Ζωή Κούρνια: «Η Ελλάδα μπορεί να γίνει διεθνής κόμβος κλινικής έρευνας»

Συνέντευξη στη Φιλίππα Ταμπάρη

Η σημερινή μου καλεσμένη είναι μία γυναίκα διαφορετική. Με στιβαρά επιστημονικά εφόδια, έχει αφοσιωθεί επαγγελματικά στον τομέα της έρευνας, μελετώντας, θα έλεγα, την ίδια τη ζωή μας και αναζητώντας τρόπους βελτίωσης της ποιότητάς της.

Η Ζωή Κούρνια είναι Ερευνήτρια Α’ στο Ίδρυμα Ιατροβιολογικών Ερευνών Ακαδημίας Αθηνών και εργάζεται στον σχεδιασμό φαρμάκων με τη βοήθεια υπερυπολογιστών. Στην εξαιρετικά ενδιαφέρουσα συζήτηση που είχαμε, μοιράστηκε μαζί μας γνώσεις και εμπειρίες, βήματα που γίνονται στον κλάδο της Ιατρικής, αλλά και τον προσωπικό της αγώνα σε αυτόν τον απαιτητικό τομέα.

Μετά από πολλές διακρίσεις, βραβεύσεις και αναγνώριση για το έργο της, έχει καταφέρει να παραμείνει προσιτή και να είναι πάντα παρούσα σε θέματα που αφορούν την κοινωνία, αλλά και τη γυναίκα ειδικότερα.

Κυρία Κούρνια, σας ευχαριστώ πολύ για τη σημερινή μας συνομιλία. Θα ήθελα να ξεκινήσω τη συζήτησή μας, ρωτώντας σας τι είναι αυτό που σας ώθησε να ασχοληθείτε με τον τομέα που υπηρετείτε;

Ό,τι υπάρχει γύρω μας, ό,τι ακούμε, βλέπουμε, γευόμαστε και αγγίζουμε περιλαμβάνει Χημεία και χημικές ενώσεις. Για παράδειγμα, χιλιάδες χημικές αντιδράσεις συμβαίνουν όταν μυρίζουμε ένα όμορφο λουλούδι ένα καλοκαιρινό πρωινό της άνοιξης.

Όταν έμαθα στο σχολείο ότι, υπάρχουν επιστήμονες που λέγονται χημικοί, οι οποίοι μπορούν να χειρίζονται αυτές τις αντιδράσεις και να αναπτύσσουν φάρμακα που μπορούν να σώσουν εκατομμύρια ζωές παγκοσμίως, ήμουν σίγουρη πως αυτό ήταν το επάγγελμα που ήθελα να ακολουθήσω. Η επιστήμη για εμένα είναι μία δύναμη αλλαγής τού κόσμου στον οποίο ζούμε, προς το καλύτερο.

Έχετε αποφοιτήσει από το τμήμα Χημείας του Πανεπιστημίου Αθηνών, έχετε κάνει διδακτορικό στη Χημεία στο Πανεπιστήμιο της Χαϊδελβέργης (Γερμανία), έχετε διδάξει στο Γέιλ (ΗΠΑ) και έχετε βραβευθεί με υποτροφίες της Αμερικανικής Ένωσης κατά του Καρκίνου, καθώς και πολλές άλλες διακρίσεις. Πώς βλέπετε σήμερα τον εαυτό σας μετά από όλα όσα έχετε πετύχει και μέσα από τις πολλές ιδιότητές σας, πού «συναντάτε» πραγματικά τον εαυτό σας;

Ήμουν τυχερή που ανακάλυψα πολύ σύντομα τον τομέα με τον οποίο ήθελα να ασχοληθώ και εργάστηκα εντατικά, με πολλή δουλειά και πείσμα, για να πετύχω τους στόχους που είχα θέσει στην έρευνά μου. Πιστεύω ότι, κάθε άνθρωπος έχει διαφορετική κλίση και χαρίσματα που καλείται να ανακαλύψει στη ζωή του/της και να ακολουθήσει τα όνειρά του με επιμονή, θέληση και σχέδιο για να τα πετύχει.

Οι βραβεύσεις μού έδωσαν την ευκαιρία να επικοινωνήσω με δημοσιογράφους και να συμβάλλω στην αναγνώριση των ερευνητικών δραστηριοτήτων στην Ελλάδα, καθώς επίσης και να αυξηθεί η προβολή της Έρευνας στο ευρύ κοινό, και να συνειδητοποιήσουν οι πολίτες πόσο σημαντικό ρόλο παίζει η Έρευνα για την ανάπτυξη προϊόντων που χρησιμοποιούμε στην καθημερινή μας ζωή.

