Απομόχλευση και μεγάλος οικονομικός κύκλος

Του Κώστα Γούλα*

Σκοπός του παρόντος κειμένου είναι να αποτυπωθούν κάποιες σκέψεις όσον αφορά στην τρέχουσα χρηματιστηριακή πραγματικότητα και στο οικονομικό περιβάλλον που διαμορφώθηκε. Με τον τρόπο αυτό, ίσως βοηθήσω το ευρύ επενδυτικό κοινό και όχι μόνο, να αποκτήσει ενδεχομένως ένα ευρύτερο πεδίο πληροφόρησης και γνώσης, που θα του επιτρέψει να προσανατολιστεί επιτυχημένα στην σημερινή δύσκολη επενδυτική εποχή.

Η δυσκολία για τους επενδυτές, αναλυτές και traders είναι να εκτιμήσουν σε ποια φάση του βραχυπρόθεσμου οικονομικού κύκλου (5-8 ετών) βρισκόμαστε. Η οικονομία θα βρεθεί σε επέκταση ή συρρίκνωση τα επόμενα τρίμηνα; Πόσο θα διαρκέσει η ανάπτυξη, η στασιμότητα, η ύφεση κ.τ.λ.; Εύλογα ερωτήματα, ωστόσο μη επαρκή.

Το σημαντικότερο ερώτημα που αγνοούν οι περισσότεροι, ακόμα και οι ιθύνοντες που ασκούν τη δημοσιονομική πολιτική, είναι σε ποιο σημείο βρισκόμαστε στον μεγάλο οικονομικό κύκλο, διάρκειας 75-100 ετών και ο οποίος αποτυπώνει την ανάπτυξη των εισοδημάτων σε σχέση με την άνοδο της παραγωγικότητας και τη συσσώρευση χρέους.

Με αφετηρία το σπάσιμο της φούσκας των εταιριών dot.com το 2000-2003, ακολουθεί ένας σημαντικός κύκλος χαμηλών επιτοκίων προκειμένου να βγουν οι ΗΠΑ από την ύφεση. Είναι και η βασική αιτία για τη νέα μεγάλη φούσκα των ακινήτων (2007-2009), το σπάσιμο της οποίας, μαζί με την κατάρρευσή της Lehman Brothers, κορύφωσε το συστημικό ρίσκο και τη μεταβλητότητα σε απροσδόκητα επίπεδα, οδηγώντας τον δείκτη S&P500 στις 666 μονάδες.

Το 2009 είναι κατά τη γνώμη μου και το έτος σταθμός. Η Fed, έχοντας επιβάλει αυστηρότερα κριτήρια εποπτείας στις τράπεζες, θεωρώντας ότι με αυτόν τον τρόπο δεν θα υπάρξουν ξανά σημαντικές κρίσεις στα θεμέλια του συστήματος, οδηγεί την παγκόσμια οικονομία σε ένα νέο ξέφρενο κύκλο παροχής ρευστότητας μέσω της ποσοτικής χαλάρωσης (Quantitative Easing, QE). Η υπερμόχλευση του συστήματος είναι γεγονός.

Το ήδη υπερμοχλευμένο σύστημα από το 2007 δεν κατόρθωσε να εξυγιανθεί επαρκώς και ερχόμαστε στο έτος 2020 με την κρίση του Covid-19 που οδηγεί στην κατάρρευση των χρηματιστηρίων μέσα σε δύο μήνες με ταυτόχρονο πλήγμα στην λειτουργία της παγκόσμιας εφοδιαστικής αλυσίδας. Η νέα ποσοτική χαλάρωση αγγίζει πλέον πρωτόγνωρα επίπεδα, τα οποία ξεπέρασαν και την έκπληξη που βιώσαμε με την πολιτική αρνητικών επιτοκίων. Το έτος 2021 η αύξηση της νομισματικής κυκλοφορίας Μ2 ανήλθε στο 27% για πρώτη φορά στην ιστορία των ΗΠΑ. Ο S&P 500 εκτινάχθηκε στις αρχές του 2022 στις 4.800 μονάδες, δηλαδή σε ιστορικά υψηλά.

