Το δημοψήφισμα του 2015 δεν ήταν το πρόβλημα, αλλά η αρχή της λύσης

Γράφει ο Μιχαήλ Φλαμπουράρης Ρετσινάς*

Το ελληνικό δημοψήφισμα, το οποίο πραγματοποιήθηκε στις 5 Ιουλίου 2015, αποτέλεσε κομβική στιγμή στην οικονομική και πολιτική κρίση της Ελλάδας. Η διαγραμματική απεικόνιση δύναται να παρουσιάσει αποτελεσματικά τον αντίκτυπο του ελληνικού δημοψηφίσματος στην ελληνική οικονομία, αναπαριστώντας οπτικά βασικούς οικονομικούς δείκτες πριν, κατά τη διάρκεια και μετά το γεγονός.

Η γραφική παράσταση που παρέχεται δείχνει τις καταθέσεις και τα repos των εγχώριων κατοίκων στην Ελλάδα για ένα χρονικό διάστημα δύο ετών πριν και μετά το ελληνικό δημοψήφισμα του 2015.

Μια απότομη πτώση των καταθέσεων ξεκίνησε γύρω από την περίοδο της ψηφοφορίας για την εκλογή Προέδρου της Δημοκρατίας, στα τέλη του 2014, αντανακλώντας την πολιτική αβεβαιότητα, καθώς η αδυναμία εκλογής ΠτΔ προκάλεσε πρόωρες εκλογές, αυξάνοντας την οικονομική ανησυχία.

Οι καταθέσεις συνέχισαν να μειώνονται απότομα τους μήνες που προηγήθηκαν του δημοψηφίσματος. Αυτό τροφοδοτήθηκε από τους φόβους για ένα «Grexit», τις ανησυχίες για τη σταθερότητα των τραπεζών και την ευρύτερη πολιτική αναταραχή. Η φυγή κεφαλαίων και οι μαζικές αναλήψεις επιδείνωσαν την κατάσταση.

Μετά το δημοψήφισμα και την υπογραφή της τρίτης συμφωνίας διάσωσης, τα επίπεδα των καταθέσεων άρχισαν να σταθεροποιούνται και να ανακάμπτουν σταθερά.

Συνεπώς, 40 δισ. ευρώ «πέταξαν» από το εγχώριο τραπεζικό σύστημα κατευθυνόμενα είτε σε γερμανικές, για παράδειγμα, καταθέσεις είτε κάτω από το χαλί, σε χρονικό ορίζοντα πρωθύστερο του δημοψηφίσματος.

Το επόμενο διάγραμμά μας αναπαριστά το εποχικά προσαρμοσμένο τριμηνιαίο Ακαθάριστο Εγχώριο Προϊόν (ΑΕΠ) της Ελλάδας από το 2014 έως το 2019, με σημαντικά γεγονότα να σημειώνονται στον άξονα του χρόνου. Δείχνει τις διακυμάνσεις του ΑΕΠ σε εκατομμύρια ευρώ ανά τρίμηνο, παράλληλα με σημαντικά πολιτικά και οικονομικά γεγονότα που συνέβησαν στην Ελλάδα κατά τη διάρκεια αυτής της περιόδου.

Τα βασικά συμπεράσματα είναι:

Πρώιμη αστάθεια (2014-2015): Η ελληνική οικονομία υπήρξε επηρεασμένη από πολιτική αβεβαιότητα, δημοψήφισμα, περιορισμούς κεφαλαίων και οικονομική κρίση, προκαλώντας απότομη πτώση στο ΑΕΠ.

Σταδιακή σταθεροποίηση (2016-2017): Μετά την κρίση, το ΑΕΠ αρχίζει να ανακάμπτει, αν και με αργό ρυθμό, καθώς η χώρα προχωρά σε μέτρα λιτότητας και προγράμματα ανάκαμψης.

Ισχυρή ανάκαμψη (2018-2019): Η έξοδος από τα προγράμματα διάσωσης της χώρας και η επανέναρξη της εμπιστοσύνης των επενδυτών δείχνουν τη σαφή ανοδική πορεία του ΑΕΠ μέχρι το τέλος του 2019.

Διαπιστώνουμε ότι, το δημοψήφισμα συμπίπτει χρονικά με τη χαμηλότερη τιμή του οικονομικού δείκτη ανάπτυξης και δεν ήταν η αιτία μιας καινούργιας πτώσης του. Η απότομη πτώση σημειώθηκε στο 9μηνο που είχε προηγηθεί.

Ειδικά το γ’ τρίμηνο του 2015, μετά το δημοψήφισμα του Ιουλίου, το ΑΕΠ της Ελλάδας μειώθηκε σημαντικά. Η οικονομία συρρικνώθηκε κατά 1,2% σε σύγκριση με το προηγούμενο τρίμηνο.

