Το θαύμα της φύσης: Ο μοναδικός Ασπροπάρης – ο τυροκόμος, ο εργένης των Μετεώρων, μετά από έξι χρόνια μοναξιάς, βρήκε αυτό το υπέροχο ταίρι

Η Ελληνική Ορνιθολογική Εταιρεία αναφέρει πως έγινε «ένα θαύμα στα Μετέωρα». Μετά από χρόνια, στα βράχια των Μετεώρων, βρέθηκε και πάλι ένα ζευγάρι Ασπροπάρηδων (γύπες) -Του έχουν δοθεί περισσότερα από 23 τοπικά ονόματα: στην Ήπειρο είναι γνωστός ως Κουκάλογο ή Αλογόκουκο μιας και οι χωρικοί πιστεύουν ότι κουβαλάει στην πλάτη του τον τεμπέλη Κούκο, φέρνοντας την άνοιξη και την καλοτυχία.

Στα Μετέωρα, κάθε χρόνο επέστρεφε από την Αφρική ο «εργένης» Ασπροπάρης που επέλεγε το σημείο ως κατοικία του. Ήταν μόνος του από το 2018, αλλά μετά από έξι χρόνια φαίνεται πως βρήκε ταίρι.

Η Ελληνική Ορνιθολογική Εταιρεία αναφέρει πως έγινε «ένα θαύμα στα Μετέωρα» αφού «μετά από χρόνια φιλοξενούν ζευγάρι Ασπροπάρηδων στα βράχια τους».
«Ο αγαπημένος μας λοιπόν “εργένης των Μετεώρων”, που παρακολουθούμε εδώ και έξι χρόνια ως μοναχικό άτομο, με την ελπίδα να αποκτήσει ένα ταίρι, φέτος δεν είναι πια μόνος του», αναφέρει η Ορνιθολογική Εταιρεία.

Το 2018, γράφει ο ιστότοπος reader, ήταν η τελευταία χρονιά που παρατηρήθηκε από την Ορνιθολογική, φωλιά Ασπροπάρη, που είναι γνωστός στη Θεσσαλία ως «τυροκόμος».

Έκτοτε, μονάχα ο αρσενικός Ασπροπάρης επέστρεφε κάθε άνοιξη στον γνωστό, εδώ και χρόνια, βράχο του, περιμένοντας υπομονετικά την εμφάνιση ενός θηλυκού ατόμου. Και φέτος επιβεβαιώθηκε πως εμφανίστηκε θηλυκός Ασπροπάρης και πλέον ζουν μαζί στα Μετέωρα.

Ο απειλούμενος Ασπροπάρης

Στην Ελλάδα, είναι πλέον εξαιρετικά σπάνιος ο Ασπροπάρης και οι πληθυσμοί του βαίνουν επικίνδυνα μειούμενοι. Συμπεριλαμβανόταν στο «Κόκκινο Βιβλίο» (Red Data Book) των απειλουμένων σπονδυλοζώων της Ελλάδας στην κατηγορία «ΤΡΩΤΑ» (Vulnerable), ωστόσο, είναι πλέον Κρισίμως Κινδυνεύον είδος. Στον ελλαδικό χώρο, ο Ασπροπάρης συναντάται και με άλλες ονομασίες, όπως Αστραπάρης, Ασπρόγυπας, Λευκόγυπας, Μικρό Όρνιο, Μπατζουτιέρα, Σκανίτης, Κουκκάλογο (Ήπειρος), Καλιατζάρης (Θράκη), Τυροκόμος (Θεσσαλία, Κοζάνη).

Ο Ασπροπάρης είναι το μικρότερο από τα τέσσερα είδη γυπών που απαντούν στην Ελλάδα και την Ευρώπη. Διακρίνεται εύκολα από τους συγγενείς του, όχι μόνο λόγω του μικρότερου μεγέθους του, αλλά κυρίως από το λευκό φτέρωμά του, τα μεγάλα μαύρα φτερά στις άκρες των φτερούγων του, το γυμνό από πούπουλα πορτοκαλί πρόσωπό του και από τη λευκή χαίτη στην κορυφή του κεφαλιού του.

Αν και μικρότερος από τους άλλους γύπες, με πιο κοντά πόδια και πιο αδύνατο και λεπτό ράμφος, εξισορροπεί τα μειονεκτήματα αυτά με την εξυπνάδα και επιδεξιότητά του! Το ράμφος του είναι ιδανικό για να τσιμπολογάει κομμάτια κρέας κολλημένα στα κόκκαλα, κάτι που δεν μπορούν να κάνουν οι άλλοι γύπες με τα μεγάλα ράμφη τους και να φτάνει στα πιο μικρά σημεία.