Ελπίζω ότι, μπορώ να είμαι ένα πρότυπο για τους νέους ανθρώπους -και ειδικά για τις νέες κοπέλες-, δείχνοντάς τους ότι, μπορούν να κάνουν τη διαφορά στη βελτίωση της ποιότητας ζωής των ανθρώπων, μέσα από μια καριέρα στην επιστήμη.

Πιστεύετε πως οι γυναίκες στη σημερινή εποχή έχουν καταφέρει να ξεπεράσουν τα ταμπού προηγούμενων εποχών, στις οποίες βρίσκονταν υπό αμφισβήτηση;

Παρά την πρόοδο που έχει σημειωθεί στα δικαιώματα των γυναικών, οι γυναίκες εξακολουθούν να υποεκπροσωπούνται στους τομείς STEM (σ.σ. Φυσικές Επιστήμες, Τεχνολογία, Μηχανική, Μαθηματικά) και σε υψηλόβαθμες θέσεις (πρωθυπουργοί, CEOs, διευθυντικά στελέχη, καθηγητές πανεπιστημίου), με σοβαρές οικονομικές συνέπειες για την παγκόσμια οικονομία. Η προβολή γυναικείων προτύπων σε υψηλές θέσεις είναι κρίσιμη για να ενθαρρύνει περισσότερες γυναίκες να ακολουθήσουν αυτές τις καριέρες.

Στην Ελλάδα, το 44% των κατόχων διδακτορικού είναι γυναίκες, με τις ερευνήτριες να αποτελούν το 36,7% των ερευνητών, πάνω από τον ευρωπαϊκό μέσο όρο. Ωστόσο, οι γυναίκες παραμένουν υπο-εκπροσωπημένες σε υψηλές κυβερνητικές, επιστημονικές και επιχειρηματικές θέσεις.

Κατά τη γνώμη μου, η οικογένεια παίζει τον πιο καθοριστικό ρόλο στην αντιμετώπιση των έμφυλων στερεοτύπων, ενώ η κοινωνία και οι ίδιες οι γυναίκες πρέπει να ενθαρρύνονται να διεκδικούν υψηλότερες θέσεις. Επιπλέον, πρέπει να δοθεί μεγαλύτερη υποστήριξη για την επανένταξη των γυναικών στην έρευνα και την επιχειρηματικότητα, μετά τη δημιουργία οικογένειας.

Το πάθος που σας διακατέχει στη δουλειά σας είναι το ίδιο και στη ζωή σας; Ή, μήπως, εκεί η ενέργειά σας… αλλάζει επίπεδο;

Νομίζω πως ο χαρακτήρας κάθε ανθρώπου παραμένει σταθερός σε όλες τις πτυχές της ζωής μας!

Ο επιστημονικός τομέας είθισται να λέγεται πως διακατέχεται από «ψυχρή» λογική. Είναι αλήθεια; Και αν ναι, σας έχει επηρεάσει αυτό ως άνθρωπο;

Σίγουρα ο επιστημονικός τρόπος σκέψης με έχει βοηθήσει να αντιμετωπίζω μεθοδικά τα θέματα της καθημερινότητάς μου, καθώς η επιστήμη εφαρμόζει ορθολογικές μεθόδους και διέπεται από ποσοτικές και όχι ποιοτικές προσεγγίσεις. Παρ’ όλα αυτά, το συναίσθημα κατέχει μεγάλο ρόλο στις επιστημονικές δραστηριότητες, καθώς απαιτείται ενθουσιασμός, πάθος και διαισθητική ικανότητα για να προχωρήσει κανείς σε ένα ερευνητικό πεδίο.

Επίσης, η έρευνα είναι πλέον υπόθεση ομάδων -δεν δουλεύουμε ατομικά, αλλά μέσα σε ομάδες, σε ένα σύνολο φοιτητών, ερευνητών και συνεργατών- όπου καλλιεργούνται οι διαπροσωπικές σχέσεις.

Τι ενδιαφέροντα έχετε όταν δεν εργάζεστε; Τι σας ηρεμεί;

Δεν βλέπω την έρευνα σαν «εργασία» με την κλασσική έννοια του όρου, καθώς η επιστήμη συνήθως απαιτεί την αμέριστη προσοχή μας και συνήθως δεν ακολουθεί ωράρια ή νόρμες. Είναι μία εξαιρετικά ενδιαφέρουσα ενασχόληση που με ευχαριστεί πολύ. Όταν δεν είμαι στο εργαστήριο, περνάω χρόνο με την οικογένειά μου και ταξιδεύω σε καινούρια μέρη.

