Ηρώδειο: Η μαγεία της Τόσκα – Από τη Μαρία Κάλλας στην Κριστίνε Οπολάι

Vissi d’arte, δυο λέξεις από την ιταλική γλώσσα που αγγίζουν μουσικά το αυτί του θεατή. «Έζησα με τέχνη», ή «Έζησα για την τέχνη» αν προτιμάτε καλύτερα, μια φράση που αποτυπώνει με νόημα τις εικόνες, τα λόγια και την μουσική της «Τόσκα» του γεννημένου στην Λούκκα της Βόρειας Ιταλίας στις 22 Δεκεμβρίου του 1858, Τζάκομο Πουτσίνι.

Ένα δράμα γραμμένο σε τρείς πράξεις το 1899 από τον Βικτοριέν Σαρντού σε μορφή θεατρικού, διασκευασμένο μετέπειτα σε λιμπρέτο από τους Λουίτζι Ίλικα και Τζουζέπε Τζακόζα, που καθηλώνει το θεατή με τις εναλλαγές των συναισθημάτων και τη μεγαλειώδη μουσική του λιτότητα, ερμηνεύτηκε για πρώτη φορά στις 14 Ιανουαρίου του 1900, έχοντας ερμηνευτεί στο πέρασμα του χρόνου από τις μεγαλύτερες σοπράνο στο ρόλο της Φλόρια Τόσκα, από αξιοζήλευτους τενόρους στο ρόλο του Μάριο Καβαραντόσσι και από βαρύτονους που γέμιζαν επιβλητικά την σκηνή στο ρόλο του Βαρόν Σκάρπια.

Η Εθνική Λυρική Σκηνή με την υποστήριξη του Ιδρύματος Σταύρος Νιάρχος ανεβάζει με μια διπλή διανομή ρόλων τη σαγηνευτική «Τόσκα» του Τζάκομο Πουτσίνι στο Ηρώδειο στις 28, 29, 30 και 31 Ιουλίου με υψίφωνους, την διάσημη Κριστίνε Οπολάις και στην δεύτερη διανομή την αρμενικής καταγωγής Λιάνα Χαρουτουνιάν. Τενόροι ο διεθνούς φήμης Μεξικανός Ραμόν Βάργκας, που τα τελευταία χρόνια έχει τραβήξει επάνω του τα φώτα των κριτικών και το χειροκρότημα του κοινού με τις αριστοτεχνικές ερμηνείες του και ο Ιταλός Τζόρτζιο Μπερούτζι στο ρόλο του Καβαραντόσσι. Βαρύτονοι οι Έλληνες Δημήτρης Πλατανιάς, που η φήμη του ξεπέρασε τα στενά όρια της χώρας και η αποδοχή και το χειροκρότημα τον ακολουθούν στις εμφανίσεις του εκτός και εντός των τειχών της χώρας, και ο Τάσης Χριστογιαννόπουλος στο ρόλο του Σκάρπια. Ένας Χριστογιαννόπουλος του οποίου η παρουσία με το πέρασμα του χρόνου γίνεται ολοένα και καλύτερη, δείχνοντας πως μπορεί να φτάσει ακόμη ψηλότερα.

Το έργο διαδραματίζεται στην Ρώμη περί τα 1800 όπου μια ντίβα της όπερας, μια γυναίκα παράφορα ερωτευμένη, που ζηλεύει παθολογικά τον σύντροφό της και αυτή δεν είναι άλλη από τη Φλόρια Τόσκα, βρίσκεται ανάμεσα σε δυο διαφορετικούς κόσμους, αυτόν του αγνού πατριώτη Μάριο Καβαραντόσσι που οδηγείται με μαθηματική ακρίβεια στο θάνατο, όχι για τις επαναστατικές ιδέες του αλλά γιατί είναι το θύμα μιας καλοστημένης παγίδας του Σκάρπια που ποθεί την Τόσκα και την θέλει στην δική του αγκαλιά και όχι στο πλάι του ρομαντικού επαναστάτη.

