Ευρωπαϊκή συμφωνία για ενίσχυση των προτύπων ποιότητας αέρα

Η Προεδρία του Συμβουλίου και οι εκπρόσωποι του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου κατέληξαν σε προσωρινή πολιτική συμφωνία σχετικά με πρόταση για τη θέσπιση προτύπων ποιότητας του αέρα της Ευρωπαϊκής Ένωσης που πρέπει να επιτευχθούν με στόχο την επίτευξη ενός στόχου μηδενικής ρύπανσης, συμβάλλοντας έτσι σε ένα περιβάλλον απαλλαγμένο από τοξικές ουσίες στην Ε.Ε., έως το 2050.

Επιδιώκει, επίσης, να ευθυγραμμίσει τα πρότυπα ποιότητας του αέρα της Ε.Ε. με τις συστάσεις του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας (ΠΟΥ). Η συμφωνία πρέπει ακόμη να επιβεβαιωθεί και από τα δύο θεσμικά όργανα πριν προχωρήσει στην επίσημη διαδικασία έγκρισης.

Ενίσχυση των προτύπων ποιότητας του αέρα

Με τους νέους κανόνες, οι νομοθέτες συμφώνησαν να καθορίσουν ενισχυμένα πρότυπα ποιότητας του αέρα της Ε.Ε. για το 2030 με τη μορφή οριακών τιμών και τιμών-στόχων που είναι πιο κοντά στις κατευθυντήριες γραμμές του ΠΟΥ και που θα αναθεωρούνται τακτικά.

Η αναθεωρημένη οδηγία καλύπτει μια σειρά από ουσίες που ρυπαίνουν τον αέρα, συμπεριλαμβανομένων των λεπτών σωματιδίων και των σωματιδίων (PM2,5 και PM10), του διοξειδίου του αζώτου (NO2), του διοξειδίου του θείου (SO2), του βενζο(α)πυρενίου, του αρσενικού, του μολύβδου και του νικελίου, μεταξύ άλλων, και καθορίζει συγκεκριμένα πρότυπα για καθένα από αυτά. Για παράδειγμα, οι ετήσιες οριακές τιμές για τους ρύπους με τις υψηλότερες τεκμηριωμένες επιπτώσεις στην ανθρώπινη υγεία, PM2,5 και NO2, θα μειωθούν από 25 µg/m³ σε 10 µg/m³ και από 40 µg/m³ σε 20 µg/m³, αντίστοιχα.

Η προσωρινή συμφωνία παρέχει στα κράτη-μέλη τη δυνατότητα να ζητήσουν, έως τις 31 Ιανουαρίου 2029 και για συγκεκριμένους λόγους και υπό αυστηρούς όρους, αναβολή της προθεσμίας για την επίτευξη των οριακών τιμών ποιότητας του αέρα. Συγκεκριμένα:

• Έως την 1η Ιανουαρίου 2040 το αργότερο, για περιοχές όπου η συμμόρφωση με την οδηγία εντός της προθεσμίας θα αποδεικνυόταν ανέφικτη λόγω ειδικών κλιματικών και γεωγραφικών συνθηκών ή όπου οι απαραίτητες μειώσεις μπορούν να επιτευχθούν μόνο με σημαντικό αντίκτυπο στα υπάρχοντα συστήματα θέρμανσης οικιακής χρήσης.
• Έως την 1η Ιανουαρίου 2035 το αργότερο (με δυνατότητα παράτασης κατά δύο ακόμη έτη), εάν οι προβλέψεις δείξουν ότι οι οριακές τιμές δεν μπορούν να επιτευχθούν μέχρι την προθεσμία επίτευξης.

Για να ζητήσουν αυτές τις αναβολές, τα κράτη-μέλη θα πρέπει να συμπεριλάβουν προβλέψεις για την ποιότητα του αέρα στους «οδικούς χάρτες» ποιότητας του αέρα (που θα καταρτιστούν έως το 2028) που θα αποδεικνύουν ότι η υπέρβαση θα διατηρηθεί όσο το δυνατόν συντομότερη και ότι η οριακή τιμή θα τηρηθεί μέχρι το τέλος του περίοδο αναβολής το αργότερο. Κατά την περίοδο της αναβολής, τα κράτη-μέλη θα πρέπει επίσης να ενημερώνουν τακτικά τους «οδικούς χάρτες» τους και να αναφέρουν την εφαρμογή τους.

Σχέδια δράσης για την ποιότητα του αέρα

Σε περιπτώσεις υπέρβασης ενός ορίου ή τιμής-στόχου ή εάν υπάρχει συγκεκριμένος κίνδυνος υπέρβασης των ορίων συναγερμού ή πληροφόρησης για ορισμένους ρύπους, το κείμενο απαιτεί από τα κράτη-μέλη να καθορίσουν:

• Έναν «οδικό χάρτη» για την ποιότητα του αέρα πριν από την προθεσμία εάν, μεταξύ 2026 και 2029, το επίπεδο των ρύπων υπερβεί το όριο ή την τιμή-στόχο που πρέπει να επιτευχθεί έως το 2030.
• Σχέδια ποιότητας του αέρα για περιοχές όπου τα επίπεδα ρύπων υπερβαίνουν τα όρια και τις τιμές-στόχους που ορίζονται στην οδηγία μετά την προθεσμία
• Βραχυπρόθεσμα σχέδια δράσης που καθορίζουν μέτρα έκτακτης ανάγκης (π.χ. περιορισμός της κυκλοφορίας οχημάτων, αναστολή κατασκευαστικών εργασιών κ.λπ.) για τη μείωση του άμεσου κινδύνου για την ανθρώπινη υγεία σε περιοχές όπου θα ξεπεραστούν τα όρια συναγερμού.

