30 χρόνια Τσέρνομπιλ: Η πληγωμένη Άνοιξη της Μόσχας

Άνοιξη στη Μόσχα είναι πάντα η εποχή που δεν έχεις κέφι να κάνεις τίποτε άλλο, παρά βόλτες στα πάρκα και με ποταμόπλοια στον Μόσχοβα.

Γράφει ο Κώστας Ψωμιάδης

Εκείνη η Άνοιξη πριν 30 χρόνια, ωστόσο, ήταν εντελώς διαφορετική! Όσο πλησίαζε το τέλος Απριλίου, ετοιμαζόμασταν για την εξεταστική περίοδο.

Στα μέσα της εβδομάδας, όμως, με ενημέρωσε ο τότε ανταποκριτής του Ριζοσπάστη στη Μόσχα, Γιάννης Λίτσος ότι θα λείψει για μερικές ημέρες στην Αθήνα, για προσωπικούς λόγους. Όπως κάθε φορά σε ανάλογες περιπτώσεις, αναλαμβάναμε το γραφείο ο Παναγιώτης Λυπημένος κι εγώ, έχοντας επαφή με τα κεντρικά και στέλνοντας τις σημαντικότερες ειδήσεις, με ένα τηλέτυπο, όπου γράφαμε τα κείμενα σε κωδικοποιημένη κορδέλα, περιμέναμε να ανοίξει η γραμμή και στη συνέχεια, περνούσαμε την κορδέλα από την ειδική υποδοχή που είχε το μηχάνημα.

Τότε δεν υπήρχαν ούτε fax, ούτε e-mail, παρά μόνο σταθερά τηλέφωνα. Αλλά, οι διεθνείς κλήσεις ήταν πανάκριβες και πολλές φορές προβληματικές οι γραμμές.

Ούτε φόβος, ούτε πανικός

Την Παρασκευή τελειώσαμε σχετικά νωρίς και επιστρέψαμε στη φοιτητική εστία. Την επομένη ημέρα, Σάββατο 26 Απριλίου, το μεσημέρι άρχισε να κυκλοφορεί από στόμα σε στόμα ότι κάτι σοβαρό έχει γίνει στην «καρδιά» της Ουκρανίας, σε πυρηνικό σταθμό.

Βρισκόμουν στην Ελληνική Λέσχη, στο κέντρο της Μόσχας κι αμέσως ξεκίνησα για το γραφείο. Εκεί βρήκα τον Παναγιώτη να μελετάει ήδη τα πρώτα τηλεγραφήματα του επίσημου πρακτορείου ειδήσεων TASS, για το ατύχημα.

Δεν υπήρχε φόβος, ούτε αγωνία, ίσως υπήρχε άγνοια κινδύνου ή ακόμη και η βεβαιότητα πως οι τοπικές Αρχές θα έκαναν ό,τι περνούσε από το χέρι τους για να αντιμετωπίσουν τις όποιες επιπτώσεις, από τις τότε αρμόδιες Αρχές.

Με αντικειμενικότητα

Η εντολή που είχαμε από τα η διεύθυνση της εφημερίδας ήταν να είμαστε αντικειμενικοί, να μεταφέρουμε τις επίσημες ανακοινώσεις και, κατά λέξη, τις εκτιμήσεις για τις επιπτώσεις του ατυχήματος.

Από το Σάββατο, έως και τα μέσα της εβδομάδας, οπότε επέστρεψε ο ανταποκριτής, παραμέναμε με βάρδιες στο γραφείο και μεταδίδαμε στην Αθήνα όλες τις πληροφορίες που καταφέρναμε να συγκεντρώσουμε από τις σοβιετικές αρχές.

Ο Παναγιώτης κατάφερε (δεν ήταν διαπιστευμένος, αλλά πήρε άδεια από την Ένωση Δημοσιογράφων) και παραβρέθηκε στην επίσημη συνέντευξη τύπου, που παραχώρησαν οι αρμόδιες κυβερνητικές υπηρεσίες.

Πρωτοφανές γεγονός

Μέρα με την ημέρα, η κατάσταση γινόταν όλο και πιο πιεστική, όχι τόσο από την εικόνα που είχαμε στη Μόσχα, όσο για τα όσα μας μετέφεραν από την Αθήνα, οι συνάδελφοι της εφημερίδας.

