Τι πρέπει να κάνουμε στην Αττική για να μην πλημμυρίσουμε

*Γράφει ο Νίκος Μπελαβίλας

Μία πρακτική που ξεκίνησε στον Μεσοπόλεμο, η κάλυψη των ποταμών και των ρεμάτων της Αττικής, αποτελεί σήμερα μία από τις κύριες αιτίες του υδρολογικού αδιεξόδου. Το 1939, ο Ιωάννης Μεταξάς διακήρυξε «Θάπτομεν τον Ιλισσόν», εγκαινιάζοντας την υπογειοποίησή του στο ύψος του Καλλιμάρμαρου. Από τότε, το 75% των υδάτινων ροών της Αττικής –από τα συνολικά 870 χιλιόμετρα– έχει καλυφθεί. Στη θέση του φυσικού υδρογραφικού δικτύου κατασκευάστηκαν πλακοσκεπείς αγωγοί, όπως στον Κηφισό, σωληνωτές δομές, όπως στον Ιλισό, και διάφορες κλειστές κατασκευές από μπετόν αρμέ, οι οποίες παραμένουν μη επισκέψιμες, αόρατες και χωρίς καμία ουσιαστική συντήρηση.

Η τραγική κατάσταση αυτών των υπόγειων κατασκευών είναι πλέον φανερή. Από το τούνελ του Κηφισού έχουν ανασυρθεί 9.500 τόνοι μπάζα, ενώ ο καθαρισμός του δεν έχει ολοκληρωθεί. Στον Ιλισό, οι πλάκες και τα τοιχώματα του υπόγειου τμήματος παρουσιάζουν σοβαρές ζημιές. Σκεπασμένα ρέματα, όπως αυτά στο Αιγάλεω, είναι πλήρως φραγμένα, ενώ στον Ποδονίφτη ένα κατεστραμμένο γεφυράκι απειλεί να καταρρεύσει, προκαλώντας πιθανώς καταστροφική πλημμύρα.

Οι κατασκευαστικές προδιαγραφές της δεκαετίας του ’50 και του ’60 είναι πλέον ανεπαρκείς. Τα 300 χιλιοστά βροχής, που άλλοτε θεωρούνταν σπάνιο φαινόμενο, είναι πλέον συνηθισμένα και σημειώνονται σχεδόν κάθε μήνα σε κάποιο σημείο της χώρας. Αργά ή γρήγορα, μια τέτοια καταιγίδα θα πλήξει και την Αττική, όπως συνέβη στη Μάνδρα το 2017. Η κλιματική κρίση έχει μετατρέψει τις πλημμύρες της πεντηκονταετίας σε φαινόμενα που εκδηλώνονται κάθε πέντε ή δέκα χρόνια. Η πρακτική της κάλυψης των υδάτινων ροών και η στεγάνωση της επιφάνειας των πόλεων με τσιμέντο και άσφαλτο εντείνουν το πρόβλημα.

Ωστόσο, υπάρχουν δοκιμασμένες λύσεις, τόσο σε ευρωπαϊκά όσο και σε ελληνικά παραδείγματα. Αυτές περιλαμβάνουν την απελευθέρωση των ρεμάτων και τη διεύρυνση των ορίων τους με φυσικές όχθες, τη δημιουργία «πάρκων βροχής», την κατασκευή αντιπλημμυρικών φραγμάτων με φυσικά υλικά στα ανάντη και την κατασκευή λεκανών ανάσχεσης νερού. Στην Αθήνα, τα ρέματα όπως ο Ποδονίφτης, η Εσχατιά, η Πικροδάφνη, το ρέμα Χαλανδρίου και ο Άνω Κηφισός πρέπει να διατηρηθούν στη φυσική τους μορφή. Αυτό περιλαμβάνει την απομάκρυνση των αυθαιρέτων κατασκευών, των τσιμεντένιων πρανών, καθώς και των δρόμων και γεφυρών που περιορίζουν τη φυσική τους ροή.

Ο κορμός του Κηφισού δεν μπορεί να αποκαλυφθεί λόγω του κυκλοφοριακού άξονα που έχει κατασκευαστεί από πάνω του. Ωστόσο, ο Ιλισός, από το Καλλιμάρμαρο μέχρι το Φιξ, μπορεί να αναδειχθεί ξανά. Η αποκατάστασή του θα μπορούσε να αποτελέσει το πρώτο βήμα για μια ουσιαστική αλλαγή παραδείγματος στη διαχείριση των υδάτινων πόρων της Αττικής.

* Καθηγητής ΕΜΠ – Διευθυντής Εργαστηρίου Αστικού Περιβάλλοντος