Σημαντικά βήματα βελτίωσης του Κράτους Δικαίου στην Ελλάδα

Του Βασίλη Α. Υψηλάντη*
Είναι ιδιαίτερα μεγάλη η χαρά και η τιμή να εισηγούμαι για λογαριασμό του Ελληνικού Κοινοβουλίου, τα σχετικά κεφάλαια για την κατάσταση του κράτους δικαίου στην Ελλάδα, έχοντας ως βάση την έκθεση του 2023 της  Ευρωπαϊκής Επιτροπής.

Και είναι γεγονός ότι παρά την μεγάλη οικονομική κρίση που αντιμετωπίσαμε, μέχρι και τέλη της προηγούμενης δεκαετίας, οι εξελίξεις και στον τομέα αυτό, έχουν πλέον θετικό πρόσημο, που αποτυπώνεται ισχυρά στους πυλώνες που συναπαρτίζουν το κράτος δικαίου.

Στην δικαιοσύνη θεσπίστηκαν κώδικες δεοντολογίας, για όλους τους δικαστικούς κλάδους, γεγονός που σύμφωνα και με την Επιτροπή, θα ενισχύσει περαιτέρω την εμπιστοσύνη της κοινωνίας στο θεσμό της δικαιοσύνης.

Η αναθεώρηση του δικαστικού χάρτη στον τομέα της διοικητικής Δικαιοσύνης συμβάλλει στη καλύτερη κατανομή των υποθέσεων αλλά και στην μείωση της καθυστέρησης στην απονομή της δικαιοσύνης.

Συνεχίζεται συστηματικά η ψηφιοποίηση της δικαιοσύνης και κατά συνέπεια βελτιώνεται η ποιότητα του δικαστικού συστήματος.

Η σύσταση της δικαστικής αστυνομίας και η πρόσληψη δικαστικών υπαλλήλων αναμένεται να συμβάλλουν στην βελτίωση της απονομής της δικαιοσύνης.

Η Ελλάδα τηρεί τις συνταγματικές επιταγές για προσωπική και λειτουργική ανεξαρτησία των δικαστών και εισαγγελέων. Πρέπει επίσης να τονιστεί το υψηλό επίπεδο αυτόνομης διοίκησης της ελληνικής δικαιοσύνης όπως ρητά άλλωστε προβλέπει το ελληνικό σύνταγμα. Η εκτελεστική και η  νομοθετική εξουσία δεν εκπροσωπούνται στη σύνθεση των δικαστικών συμβουλίων που έχουν την αποκλειστική και πλήρη αρμοδιότητα όσον αφορά την επιλογή και τη σταδιοδρομία του δικαστικού σώματος. Εξαίρεση αποτελεί η επιλογή της ηγεσίας των ανωτάτων δικαστηρίων, που  ορίζεται μεν από την εκτελεστική εξουσία, λαμβάνοντας όμως υπόψη σχετική σύσταση της Επιτροπής, πλέον δέχεται πριν σχετική γνωμοδότηση της Διάσκεψης των Προέδρων της Βουλής των Ελλήνων και εφαρμόζει επίσης και το κριτήριο της αρχαιότητας. Υπάρχει πάντως ρητή πρόθεση της Κυβέρνησης, κατά την προσεχή Αναθεώρηση του Συντάγματος, να προτείνει και την αλλαγή της διαδικασίας.

Η τεράστια πρόοδος της Ελλάδας, στη ψηφιακή διακυβέρνηση, προσέφερε λύσεις και στον τομέα της δικαιοσύνης. Επίσης επενδύσεις, στον τομέα, που βρίσκονται σε εξέλιξη, στοχεύουν σε μια ποιοτικότερη και πιο αποτελεσματική δικαιοσύνη. Το εθνικό σχέδιο ανάκαμψης και ανθεκτικότητας  (RRP), φιλοδοξεί να υλοποιήσει ανακαινίσεις και νέα δικαστικά κτίρια, την e δικαιοσύνη, δεξιότητες και ψηφιακές δεξιότητες για το δικαστικό προσωπικό και την εμβληματική μεταρρύθμιση «επιτάχυνση της απονομής της δικαιοσύνης».

