυνατεί να αποφασίσει για ο,τιδήποτε την αφορά, αφού οι άλλοι παίρνουν τις αποφάσεις για εκείνη. Με αυτόν τον τρόπο εκπαιδεύεται να σιωπά και να αποδέχεται στωικά τη μοίρα της. Η θρησκεία, σε αυτό το σημείο, αισθάνομαι πως έχει παίξει σημαντικό ρόλο.

Αυτό που με ανησυχεί ιδιαίτερα, είναι η βία που ασκείται στη χώρα μας συστηματικά κατά των γυναικών τα τελευταία χρόνια. Ένα φαινόμενο που έκανε αισθητή την παρουσία του κατά την περίοδο της πανδημίας και συνεχίζει δυστυχώς να υπάρχει μέχρι σήμερα. Η αύξηση των γυναικοκτονιών στην Ελλάδα, δηλώνει εμφανώς την ύπαρξη μιας ψυχοπαθολογίας που βρίσκεται σε έξαρση.

Η συμμετοχή μου στην ομαδική έκθεση «History of Revolutions», που οργάνωσε το Μουσείο Κοσμήματος Ηλία Λαλαούνη και θα διαρκέσει έως τον Δεκέμβριο 2023, με το έργο «Λασκαρίνα», αναφέρεται συγκεκριμένα στο θέμα αυτό.

Μέσα από ένα σύγχρονο κιουστέκι (κόσμημα στήθους), στη μνήμη της Λασκαρίνας Μπουμπουλίνας, της Ελληνίδας ηρωίδας της ελληνικής επανάστασης του 1821, που με τη σημαντική προσφορά της στον αγώνα των Ελλήνων, κατόρθωσε να γίνει η πρώτη γυναίκα που έλαβε βαθμό ναυάρχου, αφηγούμαι την ιστορία των γυναικείων αγώνων για ζωή, ισότητα και ελευθερία, στους οποίους μπορεί να ανατρέξει κανείς από την εποχή του Διαφωτισμού, τις Σουφραζέτες του 1913, τις φεμινίστριες της δεκαετίας του ‘70, μέχρι την επανάσταση των γυναικών του Ιράν στις μέρες μας.

Χρειάζεται λοιπόν να ενώσουμε όλες μαζί τη φωνή μας, για να μπορέσουμε να διεκδικήσουμε δυναμικά και να κατακτήσουμε τα δικαιώματα και τις ελευθερίες, που αναλογούν στην καθεμία από μας ξεχωριστά.

 

Επόμενο βήμα είναι η παρουσία σας σε μια μεγάλης κλίμακας εικαστική έκθεση, υπό τον τίτλο «Το Φαινόμενο της Πεταλούδας», που θα πραγματοποιηθεί στους χώρους της εμβληματικής κλωστοϋφαντουργίας «Μουζάκης-Πεταλούδα». Θα θέλατε να μας πείτε δυο λόγια γι’ αυτό το γεγονός;

Τον επόμενο καιρό, έχω την χαρά και την τιμή να λάβω μέρος στην έκθεση που διοργανώνει ο εμπνευσμένος επιμελητής Κώστας Πράπογλου, στον βιομηχανικό χώρο της κλωστοϋφαντουργίας «Μουζάκη-Πεταλούδα», από τις 21 Σεπτεμβρίου έως τις 22 Οκτωβρίου 2023.

Στην έκθεση, 41 καλλιτέχνες από την Ελλάδα και το εξωτερικό, ενταγμένοι στο βιομηχανικό κέλυφος των εγκαταστάσεων του εργοστασίου, που ταυτίζεται γεωγραφικά με τον άξονα της αρχαίας πομπής των Ελευσίνιων Μυστηρίων επί της Ιεράς Οδού, εμπλέκονται δημιουργικά στην αλληγορική μεταφορά του φαινομένου της πεταλούδας που δανείζει το όνομά του στον τίτλο της έκθεσης.

