Το Ισραήλ πληρώνει το τίμημα για χρόνια ύβρεως και λαϊκισμού

Του Γιουβάλ Νώε Χαράρι*
Οι Ισραηλινοί δυσκολεύονται να καταλάβουν αυτό που τους συνέβη. Στην αρχή συγκρίναμε την τωρινή καταστροφή με τον πόλεμο του Κιπούρ του 1973. Πριν από πενήντα χρόνια, ο αιγυπτιακός και ο συριακός στρατός εξαπέλυσαν μια αιφνιδιαστική επίθεση και προκάλεσαν μια σειρά από στρατιωτικές ήττες στο Ισραήλ, προτού οι Ισραηλινές Αμυντικές Δυνάμεις ανασυνταχθούν, ανακτήσουν την πρωτοβουλία και ανατρέψουν την κατάσταση.

Καθώς όμως αναδύονται όλο και περισσότερες τρομακτικές ιστορίες και εικόνες για τη σφαγή ολόκληρων κοινοτήτων, μας έχει γίνει σαφές ότι αυτό που συνέβη δεν έχει καμία σχέση με τον πόλεμο του Γιομ Κιπούρ. Στις εφημερίδες, στα κοινωνικά δίκτυα και στις οικογένειες γίνονται συγκρίσεις με τις πιο σκοτεινές ώρες στην ιστορία του εβραϊκού λαού, όπως όταν οι κινητές μονάδες εξόντωσης των ναζιστικών Einsatzgruppen περικύκλωναν και δολοφονούσαν Εβραίους χωρικούς κατά τη διάρκεια του Ολοκαυτώματος ή όταν γίνονταν πογκρόμ εναντίον των Εβραίων στη Ρωσική Αυτοκρατορία.

Προσωπικά έχω οικογένεια και φίλους στα Κιμπούτς Beeri και Kfar Aza, και άκουσα πολλές φρικιαστικές ιστορίες. Η Χαμάς είχε τον απόλυτο έλεγχο αυτών των δύο κοινοτήτων για ώρες. Οι τρομοκράτες πήγαιναν από σπίτι σε σπίτι, εξοντώνοντας οικογένειες, σκοτώνοντας γονείς μπροστά στα παιδιά τους και παίρνοντας ομήρους, συμπεριλαμβανομένων ακόμη και μωρών και γιαγιάδων. Τρομοκρατημένοι επιζώντες κλείνονταν σε ντουλάπες και κελάρια, καλώντας τον στρατό και την αστυνομία για βοήθεια που συχνά έφτανε πολύ αργά.

Ο 99χρονος θείος μου και η 89χρονη σύζυγός του είναι μέλη του Κιμπούτς Beeri. Κάθε επαφή μαζί τους διακόπηκε λίγο αφότου η Χαμάς εισέβαλε στα Κιμπούτς. Κρύβονταν στο σπίτι τους για ώρες καθώς δεκάδες τρομοκράτες επιδίδοντας σε σφαγές. Έμαθα ότι επέζησαν. Ξέρω πολλούς ανθρώπους που βιώνουν απίστευτο πόνο για τα χαμένα μέλη των οικογενειών τους.

Η θεία μου και ο θείος μου είναι δύο σκληραγωγημένοι Εβραίοι – γεννημένοι στην Ανατολική Ευρώπη στον Μεσοπόλεμο, έχουν ήδη ζήσει το Ολοκαύτωμα. Μεγαλώσαμε με ιστορίες Εβραίων που δεν είχαν βοήθεια από κανέναν και κρύβονταν από τους Ναζί σε ντουλάπες και κελάρια. Το κράτος του Ισραήλ ιδρύθηκε για να διασφαλίσει ότι αυτό δεν θα ξανασυμβεί ποτέ.

Πώς λοιπόν συνέβη αυτό; Πώς το κράτος του Ισραήλ δέχτηκε ένα τέτοιο πλήγμα; Από τη μια πλευρά, οι Ισραηλινοί πληρώνουν το τίμημα για χρόνια ύβρεως, κατά την οποία οι κυβερνήσεις μας και πολλοί απλοί Ισραηλινοί ένιωθαν ότι ήμασταν τόσο πιο δυνατοί από τους Παλαιστίνιους που μπορούσαμε απλώς να τους αγνοήσουμε. Υπάρχουν πολλά να ειπωθούν για το πώς το Ισραήλ αρνήθηκε την ειρήνη με τους Παλαιστίνιους και κράτησε εκατομμύρια από αυτούς υπό κατοχή για δεκαετίες.

Ωστόσο τίποτα δεν δικαιολογεί τις φρικαλεότητες που διέπραξε η Χαμάς, η οποία ποτέ δεν εξέτασε τη δυνατότητα σύναψης ειρηνευτικής συνθήκης με το Ισραήλ και έκανε ό,τι περνούσε από το χέρι της για να σαμποτάρει την ειρηνευτική διαδικασία του Όσλο. Όποιος θέλει ειρήνη πρέπει να καταδικάσει και να επιβάλει κυρώσεις στη Χαμάς και να απαιτήσει την άμεση απελευθέρωση όλων των ομήρων και τον πλήρη αφοπλισμό της Χαμάς.

Επιπλέον, όποια ευθύνη και αν αποδίδεται στο Ισραήλ αυτή δεν εξηγεί τη δυσλειτουργία του κράτους του. Η Ιστορία δεν είναι ένα παραμύθι με ηθικό δίδαγμα. Η δυσλειτουργία του Ισραήλ μπορεί να εξηγηθεί πολύ περισσότερο από τον λαϊκισμό παρά από την ανηθικότητα που του αποδίδεται.