Πιστεύετε πως στο μέλλον θα μπορέσουμε να νικήσουμε τον καρκίνο;

Ο κάθε άνθρωπος μπορεί να εμφανίσει διαφορετικό υπότυπο καρκίνου για διαφορετικούς λόγους. Το μολυσμένο περιβάλλον, χημικά στα τρόφιμα, βλαβερές συνήθειες όπως το κάπνισμα, και η γενετική προδιάθεση μπορούν να συμβάλλουν στην εμφάνιση καρκίνου.

Τα νέα φάρμακα που αναπτύσσονται στοχεύουν στον συγκεκριμένο τύπο καρκίνου που εμφανίζει ο κάθε ασθενής και δεν εντάσσονται στην κατηγορία της χημειοθεραπείας, γιατί έχουν συγκεκριμένο στόχο. Δουλεύουμε, λοιπόν, για να εξελίξουμε φάρμακα συγκεκριμένα για κάθε τύπο καρκίνου, ο οποίος διαγιγνώσκεται μετά από βιοψία, και όχι μη στοχευμένα φάρμακα όπως είναι οι χημειοθεραπείες.

Ταυτόχρονα, αναπτύσσονται νέες τεχνολογίες, όπως η ανοσοθεραπεία, τα αντι-καρκινικά εμβόλια, κυτταρικές θεραπείες με κύτταρα CAR-T και, βεβαίως, γονιδιακές θεραπείες που βρίσκονται σε δοκιμαστικό στάδιο, αν είναι επιτυχείς, στο μέλλον θα μπορέσουν να θεραπεύσουν ασθένειες που προκαλούνται από γονιδιακές βλάβες, όπως είναι ο καρκίνος.

Με τα καινούρια διαγνωστικά τεστ και την έγκυρη και έγκαιρη ενημέρωση και πρόληψη, θα μπορούμε να προλάβουμε επίσης πολλά περιστατικά πριν εμφανισθούν. Επομένως, αν και όσο μεγαλώνει το προσδόκιμο ζωής αναμένεται να έχουμε συχνότερη εμφάνιση καρκινικών περιστατικών, είμαι αισιόδοξη ότι ο καρκίνος θα μπορεί να θεραπευθεί ή να προληφθεί στο μέλλον, στις περισσότερες περιπτώσεις.

Ποια είναι η γνώμη σας για τον τομέα της Υγείας (έρευνα, φάρμακο, περίθαλψη) στην Ελλάδα;

Στην Ελλάδα πραγματοποιείται παγκοσμίου επιπέδου έρευνα, καθώς συστηματικά οι Έλληνες ερευνητές καταγράφουν δημοσιεύσεις με δείκτες απήχησης έρευνας πολύ άνω του μέσου ευρωπαϊκού όρου, όπως προκύπτει από μελέτες του Εθνικού Κέντρου Τεκμηρίωσης.

Στον τομέα του φαρμάκου, οι εξαγωγές φαρμάκων, το 2023, κατέγραψαν θεαματική άνοδο κατά 14%, στα 2,2 δισ. ευρώ, σύμφωνα με το Ίδρυμα Οικονομικών και Βιομηχανικών Ερευνών (ΙΟΒΕ) και τον Σύνδεσμο Φαρμακευτικών Επιχειρήσεων Ελλάδος (ΣΦΕΕ).

Παρ’ όλα αυτά, η Ελλάδα δεν έχει σημαντικό ρόλο στην αυξανόμενη αγορά των κλινικών μελετών και υπολείπεται σημαντικά άλλων ευρωπαϊκών κρατών ως προς την υλοποίησή τους, γεγονός που αποστερεί τις ελληνικές επιχειρήσεις από την ανάπτυξη καινοτόμων προϊόντων και τους ασθενείς από την πρόσβασή τους στα προϊόντα αυτά. Στην Ευρώπη επενδύονται ετησίως πάνω από 36 δισ. ευρώ σε φαρμακευτική Έρευνα & Ανάπτυξη, με την Ελλάδα, δυστυχώς, να απορροφά μόνο περίπου 100 εκατ. ευρώ.

