Η πειθαρχία των αγορών: Από την Άγκυρα ως την Τζακάρτα
Γράφει ο Μιχάλης Φλαμπουράρης-Ρετσινάς, τεχνικός αναλυτής MSTA
Στο «Η Πολιτική Οικονομία του Σύγχρονου Καπιταλισμού και της Κρίσης του», ο συγγραφἐας Γιάννης Μηλιός διαλύει μια βολική ψευδαίσθηση: οι χρηματοπιστωτικές αγορές δεν είναι ουδέτερες. Δεν παρατηρούν, παρεμβαίνουν. Δεν συμβουλεύουν, επιβάλλουν. Μέσω του κόστους δανεισμού, της υποτίμησης του νομίσματος, της εκροής κεφαλαίων, επιβάλλουν μια άτυπη κυριαρχία πάνω στις εθνικές δημοσιονομικές στρατηγικές. Δύο χώρες, η Τουρκία και η Ινδονησία, βίωσαν πρόσφατα αυτό το πειθαρχικό σοκ — με τελείως διαφορετικές αφετηρίες αλλά παρόμοια κατάληξη.
Στην Τουρκία, η οικονομική πραγματικότητα δεν είναι διακριτή από τον αυταρχισμό του προέδρου Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν. Δεν πρόκειται για μια ελαττωματική δημοκρατία, αλλά για ένα καθεστώς με απολυταρχικά χαρακτηριστικά, όπου η καταστολή των αντιπάλων έχει γίνει κρατική ρουτίνα. Η πρόσφατη σύλληψη του Εκρέμ Ιμάμογλου, δημάρχου Κωνσταντινούπολης και βασικού αντιπάλου του Ερντογάν, δεν είναι μεμονωμένο περιστατικό αλλά συνέχεια μιας βαθιάς διολίσθησης. Οι επενδυτές αντέδρασαν όχι απλώς γιατί απεχθάνονται την αβεβαιότητα, αλλά γιατί γνωρίζουν πως η πολιτική κρίση αποσταθεροποιεί την “εικόνα” της τουρκικής οικονομίας: μέσα σε λίγες ώρες, η λίρα υποτιμήθηκε, το χρηματιστήριο βυθίστηκε, και η κεντρική τράπεζα κατανάλωσε δισεκατομμύρια από τα αποθέματά της για να αποφύγει την κατάρρευση.
Η αγορά, δηλαδή, τιμώρησε όχι μόνο μια αυταρχική εκτροπή, αλλά και την ίδια την προσπάθεια απόκρυψής της μέσω “τεχνοκρατικής διαχείρισης”. Οι αγορές, σε αυτό το πλαίσιο, δεν δρουν ως δημοκρατικοί θεσμοί – δεν τις ενδιαφέρει η λαϊκή κυριαρχία. Τιμωρούν την απόκλιση από τη θεσμική προβλεψιμότητα, όχι την παραβίαση δικαιωμάτων. Αν ο αυταρχισμός αποφέρει “σταθερότητα”, είναι αποδεκτός. Όταν αποσταθεροποιεί, γίνεται πρόβλημα.
Στην Ινδονησία, η δυναμική είναι ανάποδη. Η νέα κυβέρνηση του Πραμπόβο πρότεινε ένα πρόγραμμα αξίας 28 δισ. δολαρίων για δωρεάν γεύματα σε παιδιά και ενδεείς με στοχο τη κινητοποίηση της τοπικής παραγωγής και τη μείωση της σχολικής διαρροής. Αντί να επιβραβευτεί, η κυβέρνηση είδε το νόμισμα να βυθίζεται, τα επιτόκια να αυξάνονται και την αγορά να προειδοποιήσει περί «δημοσιονομικού εκτροχιασμού».
Το πρόβλημα δεν ήταν η βιωσιμότητα αλλά το προγραμματικό πολιτικό στίγμα για ενίσχυση του δημόσιου ρόλου του κράτους.