Επίσης, δεν εξαρτάται αποκλειστικά από την παρουσία νεκρών ζώων και ειδικά από μεγάλα κουφάρια όπως οι συγγενείς του, διότι έχει ένα πολύ μεγαλύτερο διατροφικό φάσμα. Μπορεί να τραφεί με μικρά ψοφίμια, αβγά, ακόμα και σε χωματερές, αλλά ακόμα πιο σημαντικό είναι ότι μπορεί να κυνηγήσει μικρά θηράματα, όπως έντομα και μικρά σπονδυλωτά ζώα (όπως χελώνες και σαύρες).

Εντυπωσιακό είναι το γεγονός ότι ο Ασπροπάρης είναι ένα από τα λίγα είδη πουλιών που χρησιμοποιούν εργαλεία: μπορεί να χρησιμοποιήσει πέτρες για να σπάσει αβγά, ενώ πετάει από ύψος χελώνες για να σπάσει το καβούκι τους. Κάτι άλλο πολύ χαρακτηριστικό του Ασπροπάρη είναι πως, ειδικά τα αρσενικά, όταν φτάνει η περίοδος αναπαραγωγής, τρέφονται με περιττώματα από ασπόνδυλα ζώα για να αποκτήσουν το χαρακτηριστικό πορτοκαλί χρώμα του προσώπου τους!

Ο Ασπροπάρης είναι μονογαμικός και φωλιάζει κάθε χρόνο στην ίδια κοιλότητα, σπηλιά ή προεξοχή σε γκρεμούς, ενώ είναι πολύ συχνό φαινόμενο να φωλιάζει πάνω από στάνες και μαντριά. Κάνει ένα με δύο μικρά τον χρόνο, ανάλογα με τη διαθεσιμότητα τροφής, τα οποία έχουν μαύρο ή σκούρο καφέ φτέρωμα το πρώτο έτος της ζωής τους, ενώ τους παίρνει 5 χρόνια για να ενηλικιωθούν και να αποκτήσουν το λευκό φτέρωμα των ενήλικων πουλιών.

Στα Βαλκάνια, ο Ασπροπάρης επιβιώνει μόνο στην Ελλάδα, τη Βουλγαρία, την Αλβανία και την ΠΓΔΜ (με έναν πληθυσμό γύρω στα 70 ζευγάρια συνολικά), ενώ έχει εξαφανιστεί από τις υπόλοιπες βαλκανικές χώρες. Στην Ευρώπη, το είδος έχει παρουσία μόνο στις μεσογειακές χώρες και ανάμεσα σε αυτές μόνο η Ισπανία διατηρεί έναν σχετικά υγιή πληθυσμό με περίπου 1.450 ζευγάρια.

Ακούραστος ταξιδιώτης

Ο Ασπροπάρης είναι ο μοναδικός γύπας της Ευρώπης που μεταναστεύει στην Αφρική τον χειμώνα. Ο Βαλκανικός πληθυσμός διαχειμάζει στην Ανατολική υποσαχάρια Αφρική, ενώ τα πουλιά από Ισπανία, Πορτογαλία, Γαλλία και Ιταλία διαχειμάζουν στη Δυτική υποσαχάρια Αφρική.

Κάθε χρόνο, στις αρχές της άνοιξης τα πουλιά επιστρέφουν από τις χώρες της Αφρικής για να φωλιάσουν σε έναν από τους πολυάριθμους γκρεμούς της χώρας μας. Ο Ασπροπάρης είναι το μοναδικό από τα τέσσερα είδη γύπα που συναντάμε στην Ελλάδα που τολμάει να κάνει ένα τόσο επικίνδυνο ταξίδι!

Τα πουλιά που έρχονται στην Ελλάδα συνήθως διαχειμάζουν στο Τσαντ ή το Σουδάν. Από εκεί, θα πρέπει να διανύσουν κατά μέσο όρο 5.000 χλμ., περνώντας πάνω από τουλάχιστον 7 ή 8 χώρες (Τσαντ, Σουδάν, Αίγυπτος, Ισραήλ, Ιορδανία, Λίβανος, Συρία, Τουρκία), κάποιες από αυτές εμπόλεμες, πάνω από ερήμους, μεγάλες πόλεις και τη θάλασσα για να φτάσουν στον αγαπημένο τους βράχο, όπου βρίσκεται η φωλιά τους.

Οι Ασπροπάρηδες φωλιάζουν στην ίδια ακριβώς θέση (σχεδόν) κάθε χρόνο, κάτι που καταδεικνύει την εκπληκτική ικανότητα προσανατολισμού τους: όχι απλά μπορούν να βρουν τον δρόμο από τη μακρινή Αφρική χωρίς GPS πλοηγό, αλλά μπορούν να φτάσουν ακριβώς μέχρι τον βράχο όπου βρίσκεται η φωλιά τους!

