Ευκαιρίες και παγίδες στο ξανα-ανακάτεμα της βαλκανικής τράπουλας

Τα όσα διαδραματίζονται τις τελευταίες εβδομάδες στο Κόσσοβο δεν έχουν απασχολήσει ιδιαίτερα τα ελληνικά media και κατ’επέκταση την ελληνική κοινωνία. Όμως, σε ένα διάστημα που το Μακεδονικό και η συμφωνία των Πρεσπών συνεχίζουν να διχάζουν βαθιά το ελληνικό κοινό, μας ενδιαφέρουν και μας αφορούν πολύ περισσότερο από ότι νομίζουμε. Και αυτό διότι έχουν σαν κοινό παρανομαστή την γενικότερη… κινητικότητα που παρατηρείται, ώστε να κλείσουν κάποιες από τις ανοιχτές εθνικές πληγές στην περιοχή των Βαλκανιών, με την από κοινού στήριξη και εγγύηση Ευρωπαίων και Αμερικανών.

Το γιατί είναι πολύ μεγάλη και πολύπλοκη κουβέντα. Συνοψίζοντας θα σταθούμε στο γεγονός πως με την Αμερική και τη Ρωσία να βρίσκονται σε νέα τροχιά σύγκρουσης, τα τελευταία χρόνια, η στρατηγική αξία των Βαλκανίων και το ξεκαθάρισμα στις σφαίρες επιρροής έχει αναβαθμιστεί στις προτεραιότητες της αμερικανικής διπλωματίας. Αντιστοίχως, σε ευρωπαϊκό επίπεδο, η Κομισιόν του Ζαν Κλοντ Γιούνκερ δεν έχει κρύψει ότι στην προσπάθεια της να δώσει νέα ώθηση στο ταλαιπωρημένο ευρωπαϊκό οικοδόμημα επιδιώκει, μεταξύ άλλων, την επαναπροώθηση της διεύρυνσης της Ε.Ε. με τα Βαλκάνια να θεωρούνται, γεωγραφικά και πολιτικά, ένας εύλογος και σχετικά συμβατός στόχος.

Κάπως έτσι, οι κατάλληλες διεθνείς συνθήκες και η απαραίτητη πολιτική βούληση και το θάρρος οδήγησαν Αθήνα και Σκόπια στο συμβιβασμό της συμφωνίας των Πρεσπών. Ένα ανάλογο μοτίβο έχει καλλιεργηθεί και στην περίπτωση της σχέσης Σερβίας και Κοσσυφοπεδίου, με μόνη διαφορά ότι εδώ τα πράγματα είναι αρκετά πιο πολύπλοκα, δεδομένου ότι οι σχέσεις μεταξύ Σέρβων και Αλβανών δεν ήταν ποτέ ομαλές, το αίμα που έχει χυθεί στην μεταξύ τους ένοπλη σύγκρουση είναι πρόσφατο και τα επεισόδια δεν λείπουν ακόμη και σήμερα. Όμως, οι διεθνείς γεωπολιτικές συνθήκες έχουν αλλάξει, με τις μεγάλες δυνάμεις να πιέζουν προς την κατεύθυνση της εξομάλυνσης και αυτό έχει ταράξει κάπως τις ισορροπίες ειδικά στην πλευρά του Κοσσυφοπεδίου.

Πραγματικά, οι δύο πλευρές ξεκίνησαν διαπραγματεύσεις τους τελευταίους μήνες προς την κατεύθυνση της επίτευξης μιας ειρηνευτικής συμφωνίας, υπό την αιγίδα της Ευρωπαϊκής Ένωσης, η οποία προσέφερε σε αμφότερες το «τυράκι» της ενταξιακής προοπτικής στην ευρωπαϊκή οικογένεια (προφανώς πρώτα της Σερβίας, που είναι πιο έτοιμη πολιτικά, κοινωνικά και οικονομικά και σε βάθος χρόνου του Κοσσυφοπεδίου). Όμως, φτάνοντας στα δύσκολα, οι συνομιλίες αναπόφευκτα «σκάλωσαν», διότι η σερβική πλευρά δεν θα δεχόταν να κάνει τη μέγιστη υποχώρηση της αναγνώρισης ενός ανεξάρτητου Κοσσόβου, που ήταν η εύλογη απαίτηση της Πρίστινα, χωρίς ανταλλάγματα. Πρότεινε λοιπόν ανταλλαγή εδαφών και ουσιαστική διχοτόμηση του κρατιδίου μεταξύ αλβανοφώνων και σέρβων. Πιο συγκεκριμένα, η επίσημη πρόταση του Βελιγραδίου ήταν η ανταλλαγή της περιοχής Κόσοβσκα Μιτρόβιτσα, όπου η πλειοψηφία των κατοίκων είναι Σέρβοι με τη σερβική κοιλάδα του Πρέσεβο, όπου οι αλβανόφωνοι κυμαίνονται στο 90%.

