Κάτω τα χέρια από το νερό

Δημοσκόποι-κοράκια ρωτάνε πάνω από τα φέρετρα των φοιτητών «Τι θα ψηφίσεις;» και εσύ διαβάζεις κυριακάτικα τις νέες δημοσκοπήσεις. «Ένα λάθος να κάνει η κυβέρνηση, θα κλείσει η ψαλίδα εντελώς», γράφουν οι αναλυτές της συμφοράς. Μα, το έκανε το… «λάθος». Την ώρα της εθνικής τραγωδίας, έφερε στη Βουλή ένα πολυνομοσχέδιο, που ανοίγει διάπλατα το παράθυρο για την ιδιωτικοποίηση του νερού. Παρά τις αποφάσεις του ΣτΕ, που έχουν αποτρέψει την ιδιωτικοποίηση και την πώληση της ΕΥΔΑΠ και της ΕΥΑΘ.

Με το πολυνομοσχέδιο, το οποίο δέχτηκε ομοβροντία πυρών από σύσσωμη την αντιπολίτευση, δημιουργείται μία νέα Ανεξάρτητη Αρχή, η οποία θα έχει την ευθύνη για όλα: Την Ενέργεια, τα Απόβλητα και το Νερό. Με ευχέρεια, να δώσει την διαχείριση τους σε ιδιώτες. Οι οποίοι θα αποφασίζουν, πλέον, για την τιμολόγηση του πιο πολύτιμου αγαθού, του νερού. Πρόκειται για μια αμφίβολης συνταγματικότητας «αντιμεταρρύθμιση», η οποία στρώνει το έδαφος για την ιδιωτικοποίηση της διαχείρισης του νερού και των απορριμμάτων.

Οι αποφάσεις του Συμβουλίου της Επικρατείας από το 2014 αναφέρουν ρητά ότι, το νερό είναι δημόσιο αγαθό. Η πρόσφατη (190-191/2022) απόφαση της ολομέλειας του ΣτΕ έκρινε αντισυνταγματική τη μεταβίβαση της πλειοψηφίας των μετοχών των εταιριών ύδρευσης (ΕΥΔΑΠ και ΕΥΑΘ) στην Ελληνική Εταιρία Συμμετοχών και Περιουσίας (ΕΕΣΥΠ). Όμως, το παράθυρο για την παραχώρηση της διαχείρισης μέσω ΣΔΙΤ σε ιδιώτες, της λειτουργίας και συντήρησης του Εξωτερικού Υδροδοτικού Συστήματος (ΕΥΣ) της Αττικής ξανανοίγει. Πρόκειται για ένα από τα πλέον εκτεταμένα και πολύπλοκα υδροδοτικά συστήματα της Ευρώπης, ένα δίκτυο μεταφοράς νερού μήκους 495 χλμ. που περιλαμβάνει φυσικές και τεχνητές λίμνες, υπόγεια νερά, αγωγούς, σήραγγες, διώρυγες, υδραγωγεία, αντλιοστάσια, μονάδες επεξεργασίας νερού, κτίρια, εξοπλισμό και λοιπές υποδομές που ανήκουν στην ΕΥΔΑΠ Παγίων και η συντήρησή του γίνεται μέχρι και σήμερα, από την ΕΥΔΑΠ Α.Ε.

Κάθε αποκλεισμός της πρόσβασης σε καθαρό νερό και αποχέτευση, παραβιάζει την απόφαση του ΟΗΕ «Το ανθρώπινο δικαίωμα στο νερό και την αποχέτευση» και το ψήφισμα του Ευρωκοινοβουλίου που ήταν αποτέλεσμα της ευρωπαϊκής πρωτοβουλίας πολιτών «Δικαίωμα στο νερό» (Right2Water). Το μεγάλο ευρωπαϊκό κίνημα (Διακήρυξη της Μασσαλίας, Μανιφέστο της Νάπολης κ.λπ.) ανάγκασε την Ε.Ε. να εξαιρέσει το νερό από τα σχέδια ιδιωτικοποίησης. «Η παροχή νερού είναι ανθρώπινο δικαίωμα. Το νερό είναι δημόσιο αγαθό κι όχι εμπορικό προϊόν». Αυτή είναι η έκκληση, που υπογράφηκε το 2013 από δύο εκατομμύρια ανθρώπους. Η μόνη χώρα που στο Σύνταγμά της αναφέρει ρητώς πως το νερό αποτελεί δημόσιο αγαθό είναι η Σλοβακία.

Η εκτόξευση των τιμολογίων, αλλά και τα προβλήματα στην ποιότητα του πόσιμου νερού, ανάγκασαν τους μεγάλους δήμους να ξαναπάρουν πίσω το νερό από τους ιδιώτες. Το Μπουένος Άιρες, το Παρίσι, το Βερολίνο… Όπου ναι μεν το δημόσιο κατείχε το 51% των μεριδίων, αλλά μυστικές συμφωνίες εξασφάλιζαν επί 30 χρόνια υψηλά κέρδη στις διαχειρίστριες εταιρίες. Έτσι ανέβηκε η τιμή του νερού, με αποτέλεσμα ο δήμος να ξαναπάρει τον έλεγχο. Πόλεις στην Πορτογαλία και Ισπανία, που ακολούθησαν πολιτική ιδιωτικοποίησης, είδαν τις τιμές του νερού να αυξάνονται έως και κατά 400%.

