Στάδια και διαδικασίες του φορολογικού ελέγχου

Του Θοδωρή Δ. Καβούκη, δικηγόρου-οικονομολόγου

Ο φορολογικός έλεγχος αποσκοπεί στη φορολογική συμμόρφωση των πολιτών, στην αύξηση των δημοσίων εσόδων και πρέπει να αποτελεί το κύριο εργαλείο του κράτους για την πάταξη της φοροδιαφυγής.

Διαχρονικά όμως, σε αρκετές περιπτώσεις, ο φορολογικός έλεγχος έχει μετατραπεί σε πεδίο διαμάχης και προστριβών μεταξύ της φορολογικής Διοίκησης και του φορολογούμενου, με αποτέλεσμα τη δημιουργία φορολογικών διαφορών που καταλήγουν στα διοικητικά δικαστήρια. Αυτό συμβαίνει όταν ο φορολογούμενος δεν αποδέχεται τα ποσά των φόρων και των προστίμων που του καταλογίστηκαν, με αποτέλεσμα να ξεκινά η διαδικασία της δικαστικής αμφισβήτησής τους.

Στο παρόν άρθρο θα αναλυθούν συνοπτικά τα στάδια και οι διαδικασίες που περιλαμβάνει ο φορολογικός έλεγχος από την στιγμή της έναρξής του μέχρι και το πέρας αυτού.

Έναρξη φορολογικού ελέγχου

Ο φορολογικός έλεγχος ξεκινάει μετά από την έκδοση εντολής ελέγχου από το αρμόδιο όργανο της φορολογικής Διοίκησης, η οποία στη συνέχεια κοινοποιείται στον φορολογούμενο. Η εντολή ελέγχου περιλαμβάνει τουλάχιστον τα εξής στοιχεία:

i. Τον αριθμό και την ημερομηνία της εντολής.
ii. Το ονοματεπώνυμο του υπαλλήλου ή των υπαλλήλων, στους οποίους ανατίθεται ο φορολογικός έλεγχος.
iii. Το ονοματεπώνυμο ή την επωνυμία, τη διεύθυνση και τον Αριθμό Φορολογικού Μητρώου (ΑΦΜ) του φορολογούμενου, αν αυτός έχει αποδοθεί στον φορολογούμενο.
iv. Τη φορολογική περίοδο ή υπόθεση και το είδος φορολογίας που αφορά ο φορολογικός έλεγχος.
v. Τη διάρκεια του φορολογικού ελέγχου.
vi. Τη μορφή του ελέγχου.

Είδη φορολογικού ελέγχου

Οι φορολογικοί έλεγχοι διακρίνονται ως προς το φορολογικό αντικείμενό που εξετάζουν σε πλήρεις και μερικούς.

• Πλήρης είναι ο φορολογικός έλεγχος που διενεργείται για όλες τις φορολογίες και όλα τα φορολογικά αντικείμενα, τέλη ή εισφορές, για ένα ή περισσότερα φορολογικά έτη ή διαχειριστικές περιόδους ή φορολογικές υποθέσεις.
• Μερικός είναι ο έλεγχος που δεν συγκεντρώνει τα στοιχεία του πλήρους ελέγχου και διενεργείται ιδίως για συγκεκριμένα ζητήματα ή συναλλαγές μιας φορολογίας ή ενός φορολογικού αντικειμένου, τέλους ή εισφοράς ή για όλα τα φορολογικά αντικείμενα, τέλη ή εισφορές συγκεκριμένων συναλλαγών, για μια ή περισσότερες φορολογικές ή διαχειριστικές περιόδους ή ένα ή περισσότερα φορολογικά έτη, στα οποία αναφέρεται το της έλεγχο φορολογικό ζήτημα ή η συναλλαγή της οικείας εντολής. Παράδειγμα μερικού ελέγχου είναι ο έλεγχος της φορολογίας εισοδήματος ή του ΦΠΑ για ένα η περισσότερα φορολογικά έτη.

Εξουσίες φορολογικής Διοίκησης

Μετά την έκδοση της εντολής ελέγχου και την κοινοποίησή της στον φορολογούμενο ξεκινά ο φορολογικός έλεγχος. Κατά τη διάρκεια του φορολογικού ελέγχου η φορολογική Διοίκηση έχει την εξουσία να επαληθεύει, να ελέγχει και να διασταυρώνει την εκπλήρωση των φορολογικών υποχρεώσεων εκ μέρους του φορολογούμενου, την ακρίβεια των φορολογικών δηλώσεων που υποβάλλονται σε αυτήν και να επιβεβαιώνει τον υπολογισμό και την καταβολή του οφειλόμενου φόρου, διενεργώντας έλεγχο σε έγγραφα, λογιστικά αρχεία και στοιχεία γνωστοποιήσεων και παρόμοιες πληροφορίες, θέτοντας ερωτήσεις στον φορολογούμενο και σε τρίτα πρόσωπα, ερευνώντας εγκαταστάσεις και μέσα μεταφοράς που χρησιμοποιούνται για τη διενέργεια επιχειρηματικών δραστηριοτήτων, σύμφωνα με τις διαδικασίες και χρησιμοποιώντας μεθόδους που προβλέπονται στον Κώδικα Φορολογικής Διαδικασίας (ΚΦΔ).