Στη σοβιετική πρωτεύουσα δεν υπήρξε πανικός, δεν υπήρξαν φαινόμενα φόβου ή ανησυχίας, σε αντίθεση με όσα μάς έλεγαν ότι συνέβαιναν στην Ελλάδα, με πληροφορίες που ξεπερνούσαν τα όρια της επιστημονικής φαντασίας.

Είναι δεδομένο ότι η έκρηξη στο Τσέρνομπιλ ήταν ένα πρωτοφανές γεγονός, που αντίστοιχό του δεν είχε ζήσει (ή δεν είχε μάθει;) η Ευρώπη. Όπως, επίσης, είναι δεδομένο ότι η υπόθεση δεν ήταν απλή και απείλησε τις ζωές εκατομμυρίων ανθρώπων.

Ωστόσο, η αντιμετώπιση των επιπτώσεων από τις τότε αρχές έγινε με τον καλύτερο δυνατό τρόπο, σε σύγκριση με τα όσα γνώριζε τότε η επιστήμη και η τεχνολογία των πυρηνικών σταθμών. Η εκκένωση της περιοχής από τους κατοίκους έγινε με πρόγραμμα και χωρίς πανικό, ενώ τα τεχνολογικά μέσα που χρησιμοποιήθηκαν για την αντιμετώπιση των επιπτώσεων από την έκρηξη ακινητοποιήθηκαν στη συνέχεια και παραμένουν ως μνημείο ενός από τα χειρότερα δυστυχήματα στην ιστορία.

Ο προβληματισμός

Από το Τσέρνομπιλ, πάντως, ξεκίνησε η έντονη συζήτηση για το κατά πόσο η παραγωγή ενέργειας από πυρηνικά μπορεί να θεωρηθεί ως «καθαρή» τεχνολογία, καθώς, όσο λειτουργούν αυτού του είδους οι μονάδες, δεν παράγουν ρυπογόνες ουσίες…

Εκείνη την εβδομάδα του Απριλίου του 1986, στη Μόσχα, δεν είχαμε συσκευές μέτρησης ραδιενέργειας για να μετράμε τα επίπεδα της μόλυνσης, αλλά πιστεύω ότι μεταδώσαμε με αντικειμενικότητα και μακριά από φήμες, παραποιημένες «ειδήσεις» και προβοκατόρικα σενάρια το τι ακριβώς συνέβη στην «καρδιά» της Ουκρανίας και του σοβιετικού ενεργειακού συστήματος.

Μία μικρή φράση…

Στα επετειακά αφιερώματα για τα 30 χρόνια από την έκρηξη στο Τσέρνομπιλ, διάβασα με αρκετό ενδιαφέρον φράσεις, όπως «το χειρότερο πυρηνικό ατύχημα στην ιστορία».

Να σας πω την αλήθεια, αυτή η φράση μου προκαλεί ένα περίεργο συναίσθημα, καθώς όλοι γνωρίζουμε ότι από τότε έχουν συμβεί εκατοντάδες (ίσως χιλιάδες) περιστατικά σε πυρηνικούς σταθμούς.

Στη Φουκουσίμα

Την Άνοιξη (πάλι;) του 2011, έτυχε να παρακολουθώ, επισταμένως, τις διεθνείς εξελίξεις και να καταγράφω τις επιπτώσεις από τον μεγάλο σεισμό στην Ιαπωνία, που είχε ως αποτέλεσμα τις εκρήξεις σε τρεις αντιδραστήρες στον ιδιωτικό σταθμό της Φουκουσίμα.

Αρχικά, οι τοπικές αρχές προσπάθησαν να υποβαθμίσουν τα γεγονότα, δίνοντας ως επίπεδο επικινδυνότητας το 4 στην επταβάθμια διεθνή κλίμακα. Μετά από την τρίτη έκρηξη, ωστόσο, το επίπεδο ανέβηκε στο 7, που μέχρι τότε είχε δοθεί μόνο στο Τσέρνομπιλ.

Όμως, στην Ουκρανία «έσκασε» ένας αντιδραστήρας. Στη Φουκουσίμα οι εκρήξεις ήταν τρεις σε τρεις διαφορετικές μονάδες, παρά την προσπάθεια των τοπικών αρχών και της εταιρίας TEPCO να υποβαθμίσουν τις επιπτώσεις.

Δημοσιεύθηκε στην εφημερίδα Finance & Markets Voice