Σε αυτό το πλαίσιο, μια σημαντική ευκαιρία που διανοίγεται σήμερα για την Ελλάδα είναι η ενίσχυση και ανάπτυξη των κλινικών μελετών, ώστε η χώρα μας να αποτελέσει έναν διεθνή κόμβο κλινικής έρευνας. Η χώρα μας διαθέτει όλα τα εχέγγυα για να προσελκύσει τις επενδύσεις που δικαιούται στην κλινική έρευνα: υψηλού επιπέδου επιστημονικό δυναμικό, εξαιρετικούς γιατρούς και άρτια πανεπιστημιακά νοσοκομεία. Τα οφέλη των κλινικών δοκιμών μελετών είναι καλύτερες εκβάσεις υγείας των ασθενών που συμμετέχουν σε αυτές (παράταση και βελτίωση επιβίωσης), μεταφορά τεχνογνωσίας της επιστημονικής και τεχνολογικής προόδου στην ιατρική κοινότητα και στην κλινική πράξη, καλύτερη εκπαίδευση των ιατρικών ομάδων στις νεότερες εξελίξεις χωρίς κόστος για το ΕΣΥ και τον ΕΟΠΥΥ, λόγω της δωρεάν παροχής φαρμάκων, διαγνωστικών και άλλων συμπληρωματικών ιατρικών-νοσηλευτικών υπηρεσιών, με ασφάλιση των ασθενών και προστασία των δικαιωμάτων τους, καθώς και πολλαπλά οφέλη για την οικονομία με τους προϋπολογισμούς των κλινικών μελετών να αποδίδουν το 20-25% του συνόλου τους υπέρ των νοσοκομείων και ΥΠΕ, ενώ ο ΙΟΒΕ εκτιμά ότι επένδυση μόλις 10 εκατ. ευρώ στην κλινική έρευνα αποτελεί επενδυτικό ισοδύναμο της τάξης των 22 εκατ. ευρώ, αποφέρει 5,18 εκατ. ευρώ φορολογικό έσοδο στο κράτος και δημιουργεί 436 νέες θέσεις εργασίας. Επομένως, ο κλάδος της φαρμακοβιομηχανίας και των κλινικών μελετών αποτελεί μία υφιστάμενη αλυσίδα αξίας που μπορεί και πρέπει να ενδυναμωθεί.

Όσον αφορά την περίθαλψη, είναι γεγονός ότι η χώρα μας αντιμετωπίζει προκλήσεις λόγω της ιδιάζουσας γεωγραφίας της (νησιά, δύσβατες και ορεινές περιοχές), αλλά και της κατακερματισμένης πρωτοβάθμιας περίθαλψης και της υποχρηματοδότησής της. Υπάρχουν σημαντικά οργανωτικά κενά, υποστελέχωση των δημόσιων νοσοκομείων και των μονάδων υγειονομικής περίθαλψης και περιορισμένος αριθμός προσωπικού, σε σύγκριση με άλλες ευρωπαϊκές χώρες.

Στα θετικά συγκαταλέγεται το ότι, ο τομέας της Υγείας έχει αλλάξει ραγδαία την τελευταία διετία, λόγω των τεχνολογιών αιχμής και της επίδρασης της πανδημίας, η οποία επιτάχυνε με απίστευτους ρυθμούς την αξιοποίηση των δυνατοτήτων της ψηφιακής εποχής με την άυλη συνταγογράφηση, τηλεϊατρική και ρομποτική (ηλεκτρονική υγεία και τηλε-υγεία), καμπάνιες πρόληψης και πρόγνωσης ασθενειών και την εφαρμογή της προσωποποιημένης θεραπείας (ιατρική ακριβείας).

Πώς θα περιγράφατε τον εαυτό σας με δυο λέξεις;

Αισιόδοξη και προσαρμοστική.

Μία συμβουλή για τις γυναίκες;

Για τα κορίτσια που θέλουν να ασχοληθούν με την επιστήμη και την τεχνολογία, θα έλεγα πως η επιστήμη δεν έχει φύλο και πως κάθε κορίτσι πρέπει να επιμείνει στην κατεύθυνση που έχει επιλέξει. Αν αγαπάς αυτό που κάνεις, θα πετύχεις αναμφίβολα.

Οι φυσικές επιστήμες απαιτούν σκληρή δουλειά, σπουδές και ανεκτικότητα σε διαρκείς δυσκολίες, κριτική και περιστασιακή αποτυχία, αλλά τελικά προσφέρουν υψηλά τεχνολογικά επιτεύγματα στην κοινωνία μας κι έχουν εξαιρετική επαγγελματική αποκατάσταση. Πιστεύω πως το πιο μεγάλο «μυστικό» της επαγγελματικής επιτυχίας είναι να υπάρχει ένας καλά καθορισμένος στόχος και πολύς ενθουσιασμός. Η εύρεση αυτού του στόχου είναι το πρώτο και πιο σημαντικό βήμα για την επίτευξή του.

Η επιλογή τού επαγγελματικού στόχου μας πρέπει να γίνεται πάντα με βάση τα όνειρά μας, τις επιθυμίες μας, τις φιλοδοξίες μας, τις ικανότητές μας, αλλά και τις ανάγκες της αγοράς στην οποία δραστηριοποιούμαστε. Στη συνέχεια θα πρέπει να φτιάξουμε ένα καλά δομημένο πλάνο για να αναπτύξουμε τις δεξιότητες που απαιτούνται και να «χτίσουμε» το βιογραφικό μας προς αυτόν τον στόχο.