Μετά την αναδρομή των όσων έγιναν κατά τα έτη 2000-2022 προκύπτουν οι εξής διαπιστώσεις:

Η νομισματική πολιτική που ακολούθησαν οι κεντρικές τράπεζες αύξησε το συνολικό ΑΕΠ (εξαιρείται η Ελλαδα) σε ρυθμούς υψηλότερους από την αύξηση της παραγωγικότητας. Παράλληλα το συνολικό χρέος (δημόσιο και ιδιωτικό) αυξήθηκε κατακόρυφα σε επίπεδα πλέον μη βιώσιμα κατά τη γνώμη μου.

Επιπλέον, η εκρηκτική άνοδος του πληθωρισμού ήταν η αιτία για μια νέα πολιτική στα επιτόκια της Fed. Συγκεκριμένα, για πρώτη φορά από τη δεκαετία του 1980, το yield του 10ετους treasury έσπασε ανοδικά το μακροχρόνιο πτωτικό trend (για όσους γνωρίζουν επαρκώς Τεχνική Ανάλυση) όπως είχε εξελιχθεί μετά την εφαρμογή της οικονομικής πολιτικής Θάτσερ και Ρέιγκαν.

Τα δύο στοιχεία όμως που πραγματικά προβληματίζουν για αυτό που έρχεται είναι:

1) Η κορύφωση της κυκλοφορίας χρήματος Μ2 το έτος 2022 και έκτοτε η για πρώτη φορά μείωση του Μ2 μετά από το 1929, δηλαδή σχεδόν ύστερα από 100 χρόνια!!

2) Η ταυτόχρονη απομόχλευση (deleveraging) των ενεργητικών στοιχείων της Fed, δηλαδή της διακράτησης κρατικού χρέους.

Οι παραπάνω διαπιστώσεις δημιουργούν ισχυρή την πεποίθηση ότι βρισκόμαστε πολύ κοντά στην ολοκλήρωση του μεγάλου οικονομικού κύκλου, κάτι που συνεπάγεται το σκάσιμο της φούσκας του συνολικού χρέους, συνοδευόμενο από ισχυρές και εκτεταμένες χρεοκοπίες και financial pain, οδηγώντας τις οικονομίες όχι απλά σε deflation, αλλά σε μορφές depression.

Συνεπώς, ο χειρισμός της διαδικασίας απομόχλευσης (deleveraging) και η επιτυχία της θα εξαρτηθεί από το συγκεκριμένο μείγμα δημοσιονομικής και νομισματικής πολιτικής της Fed, το οποίο θα κινηθεί στους εξής 4 άξονες:

1) Μείωση δαπανών,

2) Μείωση Δανεισμού (μέσω defaults και debt restructuring),

3) Αναδιανομή πλούτου μέσω φορολογικών μεταβολών και

4) Νέος κύκλος QE στο τελικό στάδιο

Σε κάθε περίπτωση η παραπάνω διαδικασία πρόκειται να προκαλέσει αρκετή ανησυχία  στην επενδυτική κοινότητα, καθώς θα αποτελέσει πρόκληση η διατήρηση της αξίας των ενεργητικών στοιχείων του εκάστοτε επενδυτή σε αυτό το περιβάλλον.

Σε αυτές τις συνθήκες κατάλληλη στρατηγική θα αποτελέσει η όσο το δυνατόν ισχυρότερη διαφοροποίηση των χαρτοφυλακίων, καθώς και η χρήση επενδυτικών εργαλείων futures-options (για όσους έχουν επαρκή γνώση και εμπειρία) με σκοπό την αντιστάθμιση κινδύνου.

* Sales & Trading cash-derivatives, Eurobank Equities