Άλλοι σκοτώνονται κι άλλοι… τρίβουν τα χέρια τους

Του Ryan Mitchell* 

Επιμέλεια: Γιάννης Γεωργίου

Δεν είναι λίγοι εκείνοι που υποστηρίζουν ότι, ένα «όπλο» της Δύσης κατά της Μόσχας -λόγω Ουκρανίας- είναι και η κατάσχεση των περιουσιακών στοιχείων της Κεντρικής Τράπεζας της Ρωσίας, αξίας περίπου 300 δισ. δολαρίων, που βρίσκονται στα ταμεία των ΗΠΑ και, περισσότερο, των στενών συμμάχων τους.

«Παγωμένα» από το ξεκίνημα της ρωσικής εισβολής στην Ουκρανία, τα περιουσιακά αυτά στοιχεία είναι οι ισχυρότερες κυρώσεις που έχουν επιβληθεί μέχρι τώρα εναντίον ενός κράτους. Το ερώτημα αυτή τη στιγμή είναι, εάν τα κράτη της G7 θα κάνουν την κρίσιμη μετάβαση από το «πάγωμα» στην «κατάσχεση», ρευστοποιώντας κεφάλαια ώστε στη συνέχεια να τα ανακατανείμουν για να βοηθήσουν την Ουκρανία. 

Αμερικανική ασάφεια

Στις ΗΠΑ, ο διακομματικός νόμος REPO που εγκρίθηκε από την Επιτροπή Εξωτερικών Σχέσεων της Γερουσίας θα εξουσιοδοτήσει τον πρόεδρο να «κατασχέσει τα ρωσικά περιουσιακά στοιχεία» και στη συνέχεια να τα καταθέσει σε ένα «Ταμείο Υποστήριξης της Ουκρανίας» που θα βοηθούσε στην ανοικοδόμηση, την ανάκαμψη και την «ευημερία του ουκρανικού λαού». Αυτοί οι στόχοι, αν και είναι ασαφείς, δεν είναι απαράδεκτοι. Όμως, η χρήση κρατικών περιουσιακών στοιχείων που έχουν κατασχεθεί είναι ένα ζήτημα το οποίο εγείρει πολλές αντιδράσεις, ενώ υπάρχουν και δεύτερες σκέψεις.

Παράλληλα, υπάρχουν πολλοί ακόμη λόγοι που μόνο θετικό αντίκτυπο δεν θα προκαλούσε μία τέτοια εξέλιξη. Αυτοί περιλαμβάνουν τον σημαντικό κίνδυνο αποξένωσης των συμμάχων, την περαιτέρω απαξίωση της διεθνούς δύναμης του δολαρίου των ΗΠΑ, την ενίσχυση του κύρους της Κίνας και των δικών της στόχων «γιουανοποίησης» του πλανήτη, ενώ ενδεχομένως θα θέσει σε κίνδυνο τα περιουσιακά στοιχεία των ΗΠΑ στο εξωτερικό.

Ζητούμενο η κυριαρχία 

Οι νομικές αντιρρήσεις συνοψίζονται αρκετά εύκολα. Ο κανόνας της κυριαρχικής ασυλίας είναι ένα από τα πιο καθιερωμένα εθιμικά στο Διεθνές Δίκαιο. Στα μάτια πολλών ειδικών, είναι ακριβώς η σταθερότητα αυτής της θεμελιώδους αρχής που επέτρεψε στις εξαιρέσεις, όπως οι δικαστικές διαμάχες για εμπορικές διαφορές που αφορούν κράτη, να γίνουν αξιόπιστες.

Οι υποστηρικτές της κατάσχεσης περιουσιακών στοιχείων επισημαίνουν το νόμιμο -κατά την άποψή τους- των «αντίμετρων» για να δικαιολογήσουν το σχέδιό τους. Συνήθως όμως, μόνο ένα κράτος που έχει πληγεί από τις εχθρικές κινήσεις ενός άλλου, στην προκειμένη περίπτωση η ίδια η Ουκρανία, μπορεί να προβεί σε τέτοιες ενέργειες. Τα επιχειρήματα περί «συλλογικών αντίμετρων», θα προκαλούσαν πολλά ερωτήματα.

