Ζέφη Δημαδάμα: «Η ισότητα δεν μας χαρίζεται»

Συνέντευξη στη Φιλίππα Ταμπάρη

Τη γυναίκα που φιλοξενούμε σήμερα στο Women’s Voice δεν θα μπορέσω εύκολα να την περιγράψω και αυτό γιατί είναι μία ιδιαίτερα έντονη προσωπικότητα. Πληθωρική όταν χρειάζεται, δυναμική χωρίς ωστόσο ποτέ να «απειλεί» τους γύρω της, και, πάνω από όλα, φίλη με τις γυναίκες! Το τελευταίο είναι πολύ σημαντικό και η Ζέφη Δημαδάμα το γνωρίζει καλά.

Όνομα γνώριμο στα πολιτικά πράγματα, στέλεχος του ΠΑΣΟΚ επί σειρά ετών, η κυρία Δημαδάμα υπήρξε στενή συνεργάτης της αείμνηστης Φώφης Γεννηματά, ενώ διετέλεσε και αντιπρόεδρος των γυναικών του Ευρωπαϊκού Σοσιαλιστικού Κόμματος (PES). Το 2023, η επιλογή της για τη θέση της γενικής γραμματέως Ισότητας και Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων στο υπουργείο Κοινωνικής Συνοχής και Οικογένειας προκάλεσε έντονες αντιδράσεις, που οδήγησαν τελικά στη διαγραφή της από το Κίνημα. Φαίνεται τελικά ότι, στην Ελλάδα η συναίνεση είναι ζητούμενο μόνο στα λόγια, γι’ αυτό και η τοποθέτηση ενός στελέχους από το ΠΑΣΟΚ στην κυβέρνηση της Ν.Δ. «έπεσε» σε κάποιους πολύ… προχωρημένη.

Ιδιαίτερα έμπειρη σε θέματα ισότητας, έμφυλων διακρίσεων, αλλά και περιβάλλοντος και περιφερειακής ανάπτυξης, η Ζέφη Δημαδάμα γνωρίζει πολύ καλά την πολιτική «σκακιέρα» και πώς μπορεί να… στηθεί σωστά σε αυτή. Σήμερα μας μιλάει για τη ζωή της, τις επιλογές που έκανε, αλλά και τα δικαιώματα που έχουμε ως γυναίκες. Την ευχαριστώ πολύ για αυτή τη συζήτηση.

Κυρία Δημαδάμα, θα ήθελα να ξεκινήσουμε την κουβέντα μας, ρωτώντας σας για ένα θέμα που μας απασχολεί αρκετά τα τελευταία χρόνια, την κλιματική αλλαγή ή, κατά πολλούς, κλιματική κρίση. Πού βρισκόμαστε;

Η ενασχόλησή μου με το περιβάλλον και την επιβάρυνσή του ξεκίνησε πολύ νωρίς -ήδη, από τα εφηβικά μου χρόνια- σε μία εποχή που λίγοι και λίγες στη χώρα μας ασχολούνταν με αυτά τα ζητήματα. Το διδακτορικό μου, το οποίο ολοκλήρωσα πριν περίπου είκοσι χρόνια, είχε ως αντικείμενο την περιβαλλοντική επιβάρυνση και, στη συνέχεια, η πορεία μου με οδήγησε στη μελέτη της κλιματικής αλλαγής, που αποτελεί και το βασικό μου γνωστικό αντικείμενο στο πανεπιστήμιο.

Δυστυχώς, η κατάσταση είναι ιδιαίτερα ανησυχητική και τα ερευνητικά δεδομένα το επιβεβαιώνουν με τον πιο ξεκάθαρο τρόπο. Οι επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής είναι πλέον απτές, παγκόσμιες και άμεσες. Ενδεικτικά, μόνο το 2022, περίπου 32,6 εκατομμύρια άνθρωποι αναγκάστηκαν να εγκαταλείψουν τα σπίτια τους λόγω ξηρασιών, πλημμυρών και ακραίων καιρικών φαινομένων, είναι οι κλιματικοί μετανάστες.