Πιο μακροπρόθεσμα όμως, φαίνεται πως τόσο το δημοψήφισμα όσο και το τρίτο μνημόνιο δεν είχαν σημαντική επίδραση στο ΑΕΠ της χώρας, καθώς εντάσσονται σε μια περίοδο στασιμότητας από το 2014 μέχρι το 2019. Ούτε προκύπτει πως το τρίτο μνημόνιο ήταν το χειρότερο και το δημοψήφισμα η καταστροφή.

Η καταστροφή είχε απαρχή της σταθμούς, όπως:

Τη μεγάλη χρηματοοικονομική κρίση (2008-2009): Την περίοδο εκείνη η Ελλάδα υπέστη απότομη πτώση του ΑΕΠ, δείχνοντας σοβαρή οικονομική συρρίκνωση λόγω της χρηματοπιστωτικής αστάθειας.

Το πρώτο μνημόνιο (Q2 2010): Μετά την είσοδο της Ελλάδας στο πρώτο πρόγραμμα διάσωσης, το ΑΕΠ συνέχισε να μειώνεται, αντανακλώντας τα σκληρά μέτρα λιτότητας που επιβλήθηκαν σύμφωνα με τους όρους του μνημονίου.

Το δεύτερο μνημόνιο (Q1 2012): Το ΑΕΠ συνέχισε να μειώνεται, φτάνοντας στα χαμηλότερα επίπεδα λόγω των επιπλέον μέτρων λιτότητας που επιβλήθηκαν, προκαλώντας παρατεταμένη οικονομική ύφεση.

Η αναστροφή της καταστροφής άρχισε σταδιακά από το 2016 για να διακοπεί λόγω του ξεσπάσματος της πανδημίας οπότε και σημειώθηκε χαμηλότερο χαμηλό στον δείκτη οικονομικής ανάπτυξης. Τελικά, η απόφαση της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας να κάνει πάλι αποδεκτά τα ελληνικά κρατικά ομόλογα ως το β’ τρίμηνο του 2020, μαζί με τα προγράμματα οικονομικής στήριξης από την Ε.Ε., επανέφεραν το ΑΕΠ σε επίπεδα υψηλοτέρα της μακροχρόνιας τάσης.

Ολοκληρώνουμε την ανάλυση αυτή, παρουσιάζοντας τις διακυμάνσεις στις αγορές του Χρηματιστηρίου Αθηνών και των κρατικών ομολόγων.

Από τα εβδομαδιαία κλεισίματα του Γενικού Δείκτη Αξιών του Χ.Α. προκύπτει πως η απότομη κάθοδος κατά 43% που ακολούθησε το δημοψήφισμα ήταν και η τελευταία στην προ πανδημίας εποχή, ενώ είχε σημειωθεί ανάλογη πτώση πριν το δημοψήφισμα. Μόνο το μισό «γκρέμισμα» του Δείκτη ήταν από το δημοψήφισμα.

Η απώλεια εμπιστοσύνης της αγοράς στη δημοσιονομική σταθερότητα της Ελλάδας κορυφώθηκε μετά το δημοψήφισμα, όταν η απόδοση στα δεκαετή κρατικά ομόλογα έγραψε 19,3% αφότου ο ελληνικός λαός ψήφισε ενάντια στα μέτρα λιτότητας που πρότειναν οι διεθνείς πιστωτές. Οι αποδόσεις εκτοξεύθηκαν, αντικατοπτρίζοντας τον υψηλό κίνδυνο χρεοκοπίας. Ύστερα η Ελλάδα κατέληξε σε συμφωνία με τους πιστωτές, τον Ιούλιο του 2015, εξασφαλίζοντας πακέτο διάσωσης, κάτι που οδήγησε σε σταδιακή πτώση των αποδόσεων.

Μέχρι το 2018, η Ελλάδα εξήλθε από το πρόγραμμα διάσωσης μετά από χρόνια οικονομικής εποπτείας. Οι αποδόσεις μειώθηκαν περαιτέρω, καθώς ανακτήθηκε η πρόσβαση στις διεθνείς αγορές ομολόγων. Ωστόσο, το δημοψήφισμα ήταν και εδώ η κορύφωση μιας διαδικασίας, καθως τα επενδυτικά σχήματα που αγοράσαν τα δεκαετή αποκόμισαν κέρδη κατόπιν.

Συνοπτικά, το ελληνικό δημοψήφισμα του 2015 δεν ήταν η πληγή. Αντιθέτως, σηματοδότησε χρονικά την αρχή της επούλωσης της πληγής από το τραύμα της φυγής κεφαλαίων και της συρρικνωμένης παραγωγής προστιθέμενων αξιών στην ελληνική οικονομία.

* Τεχνικός Αναλυτής MSTA