Πλήγμα για την Ευρώπη

Εν τω μεταξύ, δεδομένου ότι, τα περισσότερα από τα «παγωμένα» κεφάλαια βρίσκονται επί του παρόντος σε ειδικούς λογαριασμούς στην εταιρία χρηματοπιστωτικών υπηρεσιών Euroclear, τυχόν επιπτώσεις θα βαρύνουν κατά κύριο λόγο όχι την Ουάσιγκτον, αλλά μάλλον, τους Ευρωπαίους συμμάχους της. 

Αυτό το γεγονός έχει προκαλέσει σημαντικές αντιρρήσεις στην πρωτοβουλία μεταξύ των ευρωπαϊκών φορέων χάραξης πολιτικής, παρά την προθυμία τους να συμμετάσχουν σε προηγούμενους γύρους κυρώσεων. Σε τελική ανάλυση, οι ηγέτες της Ευρώπης, στην πραγματικότητα καλούνται να συμφωνήσουν σε μία πολιτική οικονομικού πολέμου, του οποίου το κόστος θα πρέπει να επιβαρυνθούν οι λαοί τους.

Πρώτα απ’ όλα, το προηγούμενο μιας δήμευσης με γεωπολιτικά κίνητρα θα μπορούσε να απειλήσει τη σκληρά κερδισμένη θέση του ευρώ, ως το δεύτερο αποθεματικό νόμισμα στον κόσμο. Η ελκυστικότητα του ευρώ βασίζεται σε πολλά συστατικά, συμπεριλαμβανομένων προφανώς της οικονομικής παραγωγικότητας, της σταθερότητας και του αναπτυξιακού δυναμικού της Ευρώπης. Όμως, η άλλη όψη του… νομίσματος είναι το γεγονός ότι, τα ευρωπαϊκά κράτη εξαρτώνται σε μεγάλο βαθμό από την Ουάσιγκτον και σε περίπτωση μιας ευρύτερης σύγκρουσης ΝΑΤΟ-Ρωσίας, το ευρώ θα δεχτεί έντονες πιέσεις.

Είναι κατανοητό, λοιπόν, γιατί η Ε.Ε. έχει μέχρι στιγμής αρνηθεί να συμφωνήσει σε ένα σχέδιο άμεσης δήμευσης ρωσικών κεφαλαίων. Αντίθετα, έχει αρχίσει να εφαρμόζει μια πολύ πιο μετριοπαθή προσέγγιση ανακατανομής στο Κίεβο, των σημαντικών πληρωμών τόκων που δημιουργούνται από τα δεσμευμένα περιουσιακά στοιχεία. Από την άλλη, η G7 καθώς και η κυβέρνηση Μπάιντεν, μαζί με τον Καναδά και την Ιαπωνία, παραμένουν ισχυροί υποστηρικτές των κατασχέσεων.

Πώς μπορεί να ωφεληθεί η Κίνα

Εάν η οικονομική επίθεση κατά της Ρωσίας από την G7 προκαλέσει αντιδράσεις, θα μπορούσε να ωφεληθεί η Κίνα; Σίγουρα, το Πεκίνο είναι πιθανό να αποκομίσει διπλωματικά οφέλη, καθώς θα έχει εμπεδωθεί η άποψη ότι, ο δυτικός οικονομικός πόλεμος έχει γίνει πολύ ακραίος. Το καθεστώς του Σι Τζινπίνγκ έχει τονίσει την παρουσία της Κίνας ως νομοταγούς παγκόσμιας δύναμης, ειδικά με το να αγκαλιάζει τους θεσμούς του ΟΗΕ (όπου, φυσικά, ασκεί μεγάλη επιρροή με μικρό κόστος). Αυτή η τακτική έρχεται σε πλήρη αντίθεση με τα πεπραγμένα των G7 που κάνουν… ελιγμούς για να αποφύγουν τον ΟΗΕ, κάτι που προκαλεί απέχθεια στον παγκόσμιο Νότο.