Στην Τουρκία, το χρηματοπιστωτικό σύστημα στέλνει μήνυμα μέσω της λιτότητας του νομίσματος. Στην Ινδονησία, τιμωρεί την απόπειρα κοινωνικής πολιτικής.
Και στις δύο περιπτώσεις, λειτουργεί ως υπερκράτος: χωρίς εντολή, χωρίς λογοδοσία, αλλά με πραγματική δύναμη να επιβάλει «κανονικότητα».
Το δίδαγμα είναι σαφές: είτε κυβερνάς αυταρχικά είτε κοινωνικά, η κρίσιμη ερώτηση είναι μία – συμβαδίζεις με τις προδιαγραφές των αγορών;
Ο Κάρθικ Σανκαράν, ανώτερος ερευνητής στη γεωοικονομία στο Ινστιτούτο Quincy και πρώην διαχειριστής χαρτοφυλακίου, το θέτει απλά:
Αν θες να καταλάβεις αν η αγορά βλέπει τη δημοσιονομική επέκταση ως πρόβλημα ή ως ευκαιρία, κοίτα το νόμισμα. Αν ανεβαίνουν οι αποδόσεις και ενισχύεται το νόμισμα, έχουμε «ενθουσιασμό». Αν οι αποδόσεις ανεβαίνουν αλλά το νόμισμα καταρρέει, τότε έχουμε «τιμωρία».
Συνοψίζοντας: Και οι δύο χώρες την έχουν βάψει Η Τουρκία, λόγω σφιχτής νομισματικής πολιτικής και πολιτικής αστάθειας. Η Ινδονησία λόγω δημοσιονομικής επέκτασης και της υποτίμησης του νομίσματος που πυροδοτεί αποστροφή κινδύνου.
Το παραπάνω γράφημα καταγράφει την αντίδραση των αγορών σε Τουρκία και Ινδονησία μέσω των χρηματιστηριακών δεικτών και των αποδόσεων των κρατικών ομολόγων με ληξη το 2030. Στην Ινδονησία, η σταθερότητα του 2024 κατέρρευσε τον Μάρτιο 2025 με εκτόξευση αποδόσεων και κατάρρευση του χρηματιστηρίου, μετά την ορκωμοσία Πραμπόβο και τις δημοσιονομικές παροχές.
Στην Τουρκία, η “πειθαρχία” ανταμείφθηκε το πρώτο εξάμηνο του 2024, με άνοδο του δείκτη BIST και πτώση αποδόσεων. Όμως από το καλοκαίρι ξεκινά σταδιακή επιδείνωση: το χρηματιστήριο χάνει έδαφος από τον Ιούλιο, και οι αποδόσεις αναστρέφουν την πτωτική πορεία τους από το φθινόπωρο. Η κατάσταση επιδεινώνεται ραγδαία με τη σύλληψη Ιμάμογλου τον Μάρτιο 2025, οδηγώντας σε βίαιη αύξηση του πολιτικού ρίσκου και πτώση της εμπιστοσύνης.
Η Τουρκία και η Ινδονησία είναι πρόσφατα παραδείγματα ενός παγκόσμιου φαινομένου: οι αγορές δεν διακρίνουν ανάμεσα σε αυταρχισμό και κοινωνική πολιτική. Τιμωρούν ό,τι δεν τους φαίνεται προβλέψιμο. Στην Άγκυρα, ήταν η πολιτική αποσταθεροποίηση. Στην Τζακάρτα, η υποψία ότι το κράτος θέλει να αναδιανέμει πορους από τις υποδομές στη σίτιση του λαου.
Το μήνυμα είναι ίδιο: είτε κυβερνάς με σιδηρά πυγμή είτε με κοινωνικές ευαισθησίες, η τελική έγκριση δεν έρχεται από τους πολίτες αλλά από τις αγορές.
Γιατί το ερώτημα “ποιος κυβερνά;” δεν απαντιέται στις κάλπες. Αλλά σε μονάδες βάσης αποδόσεων.