Και δεν πρέπει να παραβλέπουμε μία κρίσιμη διάσταση του ζητήματος: την έμφυλη διάσταση της κλιματικής κρίσης. Έρευνες δείχνουν ότι, οι γυναίκες έχουν έως και 14 φορές περισσότερες πιθανότητες να χάσουν τη ζωή τους σε ακραία φαινόμενα.

Από τη συζήτηση που είχα μαζί σας, πριν κάνουμε τη σημερινή συνέντευξη, κατάλαβα πως είστε ένας άνθρωπος που κυνηγάει αυτό που πιστεύει. Μιλήστε μου για τη δράση σας στον τομέα της ισότητας και των ανθρωπίνων δικαιωμάτων.

Ναι, αυτή ακριβώς είναι και η κινητήρια δύναμή μου να συνεχίζω. Η επιμονή μου, πως οι αρχές μας πρέπει να είναι βαθιές, ουσιαστικές και να τις υπερασπιζόμαστε με συνέπεια και αποφασιστικότητα.

Η ισότητα των φύλων και τα ανθρώπινα δικαιώματα δεν είναι για μένα «δευτερεύοντα ζητήματα», όπως συχνά αντιμετωπίζονται. Είναι ζητήματα Δημοκρατίας και Δικαιοσύνης. Αναμφίβολα, τα δικαιώματα των γυναικών είναι ανθρώπινα δικαιώματα. Και οι γυναίκες, που αποτελούν περισσότερο από το 50% του παγκόσμιου πληθυσμού, οφείλουν να έχουν ίσες ευκαιρίες: Να συμμετέχουν ισότιμα στα κέντρα λήψης αποφάσεων, να εργάζονται, να πληρώνονται εξίσου, να ακούγονται.

Αν όλα αυτά δεν ισχύουν, τότε η Δημοκρατία μας νοσεί. Και έχουμε ευθύνη να παρέμβουμε διορθωτικά, χωρίς καθυστερήσεις. Για μένα, τα ανθρώπινα δικαιώματα δεν είναι «σημαία ευκαιρίας». Είναι μια καθημερινή μάχη, χωρίς φόβο, χωρίς συμβιβασμούς και χωρίς κομματικές παρωπίδες.

Υπήρξατε στενή συνεργάτης της Φώφης Γεννηματά. Τι θυμάστε από τη συναναστροφή σας με εκείνη;

Η Φώφη Γεννηματά υπήρξε για μένα μία εξαιρετικά σημαντική γυναίκα, τόσο ως πολιτικός όσο και ως άνθρωπος. Ήταν από τις ελάχιστες γυναίκες που βρέθηκαν στην κορυφή ενός πολιτικού κόμματος στην Ελλάδα. Αλλά αυτό που την έκανε πραγματικά ξεχωριστή -και που θεωρώ πως λείπει σήμερα από πολλές ηγεσίες- ήταν η ενσυναίσθησή της. Ένα σπάνιο, αλλά απολύτως αναγκαίο χάρισμα για όποιον θέλει να ηγείται ουσιαστικά.

Η Φώφη διέφερε και το έβλεπες καθημερινά όταν συναναστρεφόσουν μαζί της. Με τον ήπιο και συναινετικό της λόγο, κατάφερε να προσεγγίσει ακόμη και τους πολιτικούς της αντιπάλους, αποφεύγοντας την πόλωση και τις στείρες αντιπαραθέσεις. Δεν φοβήθηκε ποτέ να επενδύσει στη σύνθεση, στην ενότητα, χωρίς να εγκλωβίζεται σε «λίγους και κολλητούς», ενώ πάντα κρατούσε «ανοιχτές πόρτες» με την κοινωνία.

Η προσωπική της μάχη με τον καρκίνο δεν την καθόρισε, την ανέδειξε. Τη μετέτρεψε σε σύμβολο αξιοπρέπειας, δύναμης και ελπίδας. Ενέπνευσε και συνεχίζει να εμπνέει πολλούς ανθρώπους να σταθούν όρθιοι απέναντι στις δικές τους δοκιμασίες, με θάρρος και αξιοπρέπεια.