Στις 7 Δεκεμβρίου 2020, το μεγαλύτερο χρηματιστήριο παραγώγων στον κόσμο, το CME Group, ξεκίνησε την πρώτη προθεσμιακή αγορά νερού. Οι επενδυτές και οι κερδοσκόποι μπορούν, πλέον, να στοιχηματίσουν στην τιμή του νερού στην Καλιφόρνια. Θεωρητικά, τα συμβόλαια μελλοντικής εκπλήρωσης θα πρέπει να επιτρέπουν την καταπολέμηση της αστάθειας των τιμών και να παρέχουν ασφάλεια στους αγρότες. Αλλά, η πραγματικότητα έδειξε σαφώς το αντίθετο. Οι επιπτώσεις των «αγορών νερού», που έχουν ήδη εφαρμοστεί σε πολλές χώρες, είναι καταστροφικές. Στη Χιλή, τα ποτάμια πωλούνται σε δημοπρασία και αποκτώνται από δισεκατομμυριούχους, που χρησιμοποιούν το νερό για άρδευση για μαζική παραγωγή αβοκάντο ή προμήθεια ορυχείων, ενώ εκατομμύρια άνθρωποι προσπαθούν να επιβιώσουν από την εκτεταμένη ξηρασία που προκαλείται από την αρπαγή του. Ρύπανση, υπερεκμετάλλευση, εμπορευματοποίηση, διακοπή φυσικού κύκλου… Αυτή είναι η μία όψη του φεγγαριού. Η άλλη είναι η σιωπηλή επανάσταση χιλιάδων συνεταιρισμών νερού σε όλο τον κόσμο.

Ο Κώστας Νικολάου, πρωτεργάτης της «Πανελλαδικής Συμμαχίας για το Νερό», ο οποίος πρωτοστάτησε στο μεγάλο δημοψήφισμα που οργάνωσε η «Κίνηση 136» στη Θεσσαλονίκη, στο βιβλίο του «Το νερό ως κοινό αγαθό πέρα από τις Εταιρίες και το Κράτος» αναφέρεται στα χιλιάδες παραδείγματα αστικών ή αγροτικών συνεταιρισμών νερού που υπάρχουν στις ΗΠΑ, στον Καναδά, τη Λατινική Αμερική και την Ευρώπη. Οι συνεταιρισμοί νερού έχουν κερδίσει υψηλή βαθμολογία για την ικανοποίηση των πελατών και τις λειτουργικές επιδόσεις σε παγκόσμιο επίπεδο, γιατί αποτελούν ένα εναλλακτικό μοντέλο στη διαχείριση του νερού, δημιουργούνται και λειτουργούν «από τα κάτω» σε μη κερδοσκοπική βάση, είναι ανεξάρτητοι από οικονομικά και πολιτικά συμφέροντα και εξασφαλίζουν τη μέγιστη δυνατή δημοκρατική συμμετοχή των πολιτών.

Στην Αυστρία λειτουργούν περισσότεροι από 5.000 συνεταιρισμοί νερού. Ο Wassergenossenschaft Gramastetten ιδρύθηκε το 1947 και παρέχει πόσιμο νερό σε περίπου 2.000 άτομα. Η ιδιότητα του μέλους είναι συνδεδεμένη με το ιδιοκτησιακό καθεστώς των ακινήτων και τα διαμερίσματα. Η ποιότητα του νερού είναι καλή και οι τιμές είναι πολύ κάτω του μέσου όρου. Στη Δανία η ύδρευση και αποχέτευση θεωρείται αρμοδιότητα τοπικής διακυβέρνησης. Το 2001, από τις 2.740 «υπηρεσίες κοινής ωφελείας» στους δήμους ανήκαν 165 και 2.575 σε συνεταιρισμούς καταναλωτών. Στη Φινλανδία υπάρχουν περίπου 1.400 συνεταιρισμοί νερού.

Σχεδόν 3.300 συνεταιρισμοί νερού στις ΗΠΑ είναι δομές κοινής ωφέλειας που ανήκουν σε καταναλωτές, δημιουργημένες για να παρέχουν ασφαλείς, αξιόπιστες και βιώσιμες υπηρεσίες νερού σε λογικό κόστος. Παρέχουν νερό πόσιμο, πυροπροστασίας και άρδευσης. Επιπλέον, πολλοί από αυτούς παρέχουν υπηρεσίες λυμάτων. Στον Καναδά υπάρχουν περίπου 200 συνεταιρισμοί ύδρευσης. Στη Λατινική Αμερική έχουν αναπτυχτεί οι μεγαλύτεροι στον κόσμο συνεταιρισμοί νερού σε αστικές περιοχές. Στη Βραζιλία, το συνεταιριστικό μοντέλο εισήχθη με επιτυχία για την αγροτική ύδρευση και την αποχέτευση από τη δεκαετία του ‘90. Στο Μεξικό, στην Ελεύθερη Πολιτεία Chiapas, οι συνεταιρισμοί είναι ο οικονομικός πυλώνας των Ζαπατίστας. Στη Βολιβία, τις μεγάλες υπηρεσίες νερού σε αστικές περιοχές τις διαχειρίζονται συνεταιρισμοί υπό την κυριότητα των πελατών. Όπως ο συνεταιρισμός Saguapac στη Santa Cruz de la Sierra, που είναι η μεγαλύτερη υπηρεσία ύδρευσης στον κόσμο με 183.000 μέλη. Ιδρύθηκε το 1979 και παρέχει υπηρεσίες νερού σε 871.000 κατοίκους. Στην Αργεντινή, το 10% του πληθυσμού εξυπηρετείται από συνεταιρισμούς. Στο Μπούενος Άιρες, μετά την αποχώρηση της εταιρίας Enron, ο συνεταιρισμός καταναλωτών και εργαζομένων διαχειρίζεται με επιτυχία την παροχή νερού. Η εμπειρία της υπό εργατικό έλεγχο εταιρίας ύδρευσης στην επαρχία, ανακηρύχθηκε από τον ΟΗΕ ως πρότυπη εταιρεία νερού.