Τα Τέλη Κυκλοφορίας: Μια Παράδοξη Σχέση

Ας φανταστούμε την εξής σκηνή: Ένας Έλληνας οδηγός, λίγο πριν από τα μεσάνυχτα της 31ης Δεκεμβρίου, περιμένει σε μια ουρά στο ταχυδρομείο ή παλεύει με τον κωδικό Taxisnet στον υπολογιστή του. Είναι μια σκηνή τόσο γνώριμη όσο και το άρωμα της βασιλόπιτας. Ωστόσο, φέτος η κατάσταση περιπλέκεται. Ο Υπουργός Οικονομικών Κωστής Χατζηδάκης ήταν κατηγορηματικός: Δεν θα υπάρξει παράταση. Ένα νέο αφήγημα αρχίζει να ξετυλίγεται.
Θα συμμορφωθούμε αυτή τη φορά; Ή θα παραμείνουμε πιστοί στις συνήθειες μας, καθοδηγούμενοι από την ιδιαίτερη σχέση μας με τους νόμους και τους κανονισμούς;

Η Αναβλητικότητα ως Εθνικό Σπορ

Αν υπάρχει ένα χαρακτηριστικό που μας ενώνει, αυτό είναι η αναβλητικότητα. Από τα τέλη κυκλοφορίας έως τις φορολογικές δηλώσεις, το ελληνικό μοντέλο είναι πάντα λίγο… αργοπορημένο. Όμως, αυτό δεν είναι απλώς τεμπελιά. Είναι ένα πολιτισμικό φαινόμενο, βαθιά ριζωμένο στη σχέση μας με το κράτος και την εξουσία.

Η θεωρία της συμπεριφορικής οικονομικής μας διδάσκει ότι οι άνθρωποι αναβάλουν πράγματα όταν η τιμωρία είναι ασαφής ή η πιθανότητα εφαρμογής της χαμηλή. Σκεφτείτε την απαγόρευση του καπνίσματος στους εσωτερικούς χώρους: Ένας νόμος που πολλοί αποφεύγουν να τηρήσουν, όχι επειδή αμφισβητούν τα οφέλη του, αλλά επειδή η επιβολή προστίμων φαντάζει σχεδόν ανύπαρκτη.

Όμως τα τέλη κυκλοφορίας έχουν μια κρίσιμη διαφορά: το κόστος μη συμμόρφωσης είναι ξεκάθαρο και άμεσο. Αν δεν πληρώσεις, το πρόστιμο διπλασιάζει την οφειλή σου. Και αυτό το κόστος, σύμφωνα με την αρχή της απώλειας (loss aversion), είναι ισχυρό κίνητρο για δράση.

Η Σχέση των Ελλήνων με τους Νόμους: Ένας Ιδιότυπος Ρομαντισμός

Ας πάμε λίγο πιο βαθιά. Οι Έλληνες έχουμε μια περίπλοκη σχέση με τους νόμους. Τους αγαπάμε και τους μισούμε ταυτόχρονα. Ένας νόμος γίνεται σεβαστός όταν μας φαίνεται λογικός ή όταν εφαρμόζεται ισότιμα. Όταν όμως αντιλαμβανόμαστε ότι ένας κανόνας είναι υπερβολικός ή δύσκολα εφαρμόσιμος, τείνουμε να τον αγνοούμε.

Παραδείγματα όπως η χρήση ζώνης ασφαλείας, η φοροδιαφυγή ή ακόμη και η παράνομη στάθμευση δείχνουν ότι οι πολίτες λειτουργούν με βάση το προσωπικό κόστος και την κοινωνική νομιμοποίηση. Εάν «όλοι» παραβιάζουν έναν κανόνα, τότε η παραβίαση γίνεται η νέα κανονικότητα.

Στην περίπτωση των τελών κυκλοφορίας, όμως, τα πράγματα αλλάζουν. Η καθυστέρηση δεν είναι κοινωνικά αποδεκτή. Αντίθετα, η μη πληρωμή συνεπάγεται προσωπική οικονομική ζημία, κάτι που οδηγεί σε μεγαλύτερη συμμόρφωση.

Θα Συμμορφωθούν Φέτος οι Έλληνες;

Η φετινή χρονιά είναι ένα ενδιαφέρον πείραμα. Για πρώτη φορά, ο Υπουργός ήταν κατηγορηματικός: Καμία παράταση. Καμία εξαίρεση. Αυτό, σύμφωνα με τη θεωρία της διαμόρφωσης πλαισίου (framing), αλλάζει το παιχνίδι. Όταν μια πληροφορία παρουσιάζεται με σαφήνεια και χωρίς περιθώρια διαπραγμάτευσης, οι άνθρωποι τείνουν να προσαρμόζουν τη συμπεριφορά τους.

Ωστόσο, η ιστορία έχει δείξει ότι οι Έλληνες δεν αλλάζουν εύκολα συνήθειες. Η αναβλητικότητα της «τελευταίας στιγμής» παραμένει ισχυρή.

Μέχρι τότε, η 31η Δεκεμβρίου θα παραμείνει για τους περισσότερους μια ημέρα αγώνα ενάντια στον χρόνο.

Άκης Λιαντζουρας Capitol 17