Η φορολογική Διοίκηση δύναται να λαμβάνει αντίγραφα των λογιστικών αρχείων, δηλαδή των βιβλίων και των στοιχείων, καθώς και των λοιπών εγγράφων. Ο φορολογούμενος οφείλει να συνεργάζεται πλήρως με την φορολογική διοίκηση όπως και να παρέχει κάθε απαραίτητη πληροφορία για την απρόσκοπτη πρόσβαση στον οριζόμενο υπάλληλο της φορολογικής Διοίκησης, ανεξάρτητα από τον τόπο της αποθήκευσης και τον τρόπο τήρησης των λογιστικών αρχείων. Την ίδια υποχρέωση έχουν και τρίτοι που παρέχουν ψηφιακές υπηρεσίες προς τον φορολογούμενο, οι οποίες σχετίζονται με την αποθήκευση και επεξεργασία αρχείων και πληροφοριών, εφόσον αυτό ζητηθεί από τη φορολογική Διοίκηση.

Ο τρόπος και η μεθοδολογία με την οποία διενεργούνται οι ελεγκτικές επαληθεύσεις σε επιχειρήσεις ορίζονται στην απόφαση Α.1293/2019, η οποία καθορίζει το πρόγραμμα ελέγχου προσώπων που τηρούν απλογραφικά βιβλία και στην ΠΟΛ 1036/2017, η οποία καθορίζει το πρόγραμμα ελέγχου επιχειρήσεων που τηρούν διπλογραφικά βιβλία.

Περάτωση φορολογικού ελέγχου

Μόλις ολοκληρωθούν οι απαιτούμενες ελεγκτικές επαληθεύεις εκδίδονται και κοινοποιούνται στον φορολογούμενο:

1. Το Σημείωμα Διαπιστώσεων Ελέγχου που περιλαμβάνει το πόρισμα και τις διαπιστώσεις του φορολογικού ελέγχου.
2. Ο Προσωρινός Προσδιορισμός Φόρου που περιλαμβάνει τους φόρους και τα πρόστιμα που προκύπτουν και προσδιορίζονται προσωρινά από το Σημείωμα Διαπιστώσεων Ελέγχου.

Ο φορολογούμενος δύναται να συντάξει υπόμνημα, στο οποίο θα διατυπώσει τις απόψεις του σχετικά με τον προσωρινό διορθωτικό προσδιορισμό φόρου μέσα σε είκοσι ημέρες από την κοινοποίηση του Σημειώματος Διαπιστώσεων και του προσωρινού διορθωτικού προσδιορισμού φόρου. Με τον τρόπο αυτό καλύπτεται το Συνταγματικά κατοχυρωμένο Δικαίωμα της Προηγούμενης Ακρόασης (άρθρο 20Σ).

Στη συνέχεια, μέσα σε έναν μήνα από την ημερομηνία παραλαβής του υπομνήματος του φορολογούμενου (ή, σε περίπτωση που δεν κατατεθεί υπόμνημα, μέσα σε ένα μήνα από την εκπνοή της προθεσμίας που απαιτείται για την κατάθεσή του) εκδίδονται και κοινοποιούνται στον φορολογούμενο:

1. Η Έκθεση Ελέγχου, η οποία συντάσσεται με βάση το Σημείωμα Διαπιστώσεων και τις απόψεις του φορολογούμενου και περιλαμβάνει εμπεριστατωμένα και αιτιολογημένα τα γεγονότα, τα στοιχεία και τις διατάξεις, τις οποίες έλαβε υπόψη της η φορολογική Διοίκηση για τον προσδιορισμό του φόρου.
2. Η Οριστική Πράξη Προσδιορισμού Φόρου η οποία περιλαμβάνει τους φόρους, τα πρόστιμα και τις προσαυξήσεις που προκύπτουν από την Έκθεση Έλέγχου.

Με την Οριστική Πράξη Προσδιορισμού Φόρου περατώνεται ο φορολογικός έλεγχος  και βεβαιώνεται η προκύψασα φορολογική οφειλή (φόρος, πρόστιμα, προσαυξήσεις). Να τονιστεί ότι, με την οριστική πράξη διορθωτικού προσδιορισμού του φόρου δεν μπορεί να προσδιορίζεται φόρος υψηλότερος αυτού που προσδιορίζεται με τον προσωρινό διορθωτικό προσδιορισμό φόρου. Στην περίπτωση που τα αποτελέσματα του φορολογικού ελέγχου δεν διαφοροποιούνται από τα αντίστοιχα που έχουν δηλωθεί από τον φορολογούμενο, δηλαδή όταν δεν προκύπτει φόρος για καταλογισμό, τότε συντάσσεται μόνο η έκθεση ελέγχου, η οποία κοινοποιείται στον φορολογούμενο.

Η ορθή και εύρυθμη λειτουργία του ελεγκτικού μηχανισμού και η στοχευμένη διενέργεια φορολογικών ελέγχων είναι τα σημαντικότερα εργαλεία για την πάταξη της φοροδιαφυγής. Ιδιαίτερη σημασία έχει η δημιουργία κλίματος εμπιστοσύνης μεταξύ των φορολογούμενων και της φορολογικής Διοίκησης.

Ο πολύ μικρός αριθμός, όμως, των φορολογικών ελέγχων που δεν καταλήγουν σε καταλογισμό φόρων, όπως και ο υψηλός αριθμός των φορολογικών διαφορών που καταλήγουν στα δικαστήρια, δείχνει ότι, δυστυχώς, η διαμόρφωση κλίματος εμπιστοσύνης αργεί ακόμα.

Πηγή: Εφημερίδα One Voice