Τι δικαιώματα έχουν, τελικά, οι γυναίκες; Ή, αν θέλετε, τα γνωρίζουνε πραγματικά;

Οι γυναίκες έχουν κατοχυρωμένα δικαιώματα σε εθνικό και διεθνές επίπεδο, από την ισότητα στην εργασία, μέχρι την προστασία από την έμφυλη βία και την πρόσβαση στην υγεία, την εκπαίδευση και την πολιτική συμμετοχή. Όμως, η γνώση και η άσκηση αυτών των δικαιωμάτων δεν είναι αυτονόητη για όλες.

Ένα καλό νομικό πλαίσιο δεν φτάνει, αν δεν συνοδεύεται από ουσιαστική εφαρμογή, έλεγχο, αξιολόγηση και συνεχή ενημέρωση. Οι γυναίκες εξακολουθούν να αντιμετωπίζουν στερεότυπα, αποκλεισμούς και εμπόδια, ειδικά στον επαγγελματικό χώρο και στη συμμετοχή στα κέντρα λήψης αποφάσεων.

Η μητρότητα, αντί να προστατεύεται, συχνά μετατρέπεται σε «εμπόδιο», εξαιτίας της έλλειψης κοινωνικών δομών στήριξης και έλλειψης ευρύτερων πολιτικών για την οικογένεια. Η ισότητα δεν μας χαρίζεται, διεκδικείται καθημερινά, με γνώση, συμπερίληψη και κοινωνική ευαισθησία. Ας μην ξεχνάμε: Τα δικαιώματα των γυναικών είναι στον πυρήνα του κοινωνικού κράτους. Δεν είναι «παράπλευρες» πολιτικές, είναι θεμέλια της κοινωνικής συνοχής.

Πλέον, οι γυναίκες μπορούν να μιλήσουν ανοιχτά όταν κάτι ή κάποιος τις θίξει, τις αδικήσει, τις κακοποιήσει… Αργήσαμε, ισχυρίζονται κάποιοι. Εσείς τι πιστεύετε;

Οι γυναίκες σήμερα μιλούν κι αυτό είναι μια σημαντική κατάκτηση. Όμως, απέχουμε ακόμη από το σημείο όπου κάθε γυναίκα και κάθε κορίτσι θα μπορεί να μιλά χωρίς φόβο.

Αργήσαμε; Ναι. Και συνεχίζουμε να αργούμε. Όχι με ευθύνη των γυναικών, αλλά μιας κοινωνίας που τις έμαθε να σωπαίνουν. Το να έχεις φωνή σημαίνει να έχεις και χώρο για να ακουστείς. Κι αυτό αφορά όλες τις γυναίκες, όχι μόνο όσες καταγγέλλουν, αλλά κι εκείνες που αδικούνται σιωπηλά, καθημερινά.

Ως γενική γραμματέας Ισότητας υποστήριζα σθεναρά ότι, δεν αρκεί να ενθαρρύνουμε τις γυναίκες να «σπάσουν τη σιωπή». Πρέπει να οικοδομήσουμε μια κοινωνία που τις ακούει, τις στηρίζει και τις πιστεύει. Υπάρχουν ήδη δομές, Συμβουλευτικά Κέντρα και Ξενώνες Φιλοξενίας, αλλά απαιτείται και μια μακροπρόθεσμη δεσμευτική στρατηγική, που θα υλοποιείται από όποιον και αν βρίσκεται στην κυβέρνηση.

Σχετικά με την παρενόχληση, πολλές φορές, ακόμη και όταν μιλούν οι γυναίκες και την καταγγέλλουν, υπάρχει μία καχυποψία -γιατί το έχουμε ακούσει και αυτό- απέναντι στο θύμα. Τι θα λέγατε σχετικά με αυτό; Ισχύει;

Ναι, δυστυχώς ισχύει. Η καχυποψία απέναντι σε γυναίκες που καταγγέλλουν παρενόχληση παραμένει μια βαθιά ριζωμένη και επικίνδυνη στάση. Δεν είναι απλώς στερεότυπο, είναι μια ολόκληρη κουλτούρα victim blaming, που μαθαίνει την κοινωνία να αμφισβητεί τα θύματα, όπως για παράδειγμα «τι φορούσε» το θύμα, «γιατί μίλησε τώρα», «μήπως τα ήθελε»!