Μετά από την αναπαραγωγική περίοδο και πριν έρθει το φθινόπωρο, δηλαδή μέχρι τα μέσα Σεπτεμβρίου, οι Ασπροπάρηδες θα πρέπει να ξεκινήσουν το ταξίδι τους προς την Αφρική. Αυτή τη φορά όμως, δεν τους πιέζει τόσο ο χρόνος, όπως την άνοιξη που πρέπει να προλάβουν έγκαιρα να φτιάξουν τη φωλιά τους για να ξεκινήσουν την αναπαραγωγή. Οπότε, αντί να κάνουν το ταξίδι σε δύο εβδομάδες, συνήθως ακολουθούν χαμηλότερους ρυθμούς και το ταξίδι επιστροφής στην Αφρική μπορεί να διαρκέσει έως και έναν μήνα.

Αλλά αυτό το ταξίδι μπορεί να είναι ακόμα πιο δύσκολο, ειδικά για τα νεαρά που το κάνουν για πρώτη φορά. Πώς μπορούν να γνωρίζουν τον δρόμο αφού είναι η πρώτη φορά που ταξιδεύουν; Επίσης, το ταξίδι επιστροφής κρύβει μια μεγάλη παγίδα για τα μη έμπειρα νεαρά πουλιά: τη διάσχιση της Μεσογείου. Η θάλασσα δεν προσφέρει τις θέσεις ξεκούρασης που έχουν ανάγκη οι γύπες και δυστυχώς πολλά νεαρά κουράζονται και δεν καταφέρνουν να διανύσουν τη μεγάλη διαδρομή από την Πελοπόννησο (τα Κύθηρα και τα Αντικύθηρα), αλλά και από την Κρήτη, μέχρι τις ακτές της Βόρειας Αφρικής.

Τα (έμπειρα) ενήλικα πουλιά και κάποια νεαρά διαλέγουν την πιο μακρινή αλλά και ασφαλέστερη διαδρομή προς την Αφρική, περνώντας πάνω από τη στεριά, από Τουρκία και Μέση Ανατολή μέχρι την Αφρική, όπου θα περάσουν τον χειμώνα μέχρι να έρθει πάλι ο καιρός να επιστρέψουν στην Ελλάδα για να φωλιάσουν για άλλη μια χρονιά!

Η σχέση του Ασπροπάρη με τον άνθρωπο

Ο Ασπροπάρης είχε πάντα στενή σχέση με τον άνθρωπο και ιδιαίτερα με την κτηνοτροφία. Ο ερχομός του σηματοδοτούσε τη βελτίωση του καιρού και την αύξηση της βοσκής, που από την πλευρά της βοηθούσε τα ζώα να κατεβάσουν πιο «παχύ» γάλα το οποίο μπορούσε πλέον να πήξει και να τυροκομηθεί (εξ’ ου και η τοπική έκφραση στη Θεσσαλία «Τυροκόμος και χοντρή μαρκάτ’»).

Εμφανίζεται σε πολλούς μύθους, θρύλους και παραδόσεις στις ορεινές κοινότητες της χώρας μας, αλλά και σε λαϊκές παραδόσεις πολλών άλλων χωρών. Συχνά συνδέεται με τον ερχομό της άνοιξης, καθώς οι άνθρωποι της υπαίθρου συνέδεαν την άφιξή του με μαντικές πράξεις κι ευχές για ευοίωνο πέρασμα στη νέα εποχή και πλούσια παραγωγή κτηνοτροφικών προϊόντων.

Είναι το πρώτο πουλί στον κόσμο που προστατεύτηκε με νόμο από τους Φαραώ, με ποινή θανάτου, αναγνωρίζοντας έτσι τη σημαντική του συμβολή στην καθαριότητα των οικισμών από τα σκουπίδια και τα υπολείμματα της τροφής των ανθρώπων. Αποτελώντας το πρώτο γράμμα της αιγυπτιακής αλφάβητου, το ιερογλυφικό που προφέρεται “ah”, ονομάστηκε και «κοτόπουλο του Φαραώ».

Συνδέεται πολύ με τον άνθρωπο και τις δραστηριότητές του: σχεδόν πάντοτε φώλιαζε σε βράχια δίπλα σε κωμοπόλεις, χωριά, και οικισμούς, ακόμη και δίπλα στις στάνες, ενώ σπανιότερα σε κτίρια, σκεπές, δέντρα, στο χώμα, ακόμη και στην κορυφή τερμιτοφωλιών!

Του έχουν δοθεί περισσότερα από 23 τοπικά ονόματα: στην Ήπειρο είναι γνωστός ως Κουκάλογο ή Αλογόκουκο μιας και οι χωρικοί πιστεύουν ότι κουβαλάει στην πλάτη του τον τεμπέλη Κούκο, φέρνοντας την άνοιξη και την καλοτυχία. Στη Θεσσαλία τον αποκαλούν Τυροκόμο, Χελωνοφάη ή Μπάτζο, στη Θράκη Άκμπαμπα ή Κολιατζάρη και στη Μακεδονία Μικρό Καρτάλι.