Οι νομοθέτες συμφώνησαν να συμπεριλάβουν πιο ήπιες απαιτήσεις για την κατάρτιση σχεδίων για την ποιότητα του αέρα και βραχυπρόθεσμων σχεδίων δράσης σε περιπτώσεις όπου η δυνατότητα μείωσης ορισμένων συγκεντρώσεων ρύπων είναι σοβαρά περιορισμένη, λόγω των τοπικών γεωγραφικών και μετεωρολογικών συνθηκών.

Όσον αφορά το όζον, σε περιπτώσεις όπου δεν υπάρχει σημαντική δυνατότητα μείωσης των συγκεντρώσεων του όζοντος σε τοπικό ή περιφερειακό επίπεδο, οι νομοθέτες συμφώνησαν να εξαιρέσουν τα κράτη-μέλη από την κατάρτιση σχεδίων για την ποιότητα του αέρα, υπό τον όρο ότι θα παράσχουν στην Επιτροπή και το κοινό, λεπτομερή αιτιολόγηση για μια τέτοια εξαίρεση.

Ρήτρα αναθεώρησης

Το προσωρινά συμφωνημένο κείμενο καλεί την Ευρωπαϊκή Επιτροπή να επανεξετάζει τα πρότυπα ποιότητας του αέρα έως το 2030 και στη συνέχεια κάθε πέντε χρόνια, προκειμένου να αξιολογεί τις επιλογές για ευθυγράμμιση με τις πρόσφατες κατευθυντήριες γραμμές του ΠΟΥ και τα πιο πρόσφατα επιστημονικά στοιχεία.

Στην αναθεώρησή της, η Επιτροπή θα πρέπει επίσης να αξιολογήσει άλλες διατάξεις της οδηγίας, συμπεριλαμβανομένων εκείνων που αφορούν την αναβολή των προθεσμιών επίτευξης και τη διασυνοριακή ρύπανση.

Με βάση την ανασκόπησή της, η Επιτροπή θα πρέπει στη συνέχεια να υποβάλει προτάσεις για την αναθεώρηση των προτύπων ποιότητας του αέρα, τη συμπερίληψη άλλων ρύπων ή/και να προτείνει περαιτέρω δράση σε επίπεδο ΕΕ.

Πρόσβαση στη Δικαιοσύνη

Η προτεινόμενη οδηγία ορίζει διατάξεις για τη διασφάλιση της πρόσβασης στη Δικαιοσύνη για όσους έχουν επαρκές συμφέρον και θέλουν να αμφισβητήσουν την εφαρμογή της, συμπεριλαμβανομένων των ΜΚΟ για τη δημόσια υγεία και το περιβάλλον. Οποιαδήποτε διοικητική ή δικαστική διαδικασία επανεξέτασης θα πρέπει να είναι δίκαιη, έγκαιρη και όχι απαγορευτικά δαπανηρή, και πρακτικές πληροφορίες σχετικά με αυτή τη διαδικασία θα πρέπει να δημοσιοποιούνται.

Δικαίωμα αποζημίωσης

Σύμφωνα με τους νέους κανόνες, τα κράτη-μέλη θα πρέπει να διασφαλίσουν ότι, οι πολίτες δικαιούνται να διεκδικούν και να λαμβάνουν αποζημίωση σε περίπτωση βλάβης της υγείας τους ως αποτέλεσμα εκ προθέσεως ή εξ αμελείας παραβίασης των εθνικών κανόνων που μεταφέρουν ορισμένες διατάξεις της οδηγίας.

Το κείμενο, όπως τροποποιήθηκε από τους νομοθέτες, διευκρινίζει επίσης και διευρύνει τις απαιτήσεις για τα κράτη-μέλη να θεσπίσουν αποτελεσματικές, αναλογικές και αποτρεπτικές κυρώσεις για όσους παραβιάζουν τα μέτρα που θεσπίστηκαν για την εφαρμογή της οδηγίας.

Κατά περίπτωση, θα πρέπει να λαμβάνουν υπόψη τη σοβαρότητα και τη διάρκεια της παράβασης, τα άτομα και το περιβάλλον που επηρεάζεται από αυτήν, καθώς και τα πραγματικά ή εκτιμώμενα οικονομικά οφέλη που προκύπτουν από την παράβαση.

Επόμενα βήματα

Η προσωρινή συμφωνία θα υποβληθεί τώρα στους εκπροσώπους των κρατών-μελών στο Συμβούλιο και στην Επιτροπή Περιβάλλοντος του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου για έγκριση.

Εάν εγκριθεί, το κείμενο θα πρέπει στη συνέχεια να εγκριθεί επίσημα και από τα δύο θεσμικά όργανα, μετά από αναθεώρηση από γλωσσολόγους νομικούς, προτού δημοσιευτεί στην Επίσημη Εφημερίδα της Ε.Ε. και τεθεί σε ισχύ. Τα κράτη-μέλη θα έχουν στη διάθεσή τους δύο χρόνια μετά την έναρξη ισχύος για να μεταφέρουν την οδηγία στο εθνικό τους δίκαιο.