Ένα ξεχωριστό ερώτημα είναι εάν το όραμα της Κίνας για έναν «αποδολαριοποιημένο» κόσμο, θα μπορούσε να λάβει ώθηση από τις προσπάθειες της Δύσης για κατάσχεση των ρωσικών περιουσιακών στοιχείων. Σίγουρα, το Πεκίνο επιδιώκει εδώ και καιρό να αυξήσει το μερίδιο του γιουάν στα παγκόσμια αποθέματα ξένου συναλλάγματος και στη διασυνοριακή χρήση και έχει σημειώσει, πρόσφατα, κάποια πρόοδο. Το κινέζικο νόμισμα θα γινόταν πράγματι πιο ελκυστικό καθώς οι λογαριασμοί σε δολάρια και ευρώ θα άρχιζαν να φαίνονται όλο και πιο ευάλωτοι στην κατάσχεση. Αλλά, αυτό το σενάριο έχει πολύ δρόμο μπροστά του. Επί του παρόντος, το γιουάν είναι μόνο το πέμπτο παγκόσμιο αποθεματικό νόμισμα, που εξακολουθεί να ακολουθεί στενά το γεν και τη βρετανική λίρα. 

Ωστόσο, η εντατικοποίηση της χρήσης των δυτικών νομισμάτων ως «όπλων», θα μπορούσε πράγματι να ενισχύσει τις προσπάθειες της Κίνας για το γιουάν και, το πιο σημαντικό, να παράσχει ένα σημαντικό κίνητρο στα σχέδια για ένα κοινό αποθεματικό νόμισμα από τους BRICS. Η κίνηση θα βελτίωνε ταυτόχρονα τη φήμη του Πεκίνου ως φαινομενικά πιο υπεύθυνου παράγοντα σε σχέση με τα ξένα περιουσιακά στοιχεία, ενώ θα το ωθούσε επίσης να πειραματιστεί περαιτέρω με το δικό του καθεστώς μονομερών κυρώσεων που γεννήθηκε.

Ένας οικονομικός συνασπισμός των προθύμων;

Οι συζητήσεις για το θέμα της κατάσχεσης των δεσμευμένων περιουσιακών στοιχείων της Ρωσίας εντείνονται. Για παράδειγμα, όταν οι Ελβετοί νομοθέτες συζήτησαν αυτόν το μήνα τη χρήση των αποζημιώσεων -η πρόταση εγκρίθηκε με ισχνή πλειοψηφία- ορισμένοι γερουσιαστές ανησυχούσαν για την «αποδυνάμωση» της προστασίας που προσφέρει το Διεθνές Δίκαιο, το οποίο υπάρχει «για να «προστατεύει τα μικρά κράτη». 

Αυτές οι αμφιβολίες εξακολουθούν να υπάρχουν και πέρα από την Ευρώπη, φυσικά, καθώς μεγάλα τμήματα του παγκόσμιου Νότου γνωρίζουν ακριβώς πόσο ευάλωτα μπορεί να είναι, ήδη, στις δυτικές κυρώσεις. Μία νέα αμφίβολη πρακτική δήμευσης περιουσιακών στοιχείων θα έκανε την ισχύ του δολαρίου ΗΠΑ, που αποτελεί έτσι κι αλλιώς πηγή εκτεταμένης δυσαρέσκειας, ακόμη πιο δυσάρεστη.

*Μέλος του Ινστιτούτου Quincy και αναπληρωτής καθηγητής στη Νομική Σχολή του Κινεζικού Πανεπιστημίου του Χονγκ Κονγκ