Κι, όμως, οι ψευδείς καταγγελίες είναι σπάνιες. Παρ’ όλα αυτά, πολλές γυναίκες καλούνται να αποδείξουν την αλήθεια τους, ενώ θα έπρεπε να προστατεύονται από την πρώτη στιγμή. Το κόστος αυτής της καχυποψίας είναι τεράστιο: Φόβος, σιωπή, ενοχές και, τελικά, μια παρενόχληση που συνεχίζεται και μένει ατιμώρητη.

Η αλλαγή θα έρθει μόνο όταν σταματήσουμε να ενοχοποιούμε το θύμα και αρχίσουμε να ζητάμε λογοδοσία από τον θύτη. Γιατί, κάθε φορά που αμφισβητείται το θύμα, ενισχύεται η σιωπή και τελικά προστατεύεται ο δράστης. Και αυτό δεν μπορούμε να το ανεχτούμε άλλο.

Μέχρι τώρα για ποιον και για τι χρειάστηκε να πολεμήσετε περισσότερο;

Κοιτάξτε, δεν ήμουν από τους ανθρώπους που βρήκαν τα πράγματα έτοιμα στη ζωή. Πάλεψα για καθετί σε προσωπικό, πολιτικό και κοινωνικό επίπεδο. Τίποτα δεν μου χαρίστηκε. Αντιμετώπισα πολλές φορές μίσος, σεξισμό, τοξικότητα, ακόμη και ανοιχτή αμφισβήτηση για τις επιλογές μου. Όμως, είχα τη δυνατότητα να μεγαλώσω σε μια δημοκρατική οικογένεια, να συνεχίσω τις σπουδές μου στο εξωτερικό, να ταξιδέψω, να γνωρίσω σημαντικούς ανθρώπους που με επηρέασαν και μου άνοιξαν δρόμους.

Φαντάζομαι πόσο μεγαλύτερες δυσκολίες αντιμετωπίζουν γυναίκες που υποφέρουν από προβλήματα υγείας, φτώχεια, βία στο οικογενειακό τους περιβάλλον. Όταν σκέφτομαι τις εργαζόμενες που δεν τα βγάζουν πέρα οικονομικά, που φροντίζουν παράλληλα τα παιδιά και τους γονείς τους, που δεν έχουν υποστηρικτικό σύντροφο, προσωπικό χρόνο, επιλογές, τότε αισθάνομαι πολύ τυχερή.

Η βαθιά μου πεποίθηση ότι, τα ανθρώπινα δικαιώματα, η ισότητα, η Δικαιοσύνη δεν έχουν κομματικό χρώμα, δυστυχώς, δεν είναι ακόμη αυτονόητη στη χώρα μας. Συχνά προκαλεί αντιδράσεις. Αλλά και αυτές οι άδικες, σκληρές εμπειρίες σε «ατσαλώνουν», σου δίνουν δύναμη και καθαρότερη πυξίδα για το πού πρέπει να πας.

Φάρος δύναμης και γαλήνης για μένα είναι ο γιος μου. Είναι -και θα είναι πάντα- η έμπνευσή μου για να συνεχίσω να ονειρεύομαι και να αγωνίζομαι για έναν καλύτερο κόσμο. Για εκείνον και για όλες τις νέες γενιές, που θα κληθούν να αντιμετωπίσουν προβλήματα και διλήμματα που, δυστυχώς, τους παραδώσαμε εμείς και οι προηγούμενες γενιές.

Είμαι, όμως, αισιόδοξη. Γιατί, ως πανεπιστημιακός, συναναστρέφομαι καθημερινά με νέα παιδιά και βλέπω σε αυτά δύναμη, συνείδηση, φαντασία και θάρρος. Πιστεύω ότι, τελικά, θα τα καταφέρουν καλύτερα από εμάς. Και οφείλουμε να τους δώσουμε χώρο, στήριξη και πίστη.

Έχετε συγγράψει και βιβλία. Θα θέλατε να μας μιλήσετε για αυτό;

Έχω συγγράψει δυο βιβλία, τα οποία εστιάζουν σε ζητήματα οικονομικής ανάπτυξης, περιβαλλοντικής πολιτικής, τόσο σε θεωρητικό όσο και σε πρακτικό επίπεδο, με έμφαση στο ευρωπαϊκό και διεθνές πλαίσιο πολιτικών.