Σε εξέλιξη επίσης βρίσκεται η υλοποίηση του Εθνικού Στρατηγικού Σχεδίου για την καταπολέμηση της Διαφθοράς 2022-2025, με σημαντική συνεργασία της Εθνικής Αρχής Διαφάνειας με ιδιωτικούς και δημόσιους φορείς, με τη ψήφιση νέου νόμου για την αύξηση του αριθμού ελέγχων δηλώσεων περιουσιακών στοιχείων (ν.5026/2023) και την κατάργηση της σύστασης δεδομένου ότι αναγνωρίστηκε η πρόοδος στη διαδικασία επαλήθευσης των δηλώσεων περιουσιακού χαρακτήρα, για μέτρα για την ακεραιότητα των δημοσίων υπαλλήλων, κανόνες για τον έλεγχο άσκησης πίεσης από ομάδες συμφερόντων και για τη χρηματοδότηση των πολιτικών κομμάτων. Με την ψήφιση νέου νόμου για την προστασία των πληροφοριοδοτών δημοσίου συμφέροντος που καταγγέλλουν παράβαση της νομοθεσίας της Ε.Ε και την έκδοση κατευθυντηρίων γραμμών για την απευθείας ανάθεση δημοσίων συμβάσεων μόνον σε εξαιρετικές περιπτώσεις. Δεσμεύθηκε η Κυβέρνηση να αξιοποιήσει την πρόοδο που έχει υλοποιηθεί για τη δημιουργία αρχείου διώξεων και τελεσίδικων αποφάσεων σε υποθέσεις διαφθοράς που θα ανταποκρίνεται πλήρως στις προσδοκίες της Επιτροπής.

Η ελευθερία και η πολυφωνία στα ΜΜΕ βασίζεται σ’ένα σύνολο συνταγματικών εγγυήσεων και νομοθετικών μέτρων. Συνέχεια δε της ενσωμάτωσης της Οδηγίας για τις υπηρεσίες οπτικοακουστικών μέσων το 2021, τέθηκε σε ισχύ ένα ισχυρό και πυκνό νομοθετικό πλαίσιο. Τον Μάιο του 2022, ξεκίνησαν οι σειρά από δράσεις, με την υπογραφή μνημονίου συναντίληψης για την προστασία, την ασφάλεια και την ενδυνάμωση των δημοσιογράφων και άλλων επαγγελματιών των ΜΜΕ, μεταξύ έξι υπουργείων και κρατικών φορέων. Δημιουργήθηκε ειδική ομάδα εργασίας, με στόχο τη διασφάλιση της προστασίας της ασφάλειας και της ενίσχυσης του καθεστώτος των δημοσιογράφων και άλλων επαγγελματιών των ΜΜΕ. Τόσο το μνημόνιο όσο και η ομάδα εργασίας αναγνωρίστηκαν ως καλή πρακτική της Ελλάδας από το Συμβούλιο της Ευρώπης.

Αναφορικά με την νομοθετική διαδικασία θεσπίζονται ορισμένοι κώδικες, ενώ τα σχέδια νόμου, πριν εισαχθούν στη Βουλή για ψήφιση, τίθενται για εύλογο χρονικό διάστημα σε δημόσια διαβούλευση και λαμβάνονται υπόψιν τα σχόλια και οι εκθέσεις παρακολούθησης.

Τέλος έχει γίνει το πρώτο βήμα για τη δημιουργία ρυθμιστικού πλαισίου εγγραφής Οργανώσεων Κοινωνίας Πολιτών  σε Μητρώα.

Εμφανείς στις διεθνείς εκθέσεις αξιολόγησης και οι κατατάξεις όπως ενδεικτικά στον Δείκτη Αντίληψης Διαφθοράς (CPI) που δημοσιεύει η Διεθνής Διαφάνεια. Στον εν λόγω δείκτη η Ελλάδα εμφανίζει για τρίτη συνεχόμενη χρονιά σημαντική άνοδο. Συγκεκριμένα, η Ελλάδα το 2022 βελτίωσε τη βαθμολογία της κατά 7 μονάδες (από 45 σε 52) και την κατάταξή της κατά 16 θέσεις (από 67η σε 51η) σε σχέση με το 2018. Η χώρα συγκεντρώνει 52 βαθμούς στην αξιολόγηση και καταλαμβάνει την 51η θέση της παγκόσμιας κατάταξης, σημειώνοντας την υψηλότερη επίδοση της τελευταίας δεκαετίας. Συγκαταλέγεται στο 30% των χωρών με τα καλύτερα αποτελέσματα παγκοσμίως, ξεπερνώντας σημαντικά τον μέσο όρο των 180 χωρών (43/100).

Η Ελλάδα κάνει θεαματικά βήματα βελτίωσης όλων ανεξαιρέτως των δεικτών των πυλώνων του κράτους δικαίου. Το γεγονός αυτό συνεισφέρει στην βελτίωση του πολιτικού συστήματος και στην ευημερία των κοινωνιών μας.

*Βουλευτής Δωδεκανήσου Ν.Δ. και Κοσμήτορας της Βουλής
(ομιλία στην διακοινοβουλευτική συνεδρίαση της Επιτροπής
Εσωτερικών Υποθέσεων του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου LIBE)