Όποιος είχε την ευκαιρία να επισκεφθεί αντίστοιχες δράσεις του Κώστα Πράπογλου τις προηγούμενες χρονιές, γνωρίζει καλά πως κάθε φορά επιλέγει με ιδιαίτερη σχολαστικότητα και απέραντο σεβασμό, να συνδέσει χώρους μοναδικούς που κουβαλούν ιστορία, συμβολισμό, ενέργεια, με την τέχνη, χώρους που είναι αδύνατο να αφήσουν αδιάφορο τον θεατή και ταυτόχρονα αποτελούν αστείρευτη πηγή έμπνευσης για τον καλλιτέχνη.

 

Πώς θα περιγράφατε τον εαυτό σας με δυο λέξεις;

Νιώθω πως είμαι φτιαγμένη από διαφορετικά υλικά που καθημερινά αγωνίζονται να δέσουν μεταξύ τους, στοιχείο που καθιστά δύσκολο να περιγράψω τον εαυτό μου τόσο περιεκτικά. Παρόλ’ αυτά, η άσκηση να κατακτήσει κανείς την αφαίρεση μέσα στην πάροδο του χρόνου, αποτελεί κατά την άποψή μου, ένα από τα πιο σημαντικά κεφάλαια εξέλιξης της προσωπικότητας του ατόμου.

Τώρα που το σκέφτομαι, ίσως να μπορούσα να χωρέσω την ουσία όλης της ύπαρξης μου στο δίπολο «Ποίηση και Ρεαλισμός», που μου αφήνει τα περιθώρια από τη μια να πατώ στέρεα στη γη και ταυτόχρονα, την άλλη στιγμή, να ονειρεύομαι…

 

/////////Who is who

Η Σοφία Ζαράρη σπούδασε αρχικά Πολιτικές Επιστήμες στο Πάντειο Πανεπιστήμιο Κοινωνικών και Πολιτικών Επιστημών στην Αθήνα, θέλοντας κατανοήσει καλύτερα τον κόσμο. Στη συνέχεια συνέχισε με σπουδές στο σχέδιο κοσμήματος στο Mokume Silversmithing and Jewelry Design School στην Αθήνα και μικρογλυπτική σε κερί στην Accademia delle Arti Orafe στη Ρώμη.

Το 1997 άρχισε να εργάζεται ως fine jewelry designer σε κορυφαίες εταιρίες κοσμημάτων και συμμετείχε συστηματικά στις σημαντικότερες ευρωπαϊκές εκθέσεις.

Οπλισμένη με τεχνικές κολάζ και συναρμολόγησης, καταφέρνει να ξεπεράσει τα όρια της τέχνης μικρής κλίμακας και τους κανόνες της wearable τέχνης του κοσμήματος για να εκφραστεί μέσω της εικαστικής τέχνης.

Τα τελευταία χρόνια έχει επικεντρώσει την οπτική της στο κοινωνικό πρόσωπο της τέχνης. Περιστασιακά, χρησιμοποιεί την τέχνη της παράστασης -κίνηση και ομιλία- ως μέσο για να προσεγγίσει πολιτισμούς, να αναβιώσει πρωτόγονες πρακτικές, να αποκωδικοποιήσει σύμβολα και να κατανοήσει τις έννοιές τους.

Έχει αποκτήσει ανεκτίμητη εμπειρία διδασκαλίας στο κόσμημα κατά τη διάρκεια της καριέρας της. Ο γραπτός λόγος έχει γίνει επίσης σημαντικός δίαυλος έκφρασης και κείμενά της έχουν συμπληρώσει εκθέσεις τέχνης και έχουν δημοσιευτεί στον ψηφιακό τύπο.

Το 2018 άνοιξε ένα νέο παράθυρο επικοινωνίας με το κοινό λανσάροντας το label MYSTiS by Sofia Zarari.

Τρία ορόσημα στην καριέρα της είναι οι συνεργασίες της με το Μουσείο Μπενάκη, το Μουσείο Κοσμήματος Ηλία Λαλαούνη και τον Οργανισμό Πολιτισμού και Ανάπτυξης ΝΕΟΝ στην Αθήνα.

Συμμετέχει συστηματικά σε ατομικές και ομαδικές εκθέσεις και έργα της περιλαμβάνονται σε ιδιωτικές συλλογές και μουσεία σε όλο τον κόσμο.

Περισσότερες πληροφορίες: sofiazarari.com