Στο βιβλίο μου «Οικονομία, Ανάπτυξη, Περιβάλλον: Θεωρητικές Προσεγγίσεις και Πολιτικές Βιώσιμης Ανάπτυξης», αναλύω πώς αλληλεπιδρούν η οικονομία, η ανάπτυξη, και το περιβάλλον, ενώ στο πιο πρόσφατο έργο μου «Βιώσιμη Οικονομική Ανάπτυξη: Η Ενσωμάτωση των 17 Στόχων του ΟΗΕ – Οικονομικές και Περιβαλλοντικές Διαστάσεις» εστιάζω στην εφαρμογή των 17 Στόχων Βιώσιμης Ανάπτυξης του ΟΗΕ, συνδέοντας την οικονομική αποτίμηση με τη χάραξη και την αξιολόγηση περιβαλλοντικών και κοινωνικών πολιτικών.

Κοινός παρονομαστής και των δύο είναι η ανάγκη για ένα νέο αναπτυξιακό μοντέλο, ένα πρότυπο που σέβεται τα οικολογικά όρια του πλανήτη και ενισχύει την κοινωνική συνοχή. Αυτό είναι, κατά τη γνώμη μου, το μεγάλο στοίχημα της εποχής μας. Και αυτό οφείλει να είναι προτεραιότητα και για τη χώρα μας: Η μετάβαση σε ένα νέο παραγωγικό και καταναλωτικό μοντέλο, με σεβασμό στις αντοχές του πλανήτη και με στόχο τη μείωση των ανισοτήτων.

Από εδώ και πέρα τι; Όσον αφορά τους στόχους σας, τόσο σε κοινωνικό όσο και σε πολιτικό επίπεδο.

Παρακολουθώ με ενδιαφέρον τις εξελίξεις, τόσο σε εθνικό όσο και σε διεθνές επίπεδο. Έχω άποψη και δεν διστάζω να την εκφράζω δημόσια όταν χρειάζεται. Αυτήν την περίοδο, όμως, έχω επιλέξει να επικεντρωθώ σε δύο βασικούς άξονες. Αφενός, στη συγγραφή ενός νέου βιβλίου που συνεχίζει τη συζήτηση γύρω από τη οικονομία, την κοινωνική δικαιοσύνη και την ισότητα. Και, αφετέρου, στη συμμετοχή μου σε σημαντικά ευρωπαϊκά και διεθνή συνέδρια και φόρουμ, όπου τίθενται στο επίκεντρο κρίσιμα ζητήματα, όπως η κλιματική αλλαγή, οι ανισότητες και οι γεωπολιτικές ανακατατάξεις.

Χαρακτηριστικά αναφέρω ότι, η Μεσόγειος και η Αφρική, κατά την άποψή μου, θα αποτελέσουν περιοχές-κλειδιά τα επόμενα χρόνια. Είναι απαραίτητο να επενδύσουμε σε νέες, ισότιμες συνεργασίες, με βάση την αλληλεγγύη, τη βιωσιμότητα και τον σεβασμό στις τοπικές κοινωνίες.

Όλα αυτά, φυσικά, έχουν άμεσο αποτύπωμα και στη χώρα μας. Οι συζητήσεις και οι επαφές μου συνεχίζονται σε πολλά και διαφορετικά επίπεδα, επιστημονικά, θεσμικά, διακρατικά. Πιστεύω βαθιά ότι, η Ελλάδα μπορεί και πρέπει να διαδραματίσει ρόλο-κλειδί στην ευρύτερη περιοχή. Δεν είναι εύκολο, ούτε αυτονόητο. Απαιτεί στρατηγική, συνέπεια και φωνές που τολμούν να προτείνουν.

Κι εγώ θέλω να είμαι μία από αυτές. Γιατί πιστεύω ότι, όταν επιλέγεις να είσαι παρούσα, με γνώση, ευθύνη και πίστη, μπορείς να συμβάλλεις πραγματικά στις αλλαγές που έχει ανάγκη ο κόσμος μας.

 

 

Πηγή: Κυριακάτικη One VOICE