Μια σύγκρουσή χαρακτήρων, κόσμων διαφορετικών σε μια ευθυγράμμιση στα ιδεώδη του βερισμού (το ιταλικό κίνημα του ρεαλισμού) όπου ο Πουτσίνι μέσα από το ξεδίπλωμα βίαιων σκηνών με πολλές και διαδοχικές εντάσεις, έρχεται να αποδώσει μουσικά χωρίς ωραιοποιήσεις την μαγεία του ρεαλισμού στην σκηνή, σε ένα έργο που βγαίνει έξω από τις νόρμες μιας κλασικής όπερας και αφήνεται στις εναλλαγές των σκηνών δράσης, με σημαντικές παρεμβάσεις στην ποίηση του κειμένου από την ματιά ενός ανήσυχου και χωρίς όρια και καλούπια συνθέτη.

Οι πράξεις υπερκαλύπτουν τα συναισθήματα με την εντυπωσιακή είσοδο του Βαρόνου Σκάρπια, στην πρώτη πράξη και την ομολογούμενως εντυπωσιακή κατάληξή της. Στο ίδιο κύμα έντασης με τον βασανισμό στην δεύτερη πράξη του ιδεαλιστή επαναστάτη Καβαραντόσσι, την εκκωφαντική σκηνή σε βάθος και ωριμότητα από μουσικής πλευράς του ωμού ερωτικού εκβιασμού και τον φόνο στον οποίο προβαίνει η Τόσκα, εκδικούμενη τον βαρόνο Σκάρπα για την εκτέλεση του Καβαραντόσσι και το φινάλε στην τρίτη πράξη με την αυτοκτονία της Τόσκα, όπου η ζήλεια, η λαγνεία, ο έρωτας, η φιλία και η πίστη δημιουργούν ένα εκρηκτικό μείγμα που οδηγεί το θεατή σε καθήλωση και την ντίβα της όπερας στο να κόψει το νήμα της ζωή της.

Η Τόσκα αποτελεί ένα έργο-σταθμό το οποίο με τεράστια επιτυχία στον ομώνυμο ρόλο έχει ερμηνεύσει, με το τεράστιο βάθος και την δύναμη της φωνής της που την χαρακτήριζε, η Μαρία Κάλλας έχοντας στο πλευρό της στο ρόλο του Βαρόνου Σκάρπια τον βαρύτονο Ιταλό Τίτο Γκόμπι. Μια παράσταση που αποτέλεσε σταθμό ήταν αυτή της δεκαετίας του ‘60 στο Κόβεν Γκάρντεν του Λονδίνου με μια μαγευτική Κάλλας να δίνει κυριολεκτικά μια παράσταση ζωής και να βάζει την ανεξίτηλη σφραγίδα της στην Τόσκα. Ενώ την δική του σφραγίδα έχει βάλει στο δράμα της Τόσκα στο πέρασμα του χρόνου και ένας άλλος ογκόλιθος της σκηνής, ο Τζουζέπε Ντι Στέφανο, αλλά και ο Ιταλός τενόρος Κάρλο Μπεργκόλντι.

Ας αφήσουμε όμως τις ερμηνείες από το μαγευτικό παρελθόν και τα ιερά τέρατα του κλασικού ρεπερτορίου. Το βάθος της φωνής, η άριστη τεχνική κατάρτιση και η εξαιρετική σκηνική παρουσία είναι τα τρία βασικά «όπλα» της διάσημης υψίφωνου Κριστίνε Οπολάις, που καλείται να μαγεύσει το Ηρώδειο στο ρόλο της Τόσκα και του πολύπειρου Μεξικανού τενόρου Ραμόν Βάργκας. Ο δικός μας βαρύτονος Δημήτρης Πλατανιάς, που έχει κατακτήσει όλες τις μεγάλες σκηνές με μια φωνή που θα την χαρακτηρίζαμε λυρικού τενόρου υψηλού επιπέδου, που ανταποκρίνεται θαυμάσια και στις χαμηλές και στις μεσαίες και τις ψηλές νότες.

Η σκηνοθεσία της παράστασης, τα σκηνικά και τα κοστούμια είναι του Ούγκο Ντε Άνα και την διεύθυνση της ορχήστρας έχει ο διάσημος αρχιμουσικός, ο Γάλλος Φιλίπ Ωγκέν, πρώην Μουσικός Διευθυντής της Κρατικής Όπερας της Ουάσιγκτον.

Μαρίνα Α. Πολυκανδριώτη