Για πολλά χρόνια, το Ισραήλ κυβερνάται από έναν λαϊκιστή, τον Μπέντζαμιν Νετανιάχου, ο οποίος είναι επικοινωνιακή ιδιοφυΐα αλλά ένας ανίκανος πρωθυπουργός. Πάντα έδινε προτεραιότητα στα προσωπικά του συμφέροντα έναντι του εθνικού συμφέροντος και έχτισε την καριέρα του διχάζοντας το έθνος. Διόριζε ανθρώπους σε βασικές θέσεις με βάση την πίστη τους και όχι τις ικανότητές τους, έπαιρνε τα εύσημα για κάθε επιτυχία χωρίς ποτέ να αναλαμβάνει την ευθύνη για αποτυχίες και φαινόταν να δίνει μικρή σημασία στο να του λένε ή να ακούει την αλήθεια.

Ο συνασπισμός που δημιούργησε ο Νετανιάχου τον Δεκέμβριο του 2022 είναι μακράν ο χειρότερος. Είναι μια συμμαχία μεσσιανικών ζηλωτών και οπορτουνιστών χωρίς αναστολές, που αγνόησαν τα πολλά προβλήματα που αντιμετωπίζει το Ισραήλ – συμπεριλαμβανομένης της επιδείνωσης της κατάστασης ασφαλείας – και επικεντρώθηκαν στην απόκτηση δύναμης και στην ικανοποίηση των συμφερόντων τους. Για το σκοπό αυτό, υιοθέτησαν εξαιρετικά διχαστικά μέτρα, διέδωσαν σκανδαλώδεις θεωρίες συνωμοσίας για δημόσιους θεσμούς που αντιτάχθηκαν στις πολιτικές τους και χαρακτήρισαν τις ελίτ που υπηρετούν τη χώρα ως προδότες που προέρχονται από το «βαθύ κράτος».

Η κυβέρνηση έχει επανειλημμένα προειδοποιηθεί από τις δικές της δυνάμεις ασφαλείας και πολλούς ειδικούς ότι οι μεταρρυθμίσεις της θέτουν το Ισραήλ σε κίνδυνο και διαβρώνουν την ισχύ της ισραηλινής αποτροπής σε μια εποχή που εντείνονται οι εξωτερικές απειλές. Ωστόσο, όταν ο αρχηγός του επιτελείου του Ισραηλινού Στρατού ζήτησε συνάντηση με τον Νετανιάχου για να τον προειδοποιήσει για τις συνέπειες των κυβερνητικών μέτρων στην ασφάλεια, ο Νετανιάχου αρνήθηκε να τον συναντήσει. Όταν ο υπουργός Άμυνας Yoav Gallant σήμανε συναγερμό, ο Νετανιάχου τον απέλυσε. Αν στη συνέχεια αναγκάστηκε να αποκαταστήσει τον Gallant, ήταν μόνο λόγω της έκρηξης της λαϊκής αγανάκτησης. Μια τέτοια πολιτική συμπεριφορά για πολλά χρόνια κατέστησε δυνατή μια καταστροφή σαν αυτή που μόλις έπληξε το Ισραήλ.

Ανεξάρτητα από τη γνώμη κάποιου για το Ισραήλ και την ισραηλινοπαλαιστινιακή σύγκρουση, ο τρόπος με τον οποίο ο λαϊκισμός υπονόμευσε το ισραηλινό κράτος θα πρέπει να χρησιμεύσει ως προειδοποίηση για άλλες δημοκρατίες σε όλο τον κόσμο.

Το Ισραήλ μπορεί ακόμα να σωθεί από την καταστροφή. Η χώρα εξακολουθεί να έχει ένα αποφασιστικό στρατιωτικό πλεονέκτημα έναντι της Χαμάς, καθώς και των πολλών άλλων εχθρών της. Η μακρόχρονη ανάμνηση του εβραϊκού πόνου γαλβανίζει το έθνος σήμερα. Οι αμυντικές δυνάμεις του Ισραήλ και άλλα κρατικά όργανα αναρρώνουν από το αρχικό τους σοκ. Η κοινωνία των πολιτών κινητοποιείται όσο ποτέ άλλοτε, καλύπτοντας τα πολλά κενά που αφήνει η κυβερνητική δυσλειτουργία. Οι πολίτες περιμένουν σε μεγάλες ουρές για να δώσουν αίμα, να υποδεχτούν πρόσφυγες από την εμπόλεμη ζώνη στα σπίτια τους και να δωρίσουν τρόφιμα, ρούχα και άλλα είδη πρώτης ανάγκης.

Σε αυτές τις δύσκολες στιγμές, καλούμε επίσης τους φίλους μας σε όλο τον κόσμο να σταθούν δίπλα μας. Υπάρχουν πολλά να επικριθούν στην προηγούμενη συμπεριφορά του Ισραήλ. Δεν θα αλλάξουμε το παρελθόν, αλλά πρέπει να ελπίζουμε ότι μόλις εξασφαλιστεί η νίκη επί της Χαμάς, όχι μόνο θα κάνουμε να λογοδοτήσει την κυβέρνησή μας αλλά ότι οι Ισραηλινοί θα εγκαταλείψουν λαϊκιστικές συνωμοσίες και μεσσιανικές φαντασιώσεις – και ότι θα κάνουμε μια έντιμη προσπάθεια να επιστρέψουμε στα ιδρυτικά ιδανικά του Ισραήλ: τη δημοκρατία μέσα και την ειρήνη έξω.

* Ισραηλινός ιστορικός και διανοητής, καθηγητής Ιστορίας στο Εβραϊκό Πανεπιστήμιο της Ιερουσαλήμ. Συγγραφέας των διεθνών best seller «Sapiens: Μια σύντομη ιστορία του ανθρώπου» και «Homo Deus: Μια σύντομη ιστορία του μέλλοντος»