Η πρώτη αντίδραση της Πρίστινα και του προέδρου της, Χάσιμ Θάτσι, ήταν να αρνηθεί. Όμως, τα πράγματα δεν είναι τόσο απλά. Και ο Θάτσι, αν και σκληροπυρηνικός πρώην οπλαρχηγός του UCK, το κατάλαβε γρήγορα, όταν στρεφόμενος στην μέχρι τώρα προστάτιδα Ουάσιγκτον, κατάλαβε ότι οι Αμερικανοί δεν συμμερίζονταν τις ενστάσεις του, θέλοντας πάνω από όλα να βρεθεί οριστική λύση. Μάλιστα ο Αμερικανός πρεσβευτής στην Πρίστινα μίλησε δημοσίως για την ιστορική ευκαιρία που υπάρχει, με το δημόσια μήνυμα του να μην αφήνει αμφιβολίες για τις βουλές του μεγάλου αδελφού.

Βεβαίως, η προοπτική ενός συμβιβασμού έχει ήδη προκαλέσει μεγάλες αντιδράσεις στο εσωτερικό κάθε πλευράς. Ειδικά στη Σερβία, γίνεται… κακός χαμός από την αντιπολίτευση και βέβαια την πανίσχυρη σερβική ορθόδοξη εκκλησία που δεν ακούει κουβέντα περί αναγνώρισης ενός ανεξάρτητου Κοσσυβοπεδίου. Η απόφαση για τη σερβική κοινή γνώμη και το δίλημμα που τίθεται ενώπιον του είναι ιδιαίτερα δύσκολο και επώδυνο. Στο Κόσσοβο εντοπίζεται το λίκνο του σερβικού πολιτισμού και η προοπτική να αποχαιρετίσει οριστικά τα εδάφη αυτά, δεν είναι εύκολο –και δικαίως- σε κανέναν Σέρβο που σέβεται την ιστορία και τον πολιτισμό της χώρας του.

Από την άλλη, υπάρχει η ρεαλιστική πραγματικότητα ενός κρατιδίου που μετρά δέκα χρόνια ανεξάρτητης πορείας και έχει αναγνωριστεί από δεκάδες χώρες, κυρίως της Δύσης και είναι ήδη μέλος διεθνών οργανισμών, όπως το ΔΝΤ και η Παγκόσμια Τράπεζα. Στις χώρες που δεν το έχουν αναγνωρίσει ξεχωρίζει η Ρωσία, η Κίνα και βέβαια η Ελλάδα, όμως αυτό δεν το έχει εμποδίσει να σταθεί στα πόδια του, μετρώντας τον καλύτερο προστάτη στο πρόσωπο της Ουάσιγκτον. Έτσι, ο χρόνος που κυλάει δεν είναι προς όφελος της Σερβίας, η θεσμική οντότητα του Κοσσόβου παγιώνεται, ενώ η ανοιχτή διένεξη εμποδίζει την ίδια τη Σερβία να προχωρήσει στην ευρωπαϊκή της προοπτική, η οποία θα επισφράγιζε την κοινωνική και οικονομική ανάταση της μετά την τεράστια ζημιά που της άφησε ο πόλεμος. Επιπλέον, η ανταλλαγή εδαφών θα της δώσει το δικαίωμα να ισχυριστεί ότι δεν παρέδωσε αμαχητί, την αναγνώριση της λίγο-πολύ δεδομένης απόσχισης της περιοχής και μάλιστα λαμβάνοντας, με την ανταλλαγή των εδαφών, το πλουσιότερο βορεινό κομμάτι του Κοσσόβου, που είναι γνωστό ότι διαθέτει πλουσιότατο ορυκτό πλούτο.

Βεβαίως, επειδή εδώ είναι Βαλκάνια, δεν είναι… παίξε γέλασε, το να «παίζει» κανείς με ανταλλαγές εδαφών και επαναχάραξη των συνόρων φέρει υψηλό βαθμό επικινδυνότητας. Με τον ίδιο τρόπο θα μπορούσε, για παράδειγμα, ο σερβικός τομέας της Βοσνίας Ερζεγοβίνης ή του Μαυροβουνίου να θελήσουν να αυτονομηθούν ή να επιδιώξουν την ενσωμάτωση τους στη μητέρα Σερβία. Το νέο Κόσσοβο θα μπορούσε αντιστοίχως να μπει σε μια τροχιά ενοποίησης με την Αλβανία, με τα μεταξύ τους σύνορα να ετοιμάζονται ούτως ή άλλως να καταργηθούν με την είσοδο του 2019, για να μην θυμηθούμε βέβαια και το αλβανόφωνο κομμάτι των Σκοπίων, που από την πλευρά του ευελπιστεί ότι η συμφωνία των Πρεσπών –εφόσον επικυρωθεί- θα λειτουργήσει σταθεροποιητικά και υποστηρικτικά στη διαφύλαξη της ενότητας του. Κοινώς τα σχέδια μπορούν να μοιάζουν καλά στα… χαρτιά, όμως κανείς δεν μπορεί να ξέρει πως θα εφαρμοστούν και